Dyskusja indeksu:Aleksander Berka-Słownik kaszubski porównawczy.djvu

bal ej 4 = wanna. Por. (lolniem. balje, niem. balgc, stsl. bania,

pol. baniu; lać. baiincum, balneum. bąbel; bębel = bęben. Por. pol. bęben i bębel; resp. niem.

bimineln, bim-bim, bnm-bum. bąbel = jabłko na naci u kartofli. Por. pol. bąbel, czes. boubel, bublina (w innym znaczenia); niem.: bammeln; stniem. pampel, bampel z lać. pampinus, painpilus (Weigand.); (lolniem. bammeln zam. bambeln. bąbelują; bómblowac =łazić, włóczyć się. Por. w Poznańskim bumblować, bumlować, bumbler. niem. bnmmcln, bummłer.

bączal, 1. m. bączńle = łodygi brukwi, kartofli i t. d. obrane •/. liści. Por. niem. bengel = kurzes, stangenartiges holz, i bunge — pflanzenknolle. Weigand. bączk. banczk = ezterofenigówka, dawniejsza moneta pruska, zwana w Poznańskim pacokiem (pacok), po niemiecku: brnmmcr; — brnmmen = bąkać, bączyć. Bączk więc jest tłumaczeniem niem. brummer; po polsku *bączek. beblac = bebłać, peckać, grzebać w płynie. Por. pol. babrać,

babłać, bebłać, młr. babraty. bec = być; np. to ni inoźe bec. Por. pol. być, polab. bejt (por

•źródła polab. bóit), stsl. byti. bejrsz = piwo bawarskie. Por. niem. bayrisch. beka, zdrobn. beczka = rodzaj motyki, liaka; bekać; bekninc uderzać beką, słabo rąbać, lekko uderzyć; np. beka a beka, a nic. ubekac ni może. Por. niem. bickc, ludowe bock=spitzbacko; bicken = mit einer bicke breeben, picken; lać. becca, franc. btichc, ang. bik. bekao = dziobać, np. drozd beka na drzewie. Por. niem. lud.

bicken, łać. beccare — dziobać, bele, belle = byle; bele chto = byle kto; bele jak = byłe

jak; bele dnia = byle kiedy. Por. pol. by-le, byle. belaozec = wymawiać ł jak I; np. bel zam. het, bela = beła. Beldk kaszuba belaczący, belaczka = kołiieta belacząca. Bclacy mieszkają wparafijacli puckiej, swarzewskiéj, oksywskiej; jednak liczba belaków rośnie i w innych stronach z dnia na dzień; w samych Chojnicach słyszę eodzień belaczących kaszubów i innych, którzy pochodzą z różnych okolic Prus Zachodnich, np. głowa, mały, miała, zamiast głowa, mały, miała.

belnota — cnota, dzielność; np. w nim ni ma belnote. Belno, wieś w powiecie świeckim; belny, a, e — cnotliwy, dzielny, doskonały, mnogi, piękny, np. belny parobk; masz belnego sana = sporo siana, niebt/nik = Drwisz. Por. by, stsł. byti, pol. być, czes. bytelny, bytedlny = trwały, bełtlc = rodzaj grzyba. Por. pol. bedła, bdla, bedłek, kasz.

bedłk — bcldk, bełtk, lać. bolctus, niem. pilz. bes, bese i bez bzu = bez. Por. pol. czes. nsł. bez, polab. baz.

bestry, d, e = pstry; — bestrA = krowa pstra, bestry = wól bestry; pol. ludowe: bestry, np. w Poznańskim. Por. stsl. pTstrw, nsł. pester, pol. pstry, polab. pastrejcia = żmija, bestyjnik = złośnik, niegodziwiec, bestyjnica = złośnica. Por.

lać. bestia; pol. ludowe; bestyjń, bejstia. bez = 1. bez; 2. przez, np. bez tan grampa (kolo Kartuz) = pracz tę górę; 3. około np. bez dwa sta korcy = około 200 korny. Por. stsł. bez«. pol. bez, nsł. broz. bezla = wedle, podle. Por. stsł. podlje, czcs. wedlć, podle, pol.

wedle, wedla, blrus. wodle, ros. wozlje. bezpiek bezpieczeństwo, spokój. Por. stsl. pećalt = troska, pol. pieczalować się Bib. szur.; dyjal. niepec = bezpieczeństwo, czes. pćee, bezpeći, pol. bezpieczny, mir. bezpieka, bęks — 1. bęś, bękart; 2. ostatni snop każdego rodzaju zboża; w Poznańskim = pęk, pępek. Panny strzegą się dostać hęksa, ubiegają się o niego mężatki, bo zostaje ich własnością. Por. Frischbier : łiurc, alte bure = znr bezeiehnuug der letzten roggengarbe, ał)er auch der letzten erntefuders. Por. niem. der bankart, i niem. bunkel = dicke person, aucłi = bund, bauschige masse. Weigand. Białk = częste nazwisko na Kaszubach. Bidlka = kobieta, białogłowa, żona. Przyniosła dziecko do białki mojdj, aby mu ssać dawała. Teatr polski. Por. stsł. beli/, pol. biały, łuż. bieły.

blatkl. błatków = pasowanie się (gra chłopców); bidtkouac

se — mocować się z kim. Por. ®bi, stsl. biti, pol. bić, bijatyka, kasz. *bijatka, białki, *bijatykować-biatkowac. bioz, biozk = bijak u cep. Por. *bi, stsl. biti, pol. bić, bicz. bldło — beleczka brony, w której są gwoździe. Por. *bi, stsl. biti, pol. bić, czcs. bldlo = drążek, łuż. bidmo, młr. było = drążek, ros. bilo deska do dzwonienia, biśda = kosz na ręko z wiekiem na obie strony się otwierającym. Por. stsl. bćda, pol. bieda, bieda = wóz o dwu kolach, zob. Prace filol. II, 258. biéj, biejta idź, idźcie, biegnij, biegnijcie; np. biej le do pana. Por. stsl. begnąti, pol. biec, biegnąć, bielawa 1. bielnik. 2. laka. Bielawy to laki suchsze, okoła

mokrzejsze. Por. sl-sl. beł«, pol. biały, bielić, podbiał, bielis = chłopiec u białych włosach: hic,Haka = dziewczyna o jasnych włosach; biel — bielmo; bielik = białko; por. bart-ki = barki, biel-t-ko białko. Por. stsl. bela, pol. biały, stsl. bełuzliwii białawy, ros. bćłesowatyj, czcs. bMasy, srb. bielaJ = siwek.

biósnlk -człowiek złośliwy; biiUnica — złośliwa kobieta; bu— mula = osoba niegodziwa; np. te biesado ty biesie. W różnych gwarach bićs = bies, bićsnik itd. Por. słsł. bCsw., pol. bies zły duch.

bietka = klepka. Por. pol. brak mu piątéj klepki, kasz: hietki,

stsl. biti, pol. bić, zbić, srb. biti, bitka, ros. hit? — piata, bieżeniś resp. bieżeni = rozwolnienie, biegunka: bieżeć = płynąć. Por. stsł. begiź, beżati, pol. bieg, biegać, bieżeć, bleozec = beczce: np. owca blccze. Por. stsł. bléjati i blekali,

blekotati, łuż. blekać, niem. blokcn. bleszez bielmo; bl.eszcza.lt/ = z bielmem; bleszczer se = z podełba patrzeć (o ludziach i o zwierzętach); bW-szcz = ten, co się bleszczy; bleszczeni*'bleszczenie się. Por. inne gwary polskie, w Poznańskim: czemu lak na mnie błyszczysz? błyszczy jak sroka w guot; stpol. zableszczysz na strony oczy, Nchring. ałtpl. Denkm. stsl. blwstćti, pol. błyszczeć, blewiązka I. wstążka, tasiemka; 2. niwa, las wazki. Por.

pol. przewiązać, stsł. węzati, pol. wiązać, bleoha, błeolia = pchla, wesz; np. dejce za dętka proszku na

bleche. Por. pol. pelila, plcszka, polab. blacha, stsł. błiiha, lit. blnsa.

bliza = latarnia morska. Por. niem. blise = lcuchtthurm. (Frischbier.).

błony, (lopcl. blon; na Pomorzu: blon = obłoki.. Por. pol. błona, błoniarz = szklarz, czcs. bliina, bh-us. bołonal błon = szkło, błozno, blozno, bluozno = nasad u sań. Blozna leżą na poprzek płozów czyli klek. Por. nsł., srb. blazina = poduszka, ros. bolozno = gruba deska, stprus. balsinis = poduszka, bodarz, buedarz = hak resp. drąg długi, cienki, opatrzony na grubszym końcu kolcami do przebijania węgorzy; oścień rybitwi. — Por. *bod, stsł. bodą, bosti, pol. bodę, bość, bodak, bodziak, bodłak. bojao se; bojeo se = bać się. Por. stpol. bojcć się, stsł. bo-

jati sę, luż. bojeć so. bokadoso obficie, dużo; np. u nas wszetkićgo bokadosc. Por. ludowe: dość tego = dużo tego, stsl. do syti = dosyć, dość. Por. Bogu chwała, Bogu dzięki, boleoha = flegmatyk, człowiek leniwy do pracy; boior.e = rana. Por. polab. bćlanca — wrzód; bćlanc = róża (choroba). Por. stsł. boli = chory, boleti, pol. boleć, boleść, bolący, bolesty = tłusty. Por. stsl. bolij, boliSi = większy, pol. Boleata. bonlo = krasić; bonienić = kraszenie. Por. *bolna, nSł. blana, czes. blina, pol. błona, lit. balana; — co do ł por. grzebo = grzehło, moko = mleko, borna, bourna = ł)rona. Por. kasz. barna. borowka, borówka = borówka; borowicze — roślina rodząca

borówki. Por. stsl. borowuica, pol. borówka, bot statek, lódż. Por. niem. boot.

bót = trzewik, obuwie kobiece (skorznia = obuwie mężczyzu).

Por. pol. bót, czes. blrus. hot, lit. batas, niem. (śrgn.) boz. bożak = zadatek, jaki się daje sługom przy godzeniu, na Mazurach; boży pieniądz; boieszka = mała, karłowata cbójka; Boienka, z liożenkan = Bóg, Bożątko; np. uestanice z Bożenkan zostańoie z Bogiem. Por. stał. Bog«, pol. Bóg, Bożę, Bożątko.

brao se mocować się, iść w zapasy. Por. ludowe: brać się,

galicyjskie: bróć sit;, stsl. brati sę, pol. bruć się, zbroć, zbarać; np. a tej ueni san schwacele, a brale san. braka = barczyk, bark. Por. niem. bracke z pol. bark, lit. brakas.

branoa = objedzona słonia. Por. pol. brać, obrany resp. obrana

słoma, stsl. birati, brati. brańtuz = gorzelnia. Por. niem. brantwein, brandwciir, resp.

♦branthus, *brennhaus. brśda = bredziarz; bredzec = bredzić. Por. pol. bredzić, błrus.

bredzić, ros. breda = bredziarz. brem roślina z żółtym kwiatem. Por. niem. bram, brom

(brombeere), stnieui. (śrgn.) bramc. brodzanka — brodnia, sieć rybacka; Bródki = nazwa łąk zalewanych w czasie deszczów pod Liuią w pow. wejherowskim. Por. stsł. bredą, bresti, pol. brodzić, bród, łuż. brod. brog -bróg; np. stogi i brogi. Por. Ossoliński: ma pełne brogi; ma wiele brogów. Por. czes. brali, brli, Inż. brożeń, blrus. oliorob, lit. łiaragas. browaryjś. = browar. Por. niem. brauerei, niem. brauen, śrgn. bruwon.

browaryja, breweryja hałas. Por. pol. breweryja, (franc.

bravour), resp. niem. buberei, bube. brukowao = potrzebować. Por. niem. brauchen, niem. lud. bruken.

brutman = kawaler, narzeczony; brutka -• narzeczona. l'or.

niem. brant, brautchen, śrgn. i dyjal. brut. Brusy = wieś w pow. chojnickim. Por. *br»s, stsł. br»snąti,

pol. obrus; brus = belka, osełka, brejka = hrajka, gęsta polewka z mąki. Por. niem. brci, pol.

bryja; to mu narobił bryji! brot = bochenek chicha. Por. niem. brot, brod. bruny = brunatny. Pór. niem. braun, śrgn. brun, lit. bruuas. brv'a = brew. Por. stsł. br«vt, nsł. obrwa, czes. brv, brva. lit. bruwis.

bryżdżeo = ladajako smażyć. Por. pol. bryzgać, pryskać, popryskać, blrus. bryskać, mir. liryzgaty; resp. niem. dyjal. briiseln, briscln, bruscheln = na małym ogniu smażyć, Fr. brzćld, brzadu; brzod, brzód = owoc; np. wiele brządu tego

roku, brzód niedo/.drzclaly niezdrowy; taezi brzód; — na Pomorzu mówią: obrzad, obrzód, lowrzód, wowrzód, uobrzód. brzadza = drzewo owocowe. Por. stsl. obreda, lit. brćdelis. abredelis = rodzaj grzyba — i niem. brot, angs. bread, ang. bread, Szwed. brod. W stronach nadnoteckich znaczy brzod = suchy owoc.

brzątwio sobie co = ubrdać sobie, uroić sobie coś. Por. czes. bied, pol. bredzić, brednia, blrus. bredzić, nsł. broditi = bredzić.

brzecli = brzuch. Por. czcs. brzich, łuż. brjuch. Por. niem.

bruch — spodnie, pasek, tj. hflttbedeckuug, Weig. brzedki = brzydki. Por. czes. bridk</, pol. brzydki, brzmiól = trzmiel. Por. pol. brzmieć, gree. bierno, brzona; brzana — ryba. Por. nsł. mrena, murena, srb. bułg. moruna, lać muraeua, gree, rnuruua, pol. murena, mrzaua, brzana.

brzóstwo kora brzozowa, z której się dziegieć wypala. Por. stsl. brćatić, bulg. brest : brzoza, mir. beresto — kora brzozowa, ros. beresta, pol. brzost. buba = weszka w mowie dzieci. Por. bulg. bulia, srb. bulw — robactwo. Intbucz strach na dzieci, bobo — straszydło. Por. lać. pupus, niem. puppe, bube, pol. pupka, buoac trykać, bość rogami: np. owce se bucajóm. bucaaió = trykanie. Por. nsł. butiti, bidg. butam, pol. bucić sic.

buclia = buła, pycha; buchac być pysznym, pysznić sic; buszny, li, e, = butny, pyszny; łiuszua wieś w powiecie świeckim; up. uón ma wielgóm buehe. Por. “buch. nsł. buhnoli = nabrzmiewać, srb. Dabubmili, czcs. buchali, bucłinouti pęknąć, niciu. pochcii, puchen, stnicni. buclicn, bochen (Węigand) pol. pycha, buchla; buozka = świnia, świnka; wabią świnie : buczka, bucz, buchla, buch! Por. bułg. buliam; onomatop. — stsl. buka, bueati = ryczeć, nsł. buka, bućati, czes. bućeti, lit. bukti. buehtowuc se zbijać sic w kupę; up. owce buchtujóm sc; buchta przegroda w lesicacb, do której wpędzają dójki, odłączając je od innycłi owiec, Por. niem. bucht, boeht lagerstatte, stall, buchten, bochten in uuordnung bringen. Fr. W Poznańskim buchta — pokój, stancyja, izba; na uniwersytecie wrocławskim najmowaliśmy „buchtę“ = pokój, budla; budel = butelka; np. masz budel w cieszeui, te bezecnico! Por. niem. buddel, Fr. np. hc drinkt dc ganzc buddelnt. bufka = rabuś, zawalidroga. Por. niem. bulle, śrgn. bufę, dyjal. bofke.

buksę — spodnie. Por. niem. buckse, zwykle w liczbie nm

buoheen; lit. bukswos, mazur, buksy, bukwltny = tatarczany. Por. niem. bnchweizcn = tatarka, buła = stadnik, buchaj. Por. niem, bulle, lit. Iiullus. bulbaozk = roślina wodna. Por. lać, bulbus, nicni. Indie, bulbotao = 1. prędko i niewyraźnie mówić, bełkotać; 2. mieszać płyny; bulbot człowiek bulbocąey. bulbrotao = mieszać płyny.

bulbrot = osoba płyny mącąca, osobliwie dzieci nazywają bulbrotami dla tego, że nabrawszy w usta wody bulbroeą. Por. pol. bolbotać, ros. hormotatt, mir. hołbotaty, lit, blehenti i nsł. brbotati, srb. brbolati, lit. burbuloti. Onomatop. bulwa kartofle; buUwka — kartofelek; bulwisku, bulwiazcze miejsce, gdzie kartofle rosły; bulwiczi; bulw iv y nać kartofli. Por. pol. bulwa, lit. bulbe, bulwis, niem. dyjal. bulwo, fr. Imlbe.

bunteje = buntuję. Por. niem. bund, stnieui. (śrgn.) bunt, punt,

nsl. punt, pol. bunt, buntować, blrus. bunt. burbotao ; burbotać, burczec (w brzuchu). Por. nsl. brbotati,

lit. burbuloti. Onomatop. burzau = łajdak, liułlaj; np. te wilcze dzecko, te burzanie rzek rebak do nego chłopa. Por. pol. burzan, ros. burtjanu, slow. huriau.

buten; ruten 1. na dwór, na dworze; 2. nad, up. buten szekli = nad miarę; up. wenekaj psa buten wypędź psa na dwór. Por. niem. buten, bute — draussen Fr., angs. butan, niem. rut — heraus. byk = beleezka poprzeczna u nosa sań. Por. stsl. bykń, pol

byk, czes. byk; — a może z niem. bug. por. Weigand. Oćlfnial; oofnliU gwóźdź u pługa w grzędzie. Por. pol. cofać, łuż. cofać, stniem. zofen, niem. zaufen.

camer = kloc, bloch, grube drzewo na deski przeznaczone. Por. pol. combry, mir. cymbryny, niem. zimmer, stniem. zimbar= bauholz, zimmer, zimmermann. cały, cały; oalechny = cały. Por. stsl. celu, pol. cały. oarnono = potrzeć; carnonc se = otrzeć sic; np. ledwie se carnela o drzón, a seknióm podzarła. Por. *ter. stsl. t?rą, treli, tirati, pol. trzeć, stpol. cierać, pol. ścierać, oanżki; cężki = ciężki. Por. stsl. tęiiku, pol. ciężki, polab.

tanskje = ciężko, oasnóno; cesnóno = ścisnąć. Por. stsl. tisnąti, pol. cisnąć, ścisnąć,

oeo; ceok -= cycek; cecac = ssać. Por. nsł. cecki; cecati, czes.

cec, pol. dyjal. cycek, cyckać, niem. zitze, greckie titthe. ceoewia = drabka. Por. stsl. tę.tiwa, pol. cięciwa, blrus. ccci-

wa = stebli rastenija. cedl = ubranie, bluza luźna. Por. niem. ludowe: keddeł, niem.

kittel, lit, kedelys, pol. kitel, oedzedło = cedzidło. Por. stsł. cediti, pol. cedzić, lit, skesti. oenla = cień. Por. stsl. steiu, luż. scien; pol. cień. cerki, cerkiew, cerkwią = kościół (na Pomorzu); cerkwiszcze ~ 1) miejsce, na którym stał kościół; 2) emętarz.— Cerkwica, Nowacerkiew = wsie w Prusach Zach. — Por. stsł. cruky, crukwwf, nsł. cćrkcw, stpol. Cerekiew. Ps. flor.; pol. cerkiew, polab. cerczaj, cartjćw, łuż. cyrkcj. cerzleca = cierKca. Por. *ter. stsl. trćti, pol. trzeć, cierlica, czes. trłice.

cerzpiec, oerpieo = cierpieć. Por. stsł. triźpfcti, stpol. cierz-

pieć, pol. cierpieć, oeskac; oesnano = wiosłować, paczynami robić. Por. stsl. ti-

skałi, pol. ciskać, dlluż. sisnuś = posuwać, ceszk = niepokój ciężko chorego; np. chory ma wiclgi ceśzk. Por. *tisk, stsł. tiskati, czesk. tisk, pol. cisnąć, ścisk, ciśnienie.

cetno = do pary; np. eetno cze lecho = do pary czy nie do pary? Por. stsł. ćttą, ćisti, pol. cztę, czyść, poczet., stpol. cetno, lit. cetas. — Lepsza zgoda, niż sprawa, bo nie wiedzieć, komu padnie cetno, komu licho, Sakson. — mir. cet

czy liśka, blrns. ci cot ci liska, polali, cafe = on liczy; cafe na = zliczony.

cewka = koniec pióra do pisania. Por. stsl. eewT, ccwtca, pol.

cew, ccwa, cewka, oez = przez. Por. stsl. i;res», ćrez«, nsl. krez, slow. cez, pol.

skroś, wskroś, stprus. kirsa, lit. skcrsas, łot. skjćrs. ceza 1. sieć na starnie; 2. łowienie cezą; np. jidóm na ccze. idą łowić ryby. Por. niem. zcsc, zchse, zcise = netz /.nni fischfang in der sec; zeseu, zeisen = mit eincr zeise łischen. Fr.

oeż, co = cóż, co; up. ceż nón chce? Por. stsl. ć»to, pol. czso, co. cic = ciąć. Por. stsł. tiną, tęti, pol. tnę, ciąć, łuż cieć. eierznitl, kierznia — kicrznia, naczynie do robienia masła. Por. niem. kerncn, kirnen = zu łiutter riibrcn; kern = hestcs der miloh, dolnicm. karne ~ butterfass (14 wieku) Weigand, lać. cernea, discernerc. cigło, oygło dyszel. Por. kasz. cygnonc pol. ciągnąć, oipka, zoh. czypka.

oiwka = cewka tkacza. Por. pol. cewka, cywka, stsł. cew¥, cć-

wTca, lit. szciwa, łot. saiwa. ohadac = chodzić; np. chadaj, ehadej. Por. stpol. chadzał do nicli tam często, Starowolski; stsl. hodfl, hoditi, hażdati, pol. chód, chodzić, chadzać, oliaja; ohajda = żyd (przezwisko żyda); zob. chejac, niem.

hcicu, heier = oszust, ohałupa = izba, pol. chałupa = izba, chata. Por. czes. slow. chałupa, gree. kalybe i stsl. chałąga = plot, blrus. chałuha= chata.

charłęzeo = kraść po ogrodach i polach trawę, zielsko, owoc; charlfznik — złodziej; cliarłęzenie — kradzenie; charłęttwo— kradzież. Por. charna — łazić resp. po cli anię łazić, stsl. brana, laziti, pol. łazić, lazęga, dlluż. lażyś, młr. łazyły, ros. lazitV, por. ros. drevolazii = złodziej, co drzewo kradnie, oharna, ohorna = pasza, jak słoma, siano. Charnowo = wieś w pow. słupskim; np. u Pontana: który wszytkiemu ilobytku charuę daje i młodym krakom, którzy go wzywają. — Por. stsl. brana, pol. chronić, ochrona, polab. cliorna, wan ehorni sa = on się żywi.

charst; ohrzost; chrost trawa szeroka, ostra, na mokrych miejscach rosnąca. Por. stsl. hvrastije, hrastije, czes. chrast, pol. ehróst.

charwańc snop trawiasty, w którym więcej trawy, zielska niż zboża, eharwatynid = zaniszezaly budynek, Charwatynia = wieś w pow. wejherowskim. Por. stsl. hwrastije, czcs. hvrast, pol. ehróst, chwarstać, mir. chyorostyna = suche gałęzie.

chawa; chawka = gałąź sucha, młode drzewko na pól suche; np. z łasa przewióz le chawki, grebszego drzewa mało co. Por. nsl. boja, kroac. serb. hwoja = gałąź, pol. choja. chawocec = piszczeć jak kuna. Onomatop. chaw-chaw. chcic = krzcie. zob. krzccc.

checza, zwykle w liczbie mnogiéj: checze = cbata, clteczowa = pokojówka, służąca. Por. pol. ros. błrns. chata, niem. liiit— te, stgn. hutta (łiutja). chejac = zmykać, uciekać; np. zajc chuja przez pole. Por. niem. Iieien, gełicicn — sieli packeu, fortmachęn, taiisehcu; heier — helriiger. Pr.

chera; chersko choroba, zwłaszcza zaraźliwa. Por. stsl. liyra, hyrayeti, pol. cberleć, chory, choroba, polab. ehere (tj. chory) = brzydki, cheruc = nieprzyjaciół, chętka = chęć, ochota. Por. pol. chcieć; chęć, chętka, mir. chyta — ochota.

chichotac, chłchuetac = chychotać. Por. stsl. hohotati, pol.

cbychot, czes. ehechot, chechtati. Cbitry = 1. chytry; 2. prędki, np. eliitro biega = prędko biega, ckiły prędki, cliiże prędzej. Por. *ch«t, stsł. liytrfl, serb. bitur — prędki, czcs. chytry — chytry, prędki, blrus. chiżij = prędki.

chlabotac; chlabotac se = poruszać się z łoskotem; np. kola chlabotajóm se, chlabotanii — poruszanie się. Por. pol. chlupotać, chlupać, glukać, stsl. hlopotu, ros. cblopota, chlopatT. chlapac = jeść chciwie. Por. czcs. chlapali, pol. chlapać, chłeptać, hłrus. chlebać = jeść. chlapnónc = uderzyć. Por. pol. klapnąć, srb. klcpnuti, klepali = bić, stsl. klepali. chlastao = rzucać gwałtownie, chlaUnónc uderzyć, np. eblasfnól go w pc.sk, chlastnónc se 1. uderzyć się, 2. zwrócić, się, np. chlastuól sc na prawo przez Tcłowo do Gore; stpol. barzo nam dochlastał. Hej; ludowe, np. w 1'oznańskim: jak go nie cldaśuic w mordę (= w pysk), chlastawica wielka błyskawica. Por. ros. chlcsnut?, elilysuuti, pol. chłosta, chłostać, chlastać, blrus. chłoście. W Poznańskimchlastanina brzydka pogoda, chlebk; chllbk chleb, “chlebek, np. nic dadzóui chlebka. Por. stsl. lilćbii, pol. chleli, chleb, lii. klcpas, łot. klaips, got. lilails, niem. taili, cblecbac = jęczeć, stękać; np. elito nic chce starszech slechae,

muszy chleohac. Por. pol. szlochać, chlistwa glizda. Por. stsl. glista, pol. glista, glizda, dlłuź. glistwa.

cliląd nać brukwi, kartofli, obrana z liści. Por. stsł. hląd«,

czcs. chloud, chloudl igliwie, polab. ehlund = rózga, chłop mąż. Por. stsl. hłapu sługa, pol. chłop, lit. klapas. cbiost = ehróst. Zoli. charst.

olllubotac poruszać, np. wodą w butelce, czyszcząc ją. Zoli. chlabotac.

chlunónc chlustnąć, chłasnąć. Por. ros. chlcsnuti', chłystnutf,

pol. chlustać, chlusnąć, — i lunąć, cliłoscec; chuescec = wabić, necie. Por. pol. chłostać, liłrus. cbłościć.

chmara; chmura = chmura. Por. |>olchmara, chmura, blrus.

mir. chmara, chmura. Chojka sosienka; chojua — młody las sosnowy, bór; Chojnice miasto powiatowo w Pr. Zachodnich; Chónice = Chojnice w ustach kaszubów: Chónice do Chónic. Por. nsl. boja, pol. choja, chojna, dlluż. ehojna, łuż. kliojna. cholastra kobieta pyskata. Por. pol. Iialas, — cbałastra, nsł. ohol = nadęty.

cholewa; cliuelewa cholewa. Por. ros. clialjawa, łuż. kbo-

lowy, młr. blrus. choljawa. chomarzec bredzić. Por. nsł. marcuj, mariuovati — mówić, niem. miire, marchen, stoiem. marran, goc. merjan = opowiadać, t'r. cauehemar (z niem,).

chomor, chuemor = komar. Por. stsl. komarT, pol. mh. komar, łuż. komor, chopac = wiać, owiać ciepłem; zimą cliopic ciepło ze stajni cicpléj, jak się drzwi otworzy. Por. pol. chopae, clmpać, stpl. pochopić Bil), szar., czes. chopiti, chapati chwycić i stsł. (diąpiti = ochwycić, objąć, liąpati. chory; chuery = chory; chuerosc = choroba; steilzona chorosc = zaziębienie. Por. stsl. liyra, pol. chory, choroba, polab. clicra, chere = brzydki, chostnik, cłiuestnik = złodziej. Por. *chi2t, stsl. hyśttne =

złodziejski, ros. chiśćnyj, poehiśćati = kraść, ehouwa = kieszeń. Por. pol. chować, czcs. chovati, dłuż. cho-

waś, lot. kawat = chować, chowa; chuewa = 1. przychówek, inwentarz; 2. zapasy domowe, żywność, np. zboże i chowę pomagali polepszać, Pontan. Por. pol. chować, chów, przychówek, chróchac = pluć, np. ehróehał krwióm. Por. stsł. hrakati, pol.

charkać, chrachać, ros. chorkatf. chroust, chrost chrząszcz; stsl. hrąśtt, polab. chransl. chromy = chromy. Por. stsl. bromu, czcs. chromy, poł. chromy, połab. chrćme. chrzost; chrost — cliróst. Zob. kasz. charst. chrzón, chrzun = chrzan. Por. stsl. hrenii, czcs. chren, pol.

chrzan, połab. elirjón. chto = kto, chttry; chterny = który. Por. stsl. kitto, kotoryj, koteryj, poł. dyjal. clitó, chtóry, np. w Pozn. chtó tam? st|)oł. ktery, Mać. Różański, chudy = chudy, zły, chudszy — gorszy, np. zema je chudsza w Rusyji = zima jest gorsza w Kosyi. Por. stsł. hudfi —mały nsl. bud — zły; czes. cliud// = zły, ros. chndoj = zły, polab. cheude = zły.

chutki = prędki; chułko prędko; chutinko = prędko. Por. młr. cliutkyj = prędki, pol. chutkość; skoki nie tak na mocy, jako na cliutkości zależą. Mączyński 1564; niem. hurtig. chwalisz = chwalca. Por. stsl. hwala, bwaliti, pol. chwała,

chwalić, lit. kwola, kwoliti. chwara = dużo. Por. pol. chmara tego = dużo tego (w Pozn.). Por. stsł. chvorovati, lit. swerti = ważyć, swarus = ciężki.

Chwat = 1. siła, 2. ostrość; np. mi cliwat w rankach; nóż ostry ma dobry chwat; chwacie, chwacec = schwycić; c/i trato c = chwytać. Por. stsł. hytati, hwatati, hwatiti, pol. chwycić, chwytać, chwatać, bułg. fat = pięść, chwióndac se wzdrygać ramionami lub całym ciałem. Por.

*swcnd, stsł. priswędati = chudnąć, pol. swędzieć, swiędzieć, chyląc; ehylnóno 1. pryskać na kogo wodą, oblać kogo znagla, niespodzianie, np. to tele znaczy, jakbe jos na gans wodóm chylnół, 2. trztać. Por. pol. lać, lunąć, w słow. kasz. zdaje się pomieszane *chy /. *li (chynąć, pochyły, ochynąć się i lać, lunąć), resp. chy-lac, chy-Iunonc, chylnonc. Por. stsl. lijati = lać, czes. liti, linouti, łuż. lenuś, ros. lenutt. lit. liiti = lać.

cknonc = wąchać; np. nick nie ckuan, pszczoła ucknie, dze miód. Por. stsł. ćuti, pol. czuć, czuch, luz. cuć, cuchae. ros. czuchati, po polsku byłoby “czuchnąć, “czchnąć. cmulec se = uśmiechać się; np. kóń se cmuli, ciej cłice ugresc. Por. ros. obmyljatt sja = uśmiechać się wyszczerzając zęby niem. mauleu, niem. dyjal. niulen, Fr. maul, stniem. mul = pysk.

copac = cofać. Por. dlluż. cofaś, copaś, czes. couvati, niem.

zofen, zaufen. Oopot = miasto pod Gdańskiem. Zob. Sobótka, cotucha = ciota, czarownica. Por. stsl. teta, pol. ciotka, ciotucha = febra, błrus. ceciuclia = febra, cwardzy, cwiardy = twardy, cwierdzec — ćwierdzie. Por. stsł. tvr«d«, pol. twardy, stpol. ućwierdzić, ćwierdzić, pol. twierdzić, polab. tjorda, łuż. twjerdy. Ale on sam był tej nocy ostał w ćwierdzy. Bibl. szar. cygio zob. ciglo.

cygnonc = ciągnąć; np. ceż uón wccyg co on wyciągnął. Por. stsł. tęgnąti, pol. ciągnąć, łuż. ciahnyć, ciałdo. polab. tangne = ciągnie, cipka zob. czypka.

Oisine = miejscowość, Cisiny. Por. stsł. tisfl, pol. cis. czamic se męczyć się. Por. nsl. ścemeti, mir. Oaćemyty = boleśnie gnieść, błrus. scemić i nsł. ćmetij= mieć ból.

czapac = niezgrabnie stąpać; czapa niezgraba, człowiek o niezgrabnym chodzie. Por. w Poznańskim: eiapa, ciapać, czcs. spati, pol. ćpać, zaćpać, cicpuąe, łuż. cpić i niem. sclileppen, sclilapp.

czapnónc = porwać. Por. w Pozn. ściapnąć porwać, capnAnć — schwycić.

czapk kapelusz. Por. stsl. kapa, pol. kapa, czapka, czepiec;

kapelusz, lać. cappa, stnicm. chappa. czarzec — czarować; np. abyśmy nie. czarzyli, Pontan.; darzenie = czarowanie. Por. stsl. ćar«, caroyati, pol. czary, czarować, lit. kirti, kerćti. czatę = czaty; czatowac. Por. stsl. ćeta, nsl. Jata, pol. czata, czatować.

czec = 1. czuć, 2. słyszeć Por. stsl. eiiti, nsl. ćuli słyszeć, pol. czuć, czujny, czuwać; np. czejesz te — słyszysz? ja nie czeł = ja nie słyszałem, czecllleo — 1. obcinać korzonki, wąsy marchwi, brukwi itd. 2. skrobać z grubszego kartofle. Por. stsl. eesati, czes. ćeclirati, pol. czesać, czechrać; czechło — koszula śmiertelna. Por. stsl. ćehlii = nakrycie, obsloua, czes. ieclicl, pol. czechel, czechło.

czeczę szczenię. Por. pol. luz. cyc, blrus. cyca, nsl. cuzati—

ssać, cuzek źrebię, kasz. *cecę, czeczę. czep; czepk ^ kuczka, siedzenie po turecku. Por. pol. czupnąć, w Pozn. ciupnąć, uciupuóuć, siedzieć na ezympku, nsl. eepeti, czes. ćapeti, łuż. ćapać so, niem. lud. zuppen — zuruckgehen Fr., niem. zapfen. czei)rina czupryna. Por. czcs. cup, ćupr;/na, pol. czupryna, czerny czysty; np. czerne zboże czyste zboże, samo zboże; czerny a czerny. Por. niem. kern, kernig, lać. cerno, discerno.

czerwlony = czerwony; czerwionka krowa czerwona. Por. stsl. ćr«vemv, ćruvljeu«, połab. carweua, łuż. ćerwjeny, dlluż. cerwjeny.

czerznie — ciernie. Por. stsl. triłnft, łuż. cierń, połab. tren,

pol. cierń, cierznie. Zapalony krzak czerniowy, Kochan, czes; ozas — czas. Por. stsl. ćasU, luż. eas. czestowac = 1 raczyć, częstować, 2. czcić; np. Ty masz ojca

twego częstować. Ponlan. Por. stsl. ćftą, eisti, pol. czte, cześć, częstować, częstować, czcić, człpnlk kupiec. Zob. kasz. kipnik.

czkac czekać. Por stsl. eakati, ćckati, pol. czakać, czekać,

ludowe : poczkać (w Pozn.). człek człowiek. Por. stsl. ćłoweku, bułg. ćełek, pol. człek, człowiek.

ozlo — cło. Por. niem. zoil, pol. łuż. blrus. olo. członki członki. Por. stsł. ćłenfc, ćlanfc, nsl. ćlen, flanek, pol. człon, członek.

ozłordac = zdeptać, deptać. Por. stsl. creda, stpol. czrzoda, pol.

tr/.oda, luż. czrjoda. czniyr lichota, drobnostka; np. to nie rebe, nie żeto, ale czmyr. Por. slsł. *mrttwa, mr&wica, nsl. mrwa = drobnostka, zła pasza, czcs. mrwa, pol. mierzwa, czorchao; czorchnónc — I. odczepić, odłamać, np. gałąź, 2. drzeć obuwie wleczeniem nóg po ziemi, np. kncpe na lodzę ezorchajóm korczi chłopcy na lodzie korki (boty) zużywała; — ctorclia kobieta niezgrabna. Por. stsł. ćesati, serb. ćesati, oćemiti zerwać, czcs. ćesati, ćechrati, pol. czesać, czcchać się, czechrać, czochrać, czosac — czesać. Por. stsl. ćesati, pol. czesać, dyjal. ezosać,

np. w Pozn. czesać sic, nieuczesana, ozosla, czoselka 1. cioscłka, 2. ząb przedni, np. ma zambc jak czosle tj wielkie. Por. stsl. tesati, lesia, pol. ciosać, ciosełka.

czn, czó słuchaj, cyt. Por. slsł. ćuti, pol. czuć. czupierzeo se stroić się dziwacznie; czupiradło przesadna strojoisia. Por. stsl. ćeprT, mir. eepuryty upiększać, błrus. cepurić śa, ros. ćopornyj przesadny, ćcpnritr śa, rcpyf.itT Śa, pol. dyjal czopieradlo (w Pozn.). O miły Hoże, więc że nam wypadło mieć to miodowe królem czupiradło, Faleński. ozwarzec se I. swarzyć się, 2. byle jak robić. W Poznańskim. czwarzyć się, poczwarzyć się ^ pokłócić się, pogniewać się; np. czwarzóm się, ezwarzóm, a potem płaczóm. Por. pol. swar, swarka, swarzyć, szwarzyć, Dąsać się, krzywić, a potym czwarzyć się z całym światem, Węgierski. — stsł. wireti, wtrątfl gwałtowny, dziki, pol. wrzeć.

czwieraznia = wierteł. Por. stsl. cetvr«til, pol. ćwierć, ros

(“etwertt, lit, keturi, ketwirtas. czwiorty, czwarty — czwarty, np. ozwiorteho dnia przeszed do jedne gore (Pomorze). Por. stsl. cetvrflt«, pol. czwarty; — czwioro, czicoro = czworo; czlerze, cztere, stery cztery, czyle = dużo, tyle; np. czyle lat ja bul w Gduusku. Por. pol.

tyle, czes. toli, toléj. czypka, cipka = kura. Por. pol. cip, cip, ros. eypka, oyple-

nok«, czes. cipa. chluba — rózga. Por. niem. dyjal. klubę, kluwe =galąż, rózga, Fr.

chocherlek — wódka resp. likier, sznaps. Por. niem. holzhackerliąuenr.

dajac, dawać = dawać; np. przed tćm muszele panu robie, abo reban dajac; ni dajali trze szesedzcsónt talarów paolite = oni dawali sześćdziesiąt trzy talary dzierżawy. Por. stsl. dati, dajati, pol. dać, dawać, daohtac; dachczec gdakać, np. kuokosz daclicze. Por. pol. gdakać, dlluż. dakaś, czes. kdakati, bulg. kutkudeća, mlrtta. kukudakaty, ros. kudaclitatt, kudakati. Onomatop. dak = dacb; np. na dace = na dachu, dakowizna słoma, stary dach ze strzechy zdarty. Por. uiem.

lud. ilak, niem. dach, polab. dek, no deca — na dachu, dalek daleko, np. poszed dulek. Por. polab. dołek daleko, stsł. daleko.

dando — póki Por. stsl. douTdeże, czcs. dońuż dambrowa; dumbrowa (uos. am, urn) dąbrowa, dąbrowa, niem. dammerau Por. stsl. dąbfi, dąbrova, polab. dumb, dumbrjuuka — dębianka, darmodajk — *darmodajek, darmo dający, np. darmodajk ju dawno zdech. Por. pol. darmo-daję, darmoeba, stsł. dati —dać. dar« dar, nsl. dar, darmo, łuż. darmo, dama; durna; dzarna darń. Por. stsł. drttnii, pol. darń,

luż. dom, dłuż. dern, derno. da8zio = dusić. Por. slsł. duli u., pol. duch, dusić, deo = tuzin. Por. niem. dutzend.

del; dyl deska, up. przywiózem dyle. Por. niem. diele, ludowe del. Fr. domS.cz dyuiaczka (do rozdymania). Por. stsł. dfiiną, dyma-

ti, pol. dmę, dymać, polał), dajm = dym. dechtowny = gęsty. Por. niem. dicht.

den a; denega — wal, bałwan morski przy brzegu. Por. niem. diine.

dennioa; donica donica, talerz resp. miska do mielenia tabaki. W Poznańskim: donica, dńnnica (do mielenia maku). Por. stsł, d«no, pol. dno, denko, polab. dane, 110 dona na dnie.

dera sucłioty. Por. niem. darie = schwindsucbt Fr. derdes rdcsl. Por. nsl. rdest, drdres, pol. rdest, rdestnica,

łuż. drost, dołnołuż. dresł. dorgotae drgać, drygotać. Por. nsl. drgetati, drhtati, pol.

drgać, drygać, drygotać. derny bardy, bardoglupi, obraźliwy. Por. nsl. oduriti se, pol.

dur, durny, dumny, ros. durnyj. detk trojak. Por. stpol. dutek; np. co czuwają na jego dutki,

Opaliński; niem. diittcbeu, dittclien, dottke; Fr., daliucrt. desza; deszeczka dusza, duszyczka. Por. stsl. duśa, połab. deusa, dausa.

deza — dzieża, dzieżka. Por. nsł. deża, czes. diże, łuż. dzćza,

tejza, niem. diise, dose. dezwok = kieszeń w plaszczn kobiecym. Por. niem. dcwsack, diebssack — tasebe des diebes. tasebe im frauenrock, Friscbbier.

dejw = złodziej. Por. niem. dieb, dyjal. dew.

doba, duoba = czas. Por. stsl. doba, pol. doba, łuż doba.

dobetk — dobytek, bydło. Por stsł. dobytńkii.

dobijak — drobna ryba, podobna do małycb węgorzy. Por. *bi,

stsl. biti, pol. bić, dobijać się dobro = wieś, folwark, majętność wiejska; np. z pańśeiecb dobrów, ma piaukne dobro. Por. analog, niem. das gut. Tak samo używał tego wyrazu Chwalczewski: dobro, doczuc san = usłyszeć; zob. czee czuć. dodom = do domu. Por. stsl. dornń, pol. do dom, czes. do dom. dojnica dojna krowa. Por. stsł doiti, pol. dojić, połab. dć-

je = doji, łuż. dejić. doch jednak. Por. niem. docb.

doka, duoka, dueka = mgła. Por. niem. dyjal. dak, doak nu bel. Fr.

dokarowao dowlec się: np. do domu. Por. niem. karre, kar-

rcu, z lać. carrus. dolna; dolena dolina. Por. stal. dolft, pol. <161, dolina, polali.

del, wa dele w doliuic, niem. thal. dołożny zamożny, majętny. Por. pol. do-lożyć, stsl. lćgati, loziti. dom sień: domdcy domowy; domuclwu domostwo. Por. stsl. domń, pol. !uż. dom, pol. domaezy, dluluż. damacny, luż. doniiacy, stal. domaSttuT, domaiTnT. donand. donond dotąd. Por. stsl. tądn, tąda, tąde, pol, tędy, tąd. donica, zob. dennica.

donsla; dosle, donswa dziąsła. Por. stsl. desną, nsl. dcsne. dornica, dwornica, dourna izba. Por. stsl. dwirt, dwora — dom, pol. dźwierze, drzwi, dwór, polab. dwarneicia = dwornica, izba.

dotam, dotnnd — dotąd. Por. stsl. tamo, pol. lamo, tam, stsl.

tąda, pol. tędy, tąd, dotąd, kasz. dotam dotnnd tu i tam. dotegowac = dostarczać. Por. ♦tftk, stsl. tykati, pol. tykać,

wtykać i niem. zusteckcn. dozdrzelec dojrzeć; dozdrzelały dojrzały. Por. *zer, stsl. zrćti, zreją, bulg. zrel, zdrel. serb. zdreti, zdreo, pol. żrzcć, źrzaly, dojrzeć, dojrzały, dożdac doczekać; zob. żdac.

dożniwk dożynki *dożniwek. Por. stsl. zęti, żtnją, pol

żąć, żnę, żniwo, pożynki. draga kotwica (u sieci). Por. niem. draggc, dregge anker

zuin festlcgcn der staknctze. Fr. drapie pazury. Por. nsl. drapati, czes. drapati, pol. drapać, draszowac młócić. Por. niem. dreschcii. dreganic męczyć, niszczyć konie ciężką zwózką, jazdą. Por.

pol. drygant koń ciężki, lii. drigantas. drech towarzysz, druh. Por. stsl. drugń. podrugfl, pol. druh,

lit. sudrugti towarzyszyć, dredza rdza; dredzewiec rdzawiec. Por. stsl. rtóla, rfldeti sę, pol. rza, rdza; pod Czerskiem (powiat chojnicki): redz = rdza.

dregl, dredzl, dredżi = drugi. Por. stsl. drug«, pol. drugi,

połab. dreuga druga, draugag — drugiego, dregl przykry, cierpki. Por. pol. drętwić, drętki; co do g

por. wielgi = wielki, dremny, drem na karzeł. Por. stsl. drobinft == drobny, nsl.

drobelj, dromełj, pol. drobny, drobiazg, drobić, drewnioki = trzewiki, w Pozn. drewniaki. Por. stsl. drćwo; pol. drzewo, drwa, drewnia, drewno; polab. drawa. drowa, drawena = drewniany, drezee drżeć; droioch tchórz; dnluk — pijanie.!, mający delirium tremens. Por *drfiga, nsl. drhtati, czcs. drhati, pol. drżeć, łuż. rżeć.

dreżen drożdże. Por. stsł. drożdiję, pol. drożdże, serb. drożd. dreżenió — rdzeń. Por. pol. zdrzeń, drżeń, drdzeń, luż. dreń,

dłuż. dzień, czes. strżeń. drob, drab, drabina, drobka = drabka. Por. pol. drabka,

drabina, dyjal. drobka, mir. drabyna, blrus. drabina, drobka, dróbka = odrobina, trochę; po dróbce = powoli, po-

trosze. Por. stsl. drobtn®, drobili, pol. drobić, drobny, drobnś, drobnśgo kraśnię. Zob dremny. drobni (akcent na ostatniej resp. na i.) = dzieci. Por. pol. drobny, stsł. drobfuu. drobolec = 1. drobno, prędko chodzić, dreptać; 2. prędko

mówić. Por. stsł. drobiti, pol. drobić, drobny, drożeszeze — droga leśna lub polna mało używana. Por. stsl draga = dolina, czes. draba = droga, pol. droga, drożysko. drówka = gatunek jabłek. Por. stsł. drfiwa, pol. drwa, serb. drwo = drzewo; stsł. dr«vo znaczyło początkowo: drzewo (arbor.) resp. niem. traube, dolniem. druwe. drużba, drużyc drużba, towarzyszyć. Por. stsl. drugtt, drużTba.

dryst, drist — śmiało, żwawo. Por. niem. dreist drwnloki zob. drewnioki.

drzeata = płyn gnojny, gnojówka. Zob. drzystac.

drzewię drzewko; np. idz pod drzewie; stojec pod drzewi-

ccm. Por. stsł. drevo, pol. drzewo, drzon, drzón = 1. ciernie. 2. rdzeń drzewa Co do 1. porów, stsl. trunw, niem. dom, pol. tam, cierń, cierznie, polab. drein

(tj. długie c), w źródłach polali, dren, drclin, z czego Sehleiclier zrobił: Iren! Co do 2. por. kasz. drzóu, czes. strżeń, drżeń, pol. drżeń, rdzeń, łuż. drjen. drzysta niechluj; drzystac, drzestac = mieć rozwolnienie; drzyszcz osoba mająca rozwolnienie. Por. nsl. drista, driska, czes. diistati, drizga, pol. dryzdać, dryzdaezka, błrus. drystać, lit. tristi, lot, dirzt. dub, dambe = dąb, doby. Por. stsl. dąbtZ, polab. dumb; w Poznańskim duniłi, Danibno; luż. dub, czcs. dub. ducliwae, duclifac spodziewać się, ufać. Por. stsl. up«vati, czcs. oufati, doufati, pol. ulać, dufać (do-upwać), zuchwały; diichwałość (Prace łilol. III. 247), połab. opam. Por. niem. hoffcn.

dudk = dudek. Por. czcs. dud, pol. dudek, lit. dudutis. dura — dziura, n]i. zatkni dure (Maneikal). Por. stsl. dira, połab. dara, pol. dziura, duwa = gołąb'. Por. niem. duw, duwe, duwke. Fr. dwierze = drzwi; dwierznia — wrota, dtrierzeje — wrota. Por. stsl. dwtri, nsł. dweri, czes. dwere, pol. dźwierze, oddźwicrny i poL wierzcja, wierzaja, mir. wereja — polowa wrót, wrota.

dwigac = dźwigać. Por. stsł. dwigati, czes. dribati, połab.

dwejgnónt dźwignąć, dwojak, dwojók, dwojoki —dwojaki (dwa garnuszki złączone), w których ludziom w pole jadło się nosi. Por. stsl. dwa, pol. dwa, dwoje, podwójny, dworczitk właściciel majątku dworskiego. Iblwarczuik, dziedzic, (hcorznik — zarządca folwarku, wlódarz; dw&rznica rola blisko dworu pańskiego. Por. stsl. dworfi, nsl. pol. dwor; dworzanin, lit. dwaras, dwaranis. dyo = dąć. Por. nsł. diii, czes. iłouti, łuż duć, dyclitych = dobrze, mocno. Por. niem. tiichtig. dyjal. dilclitich. dyfla — drewniak. Por. niem. pantoffel, pol. pantofel, dzało = len przyrządzony do przędzenia. Por. stsl. deti, pol.

dziać, dzianica — tkanina, dzarna darń, darnina; zoli. dania, dze = gdzie. Por. stsl. kfide, pol. gdzie, lud. dzie.

dzeba pypeć, choroba języczna kur. Por. stsl. zobati, pol.

zolmć, dziobać, dziób, dzeckac se dziccinnić się; dzcclcowac se — być dziecinnym. Por. stsl. detę,' pol. dziecko, połab. djotka dzieciak, dclan — dziecię.

dzok dzięki; dzekowac = dziękować. Por. czcs. dek, łuż. dżak. błrus. dżaki, pol. dzięki, dziękować, stpr. dinckun, lii. deka. niem. dank, danken. dzek dzik. Por. slsł. diwij, dićina, pol. dzik. dzekc, dzegc dziegieć. Por. czcs. dcłicł, ros. dcgotT, lii. degtttas.

dyne piaskowe góry nadbrzeżne, niem. diinen.

dzel, dzśl część, dział; np. trzeci główny dziel, Pontan (zam.

dzoli. Por. slsl. del«, pol. dział, dzielić, taż. dżcł. dzera dziura, zob. dura.

dzerzgnónc trzeć; np. skorznia za mała dzcrzgnic; dzerzgnónc se Irzcć się. Por. nsl drgnoti trzeć, czcs. drbati. dzewus dziewucha, spora dziewczyna. Por. stsł. dćwa, pol.

dziewa, dziewica, dzewy dziki; dzr.wy kur cietrzew; dziwa świnia wieprz. Por. slsl. diwij, czcs. diwi, pol. dziwi, dziki, dłnłuż. ziwy, młr. dywyj, polab. dcjwc dziwi, dzeżka — dzieźka, zob. deza.

dzesuty dziesiąty (Osuszuica w pow. człuchowskini). Por.

Blsl. desętii, desętyj. dzerzi, dzerzy, dzirzi (r-z) śmiały, odważny; dzirski śmiały; dżerśei dziarski; dzirie śmiało, dzerzi śmic“ i) lej; dzerzote śmiałość. Por. slsł. drńzit, drńzuk/7 — śmiały, młr. derzkyj, ros derzkij, lii. dristi, pol. darski, dziarski, stpol. dirsek.

dzisidzen teraz. Por. slsł. iltnt dzień, dtnfsi dzisiaj,

dziś, pol. po dziśdzicń. dzod, dzoud dziad tj. żebrak. Por. stsl. dSdfi : dziad, pol. dziedziniec (w kościele dla dziadów), dziad przy kościele śpiewa.

0 i: np. dwa e trze dwa i trzy (na Pomorzu i w powiecio wejherowskim).

ęgrest agrest. Por. czes. ndr. pol. agrest, z lać. agresta;

w Poznańskim: angrest (nos. an). esz, jesz, hejsz jeszcze Por. stsl. jeśte, łoi. hi.ścic, pol.

jeszcze, polali, ist, jist. eż iż, że; np. uen rzek, eż clicol mieć kumotra (Pomorze). Por. stpol. eż, eże; eż ludzie są Ps. i), fi; jakom przytem hyl, eże Jasiek ręczył. Pani. Maciejowskiego 333. fanfa (nos. an) — tinfa, finfa; czy nimfy warszawskie gorzkiej w nos ci nic wpuściły linfy? Zabłocki. Por. niem. fummoln woran rcibcn; angicl. fumbłe ręką po czymś Jeździć; niem. fummel powstało z *fimban, czas przeszły *tanf. Weigand. fagas = 1. śmieciuch, dzierlatka; 2. figlarz. Por. lit. wagis —

złodziej, lać. ragus, jiiem. dyjal: fagas -włóczęga. Fr. fagola, fagolas — przebieglec, fagolec oszukiwać, -zwodzie, Por. niem. vogel luftigcr, leiclitsinniger menscli, spassvogel, stniem. fogal. fajt = spory kawał chleba. Por. nsł. srli. fałat — kawał, młr. fałat.

felka kartofel, kartofelka; niem. kartoflcl, pol. karto-fełka. fejn = ładny; np. fejn kaszeba (w powiecie słupskim, lcmliarskini, wejherowskim); w innych powiatach nazywają się: grebkaszebami. Por. niem. fein, nsl. fajn. fernoga włóczęga; w Poznańskim fernoga, futernoga. Por.

pol. fertać się, lać. porta, niem. porzeln, fiirzeln, pdrten Fr. fertawka piszczałka (uliniona z rózgi resp. gałązki). 1'or. czcs. frkati, ros. fyrkatl“; w Pozn. firlum, ferlum, haderlump jedzie. Onomatop. fefka — fajka. Por. niem. pfeile, lud. fefe. fif przebiegłość, sztuczka. Por. niem. pfiflig przebiegły, fiaba = pysk, papa; Jlabera, chlabera pyskal, pyskaty; jlabol = pyskal, np. stul pesk, llabocc; Jtabolac — pyskować. Por. niem. Ilab, Habbe == pysk. Fr. fiadruża czepek odświętny. Por. niem. łladdern, (lattern,

oraz niem tladdrusehe — czepek upstrzony. Fr. flota = naczynie drewniane, niskie, do mleka. Por. niem. (lot, flotc. Fr.

folusz = sukno własnego wyrobu; foluszowy == z foluszu. Por.

nictu. (Iiiscli, fluschchen, flaus = wełna, ubranie z grubej wełny. Pr. i Weigand. fopku kieszeń (głównie w ubraniu kobiecym). Por. pol. scliowaó, 'wchówka, niem. liippc, fuppchen, fuppke kieszeń. Fr. Frischbier nie podaje etymologii niem. fuppe, zdaje się że fopka pochodzi od chować, frant frant; frantiwka piosenka; fnmtowuka piosnka wesoła piosenka. Por. Ktmpski: frantowska piosnka, ros. franlii, pol. frant, frantowski. — i niem. fant junger mensch, łlatterhaft resp. roztrzepaniec; słowo niem. fant pochodzi •z lać. iufans, infantis, resp. włos. fanie, ftaoh, ftaoh, ftaszk ptak, ptaszek. Por. sfsl. p«ta, pfttica, czcs. ptak, luż. ptak, ptaśk, dlnłul ptaśk, taik, polab. patiuac = stsl. patente“. ful pełno. Por. niem. voll, lud idem. vull, fuli. furny pyskaty, gwałtowny. For lać. furor; furowac pyskować,

fuse fusy. Por. pol. fusy, niem. fusel, lać. fundo, fusum. ga, aga gdy, a gdy; niga nigdy (na Pomorzu tylko); np. ga mora morzy, tej ucna deszy e jiczy; beł raz uojc, ten miel sedmioro dzecy, a ga to ósme miało przyiic na świat, lej przeszed zły duch. Ponlan: Cóż mamy czynie, ga ciało jego jemy i krew jego pijemy. Por. slsl. kfigda, bułg. ga, slsl. nikoga, uikogy, pol. nigdy, gadać, godao, guedao gadać. Por. stsl. gadali, czes. badali, błrus. badać gadzena gadzina, gad. Por. slsl. gadft, nsl. gadina, polab.

gad, hłnis. badzina, lit. godas. gafie widły drewniane do podawania słomy, siana Por.

niom. galfel Kabel. Fr. gajda I. rozsoelia; 2. nożysko. Por. slsl. gaśli, serb. gacie, czes. bace, ros gaci, gali, pol, gacie, gadki, gajdki, gajdy. W Poznańskim; gajdki, gajdy gacie, gaździe, zob. gcdlcc.

galowao wołać, krzyczeć, np. kiej czarownice bele palone to dobe galowałe, do Boga wolałe. Por. niein. gcllen, der gali gesang, schrei, slgicrtn. gala = singen, zauberworte hersagen. Weigand.

gapa — wrona; np. wejle, gapa lejcy (leci). W Poznańskim: glapa. Por. niem. gafTen, jappen, dolnoniem. gapen, pol. gap, gapić się.

garoel, g&rcel — gardziel. Por. stsl. grulo, pol. garlo, gardło,

gardziel, stsl. gerdelf. gardzeo = ogrodzić. Por. stsl gradu, pol. ogród, polab. gord,

lnż. brod, lit. gardas. giirk — garnek. Por. stsl. granit, grunilo, polab gornak. garlo — gardło, dyjal. garlo, stsl. grulo, gąbierzeo se — paezyć się; gąbierz&nii paczcnie się. Por. stsl. g&nąti (z gubnąti), gftbezt, pol. giąć, gibnąć, nagibać, gibki.

gąszcz rzemień u cep łączący bijak z dzierżakiem. Por. stsł. ąza, ążc, gążwica, nsl. goż = rzemień, bułg. gużwa, czes. houź, pol. gążwa. gangotac, gangnotac = gęgotać. Por. stsł. gągnali, gągnąti;

ganganice = gęsi. gans, gęs, gusa gęś; gansor, gąsor żóraw' studzienny, gęsior; gunse = gąsię. Por. stsl. gąsT, polab. gons, gunsiar — gęsiór, dlnluż. gus. gbur — właściciel folwarku, gospodarz posiadający grunt własny; np. gbur to mur (przysłowie), gburka = żona gbura; gburczdk = młody gbur, syn gbura; gburczdnka = córka gbura; ghurski = do gbura należący; glmntwo; gburzstwo własność gburska. Por. pol. gbur — prostak, niem. bauer, stnicm. gipuro, śgniem. gebnr. gdakać, gdokac gdakać, lnż. dakaś, ros. kudachtatt, czcs.

kdiikati. Onomatop. Gdańśk, Gdańsko, Gidanie, Dańsko, Gduńsk, Gdunsk = miasto Gdańsk; Gdaniec imię własne; Gdynia 1. wieś pod Gdańskiem; 2. nazwa strumienia. Por. stsl. gdunja, pol. gduła, lać, cotonea, coctanum. gdowa — wdowa. W innycb dyjal. połs. także: gdowa. Por. stsł. wałowa.

gedloc, geldzec — łechtać; geldzenić Iccbtanie; geldzqey= łechtłiwy. Por. bułg. gideł, gudclićkam, giidelicna lechtać. gegawa = gęś. Por. stsł. gągnati, pol. gęgać, gęga.

gelka nierozwinięty owoc na drzewie. Por. stsł. gnili, pol.

gnić, gnilka, zgniłka. W Pozn. zgniłka = owoc zgniły, gidleo, zob. gcdlcc; gildzezna = nierząd w gospodarstwie. Por. gcdlco.

giera = świnia. Por. nsł. irclia, czcs. jircha, pol. ircłia, gicrcba, stniem. irali, lać. hircus. W Pozn. znaczy giera noga; np. ma koślawe gićry. glerszla = deska do wsuwania clilcba do pieca, łopata piekarska. Por. niem. gcrstel, garstel, lot. gerstelc. glamba (am nos.) _ głębia. Por. stsł. gląbokń, pol. głęboki, glan; glank gnój od drobiu. Por. poł. gleń, glon, niem. knollcn.

glawk, glawka ryba. Por. pol. głowacz ryba Głowacz nie jest główna ryba, choć to bywa, że przez silę pod wodę z jesiotrami pływa. — ros. gławlt, gaławlt, stsl. gława, pol. głowa, polał), gława. glechy; głaehy, głechy, głochy głuchy. For. stsl. głuhit,

polab. glenclijc = głuchy; glauchjc. glemda = osoba ślamazarna, słabowita. Por. czcs. lilemyżd' -

ślimak, lit. glinie, glimejżd, łot. gleme, glfimczis. glemza, zob. glomza.

glena = glina, glenidk = koń maści gliniastój, glinka. Por. Glinka mój bialogrzywy, Kochanowski; stsl. glina, połab. glejna.

gleń kawał chleba. Por. pol. gleń, glón, niem. kńollen. W Poznańskim: ma glón chicha, gleszozka licha ryba, zwłaszcza plotka podczas ikrzenia się. Por. stsl. glista, pol. glista, glizda, glizdka, łot. glidet ślizem się pokrywać, glińca, glinca glinka, micjsce, gdzie się glina kopie. Por.

stsl. glina, pol. glina, *glinica. glingotac — dyńdać, wisząc dygotać. Por. niem. klingen, klingcln dzwonić; glingotać poruszać się jak serce dzwonka, gllstwa glizda. Por. stsł. glista, dlnłuż. glistwa, glomza = I. twaróg; 2. człowiek słabego ciała i ducha. Por. niem. glums, glumse, dyjal. glomse, Fr. niem. glummas, glomsneckcl człowiek nieprzyjemny, Fr. głada = gładka powierzchnia morza, gładyta — rodzaj gładki ej fladry, gladzedlo = nożyce ogrodowe (narzędzie do obcinania żywego płotu) Por. stsł. gladiłi, pol gładzić, gładzidło. głodnisz eliudeusz, chudy pachołek. Por. stsl. gładu, pol.

głód, polab. glad. gnijus, gnius = leninch. Por. stsl. gniti, pol. gnić. gniłka leżałka, gruszka uleżała. Por. stsl. gniti, pol. gnić. gniotą = guzdralski, gniesc se = guzdrae się, np. ucn san

gniece. Por. stsl. gnetą, guesti, pol. gniotę, gnieść, gnot, gnuet, gnyt gnat. Por. nsł gnat, gniat, chorw. gnat, ozes. limit.

goch, gouch 1. mieszkaniec środkowych Kaszub, używający wyrazu nałogowego „doch“; por. Derdowski O panu Gżorlińścim str. 136. 2. Kaszuba mówiący z polska, zob. goszec, gouszec.

gode, guede = gody resp. Boże Narodzenie. Por. stsł. go di (i,

god«, czcs. hod, pol. gody, łuż. hod, hody. godlca, goudka, guedka godka. Por. stsł. gadati, pol. gadać, gadka.

godło, guedło = hasło, godło. Por. pol. godło, łuż. godło, go-

dalo = zagadka, godnik, goudnilc grudzień; zob. gode gody. gole 1. golce, człowiek goły; 2. zręczny oszust; ijolębiler włóczęga. Por. stsł. golfc, dlnłuż. gole — chłopiec, pol. dłużgoły, czes. bolec, łuż. hole, gomoły bezrożny, bez rogów. Por. lii. gumnlis, czes. homo-

bj, kornol//, pol. gomoły. gonidjabeł niegodziwiec. Por. slsl. goniti, pol. gonić, gonidjabeł.

gono, gueno zagon, staje. Zwykłej w liczbie mnogiéj: gone staje. Por. stsl. gńnati, goniti, pol. gon, zagon, tlłluż. gon — droga polna. Gora = nazwa wsi pod Wejherowem; Gore — *Góry, miejscowości w pow. Wejherowskim; góra = strych. Por. stsl. gora, połab. dziera.

gormnistrz mistrz rybacki. Por. niem. garnmeister fi-

schermeister, Fr. gorz, górz = gniew, zawziętość; i/orzec = gniewać: gorzeć se= gniewać się, Por. Górze mnie, iż przebył mój przedłużył się

jest, Ps. fl. — gorzoła, gorzałka = gorzałka. Por. *gor, stsł. goreti, pol. gorzeć, gorzałka, stsł. gorij =gorszy, gorje złe, pol. gorzej, rozgorzyć, dlnłnż. gorszy, goriś gniewać, gosoeje ospa. Por. stsł. gwozd* = gwóźdź, stsl. gwozdije=

gwoździo, pol. gwóźdź, góźdż, goździe; gościec, gosełńo gościniec, zajazd. Por. stsl. gosti, gostinfct, pol. gość, gościniec.

goszec, gouszec mówić z polska, „mówić z wcsoka“, jak się wyraził Jannszewści z Mancikala; np. uóni gouszóm; me jicli nazcwome goucliami. Por. stsł. gosziti, młr. liośyty = dybać, kaszub, goszec = starać się o lepszą wymowę, sadzić sic.

gownial — żuk najmiléj w gnoju siedząey. Por. stsl. go w ino,

pol. gówno, dlnłuż. gowno, młr. bowno, liOwniaha. gowor — glos; np. ma dobry gowor. Por. slsł. gowonibalas,

pol. gowor, gawor, gaworzyć. gozdz = gwóźdź, szczebel w drabce. Por. stsl. gwozdt, pol. gwóźdź, góźdż.

grabie = grabie; grabieć = skostnieć, zdrętwieć od zimna. W Pozn.: rynce mi zgrabiały — ręce mi skostniały. Por stsł. grabiti, grablja, nsł. grabljc, srl). grablje, słow. hrabie, ros. grabli, połab. groble, grabówka = osełka z drzewa grabowego do ostrzenia kosy.

Por. grab, czes. hrab. dłuż. grab. grac szumieć; np. morze gra. Por. stsl. igrati, pol. grać, dłuż. graś.

grąd miejsce wyniosłe, suche wśród błota lub łąki błotnistej. Gradza = miejscowość w powiecie wcjhcrowskim. Por. Grądzkic, Grądy — wsie u kurpiów. Por. stsl. grądi—pierś, czcs. brud', pol. grędzi, Bib. szar., słow. hrud= wzgórek, (grąd wywodzono od grunt resp. niem. grund; z „grund“ kaszuba zrobił: grunt; nazwy polskie Grądy, Grądzkic popierają mój wywód resp. tożsamość z stsl. grądi). grajda 1. nożysko. 2 rozsocha. 3. osoba powolna; grajde— nogi; grajdac, grajdac .«(' gramolić się. W Poznańskim: grajda — powolny, grajdać sic, giyńdać resp. grćńdać się: ni może się wygryńdać nie może się wyrobić; gryńdolić się. W Prusach Zachód, grędo, grędko — szybko. Bej: koń

chodzi grędą, stel. grędą, nsł. grałem, lać. gradior, gressns, niem. greten = rozkraczać szeroko nogi. Weigand. grampa wzgórze; zob. grzepa.

greby — gruby, slsl. grąbu, pol. gruby, dlnluż. gropny, łuż-

hruby, niem. grob. grech, groch — grocli. Por. stsł. grabu, pol. groch, połab. goreli,

dlnłuż. groch. Ilorlus Luzatiae 1594 (łuż.) grech groch. grqdzec grązić, grądzie, zagrażać; grędzedło grcdzidlo, Por. stsl. gręznąti, grązili, pol. grzęznąć, grązić, grcdzidlo, lit. gramzditi = grązić. gredzena, gredzezna = gruda. Por. stsł. gruda, pol. gruda, lit. grodas.

grelka, grelega, grulka grzcldo, łopata do wybierania ognia, węgli, popiołu z pieca. Por. stsl. grebą, gresti grześć, nsl. grcblja, ogrcblja grzeliło, bułg. grcłia. groblo, pol. grzebło; grzebielueha. grepa, grepica kupa; w grepie razem, w kupie. 1'or.

niem. gruppe, z franc. groupe. groboszcze; grobowe grobowiec, mogiła. Por. stsl. grobie,

pol. grób, grobowiec, *grobowisko. grof = hrabia. Por. pol. grabia, hrabia, czcs. hralie. z nieui. graf, slniem. gravjo.

gromada stos węglarski drzewa, gromądnica miejsce, gdzie stała gromada; gromadnik — węglarz. 1'or. stsl. gramada, pol. gromada, lit. gruuiadas. gromnioa gromnica; gromnicmik luty, od Matki Boskiej gromnicznej 2 lutego. Por. *grcm, slsl. grmeti, gromu, czes. lirom, bromnice, pol. grom, gromnica, grono = 1. kupa. 2. winogrono. Por. stsl. groznu, czes. hrozen,

pol. grono, mir. brono, gronk, grónk garnok, stsl. grunu, *grftnftkfc, pol. garnek, polab. gornak.

grop kocioł, naczynie. W Poznańskim (nad Notecią): co masz dzisia w grepie? Por. niem. grop]ien = garnek żelazny, dyjal. grapen, griipen, grepen. Fr. grotk, gruotk = dziad; grotka = 1. baba, 2. akuszerka, *gcrt. Por. stsl. grusti — garść, pol. garść, garnąć, *gartać, przygartywać, blrus. hortać, srb. grtati.

growce sieć na dobijaki. Por. stsl. grabiti, bulg. grabwam, pol. grabić, niem. greifen, dyjal. grapsebeu, grapsen, resp. chrwac. grip, bulg. serb. grib sieć. grul ryba mała, okrągła, tłusta Por. pol. koral, nsl. grola = kula, kuleczka.

gruńt grunt; np. gruńt kamienisty, do gruntu; niem. grund. gruz, grużel, greżel bryłka, grudka; gruzdac tlue, miażdżyć; gruzmaki kawałki; np. stłuc w gruzmaki. Por. niem. grus, griess, śrgn gruz, griuzcl, griezen zmiażdżyć, dyjal. gruscbel rzecz rozmiażdżona, lit. graużas, graużclis = żwir.

grużdżec se kurczyć się od zimna Por. niciu. dyjal. gru-

scln, griseln friisteln, schaueni. Pr. grzebo, zgrzebc źrebiec; grzebie,, zgrzeble — źrebię. Por.

slsl. żrćbtcT, żrćbę, polab. zreban. zrćbae, zrćbaicia źrebica, grzampa zob. grzepa.

grzebo zgrzebło; por. stsl. grebą, pol. grzebię, grzeblo, łuż. breblo. grzebień I. grzebień, 2. miejsce między koloważami. Por. stsl. greheni', grcbeuTcT, polab. grćbin. Grzcbieniec wieś w pow. kartuskim, grzeohotac, grzechotka grzechotać, grzechotka. Por. stsl.

grobotń, grohotati, czes. hrochotati. grzein. grzóm, grzym grzmienie, wrzask; np. umarły w nocy taki grzem a trzask robieł, jakhe w obeezach se wszelko przewracało. Por. stsl. gromu, pol. grom, polab. grame=grzmi. grzejeb. grzdcli grzech. Por. stsl. grehu, stpol. grzeych, polał). grejcli.

grzepa, grzepka, grzypka, grampa, grzampa -wzgórek; w innych stronach Prus Zach. ;/rzepa. Por. lit. grumlm chropowacieję, lot. grumbu marszczę się, stsl. grąbu, pol. gruby, dlnluż. gropny, niem. groh, niem. dyjal. rumpel wzgórze. Fr. śrgn. grop, grohen. grzewa grzywa, grzewdl wielką grzywę mający. 1'or.

slsl. griwa, po), grzywa, gub fałd; n. p. sekniii z gnbami e bez gubów, gubac nr podkasywać się; gubowac = we fałdy składać; guboiranie fałdzenic gubowdny = we fałdy złożony. Por. stsl. gfinąti (,. gubnąti), gul)u; nsl. guba fałd, pol. gihać, gibnąć.

gula; guła; gulga = indyczka; guli = indyczny; guldrz = pilarz, pastucli indyków; guluk ~ indyk. Por. stsl. gogotatt lać. gloeire, nicni. glnckcn, pol. gulgotać, gul-gul resp. gułagul gtd, wabienie gul. W Poznań, guła, gnl.irz. gusła gusła; gusldrz czarnoksiężnik. Por. lit. pol. gusła, lit. goslus zabobonny, pol. guślić = czarować, wieszczy albo guślnik, Bibl. szar.; stsł. gąsti, pol. gąść, gędę, gęśl. gnszozer = jesiotr. Por. stsl. guśterń = jaszczurka, nowogr.

gusteriza kret. gwał = rzecz drobna. Por. pol. kawał, łot. gabals, czes. karał, gaval.

gwańdao, gwińdac, gwazdao gwazdać, grzebać, gwaździć; gwińda; gwańdu gwazdacz. Por. niem. gewinde niem. kwaseln (quaseln) — olinc iiberlegung bandeln. Fr. gwes; gwesilo, gwiesno zapewne. Por. stpol. gweAuy, gwieśuy. Było gweśne, a doskonałe zdanie, Leopolita; z niem. gcwiss.

gwiazda; gwi&zda, gwiouzda gwiazda, gtoizd — gwiazdor, gwizducb; gwiszcz — gwiazdor. Por. stsl. zvezda, pol. gwiazda, połab. gjozda, W Poznańskim: gwizda — gwiazda, dwie gwiździe.

gzika osa. Por. młr. gedz, gedzyk, błrus. hiź, pol. giez, gzik.

haozka lichy koń, hetka, konia popędzają słowy: haczka, bacz. Por. niem. betach, heitsch, aitscli. hot, hitschchen — źrebię. Fr.

liak baba Ileród baba. Por. pol. hak; niem. der haken. Iia-

eken — zanken (kłócić się) Fr. halac przynieść. Por. niem. holen: słowo to słyszy się też bez h np. ali przynieś; tak samo: ausknecht i wiele innych; tak samo lud niemiecki na Kaszubach mówi: abe —habe; przeciwnie kładzie h. gdzie nieroiec wykształcony go nie kładzie: ycrheidigt — vcreidigt itp. harneja — kurtka. Por. niem. dyjal. harres — materyja na

ubranie, resp. harchen — miechy do łowienia ryb. Fr. herszla — łopata; zob. gierszla.

hejne — oto tam, patrz; np. hcjuc gapa lejcy (leci); hewu — oto tam. Por. stsl. jewo, serb. ewo, eue, pol. hen, baju, hajwo. Hśl; Hela — półwysep morza Bałtyckiego, Hel 1. Hela. Ih'-/o-miejscowości w powiecie wejherowskim; helski — przym. od llćl. Por. niem. Hiigel, stpol. chyl, np. cliyl nadmorski, heltka — leśne jabłko kwaśne, pólka; np. około Gód heltka jak miód; z głodu e pies heltke je. Por. niem. babi, hilhlig-. suchy, chudy: resp. hellig wyschły, holer kłopot. Por. cholera, holnlejsza strona prawa strona; zob. hot. honk zatyezka. Por. niem. haken, benkel, hang. hot ua prawo; ksob, ksoub na lewo. Por. hot, bot — wołanie na konie; ksob ku sobie. W Poznańskim: ksobie, ocieb = od siebie, huczeo buczeć (jak gołąb ). Por. bulg. gnkam, clirw., serb.

gukati, uiłrus. bukaty, pol. hukać, huczeć, huja; uja zaraz, natychmiast. Por. niem. ja ja. hyska konik. Por. pol. syska, bułg. sńskaiu — sykać, stsl. sysałi, resp. niem. dyjal. hitsoh, bitschchen = źrebię, także: łiiseh, hischchen, biłscbchen, heiss, hcisslcin, (dem eigenthiiuiliehen wiehern des fiilleus nacbgebildet, więc Onomatop.) Fr. io, jio iść: idze idź, ruszaj. Por. stsl. iti, czcs. jiti, stpol. ić, łuż. bić, błrus. ici, ros. iti, połab. ajt — iść, ajdaj idź. stsl. idi. iducy — idący; np. ja go trałiul iducego (Sfornygac, pow. chojnicki), iglena “iglina. drobne gałęzie sosien: ig/enotoy — z igliny. Por. stsł. bułg. serb. igla. pol. igła, igliwie, polab. jagła. łuż. jehła.

Igrzeozna nazwa pola pod Linią, w powiecie wejherowskim. Por. stsł. igrati igrać, pol. igrać, grać, igrzysko, polab. jagaraica igrzysko, jaigrojau igram, istybka zapiecek, alkierzyk. Por. stsł. istuba, izl)a, niem. stube, stniem. sluba, pol. izba, izdebka, połab. jazaba, lot. istalm.

iszezeo se gryźć się, kłopotać się; zob. jiscec se.

iszle szli. Por. stsl. STdfi, śtł«, nsł. śel, iSel, serb. iśao, pol.

szedł, szli, młrus. iśol, pol. pojśli — poszli, iwerny takusieóki. Por. stsl. iste, istowa,' istowlfnfl, pol.

isty, istny, isterny, “istwerny. ja, jo — tak. Por. niem. ja, dyjal. jo.

jaohac = jechać; ja jol = ja jechałem; jeli — jechali. Por. stsl. jaliati, jehati, nsl. jachati, czes. jeli, pol. jachać, jechać, przyjął Bili. szar. lit. joti. jaehta — polowanie: np. poszed na jachte. Por. niem. jagd. jad drobny grad padający podczas tęgiego mrozu; jndloba kłopot; jadlobic — gniewać się. Por. stsl. jadft = jad, bulg. jad gniew, cbrw. jad — gniew, serb. jad kłopot, serb. jadovati martwić się, pol. jadzie się jątrzyć się. np rana się jadzi, nie chce się goić, pol. zajadły, jaden — jeden (Osusznica, pow. ezłucliowski). Por. stsl. jedinft, nsl. eden, en, stpol. jauej jednej, Swiętosław; jauym słowem, dłuż: jaden, połab. jadan. jadro = 1) sieć; 2) materyja, tkanina. Por. stsł. jadro, nsl. nadra (1. mu.) zanadrze, nsl. jadro materyja, zasłona, pol. nudro, zanadrze, jagła sosienka (Osusznica, pow. ezłucliowski); dwie jagle: — jaglitoie igliwie (Mancikal, pow. chojnicki). Por. stsl. nsł. bulg. serb. igla — igla, polab. jagła, łuż. jehła, stprus ay culo, pol. igliwie, jagodowiczś = zielsko, ehróst czarnych jagód leśnych. Por.

stsl. jagoda, pol. jagoda, jagwińt adwent, łać. advcntus, pol. adwent, jajca = wielkie jądra. Por. stsł. jaje, pol. jaje, jajca, czes.

wejcc, mir. jajce. jamny miłosierny, dobry, łaskawy. Por. stsl. jęli, pol. jąć,

ująć się za kim, “jamny — ujmujący się za kim, ujemny, jamrotao — mamrotać. 1'or. stsl. mrumrati. pol. marmotać,

mamrotać. Onompt. i niem. jammern. jan, jen tylko, jeno. Por. stsł infi, pol. ino, jeno, jedno, stpol. jano

jandrzny, janderny — jędrny; np. janderne żeto (Mancikal. pow. chojnicki). Por. stsl. jędril, pol. jądro, jędrny, jędrzny, polab. jóndre = jądro, młr. jadernyj — żywy. Janna jezioro w powiecie kartuskim. Por. Annakasz. Jadam, Jagnićszka, jaż aż. jantrznioa wrzód; zob. jatro. janzy — niektóre. Por. stpol, jenże, jenż — który, jargoleo se = gniewać się. Por. niem. sieh iirgern

jarka jarka; jarki żwirowaty. Por. pol. jarka, jar/cc, jarki krnohy, czcs. jary, mir. jarcć, jarnyj, niem. jahr, stuicrn. jar, gree. hora. jarzbina jarzębina. Por. luż. wjerabina, dłuż: jerebina, lot. irbcnc.

jarzena jarzyna, zieleń. Por. nsl. jarina, czcs. jarina, pol.

jarzyna, mir. jarytia. jarzębk cietrzew. Por. slsl jarębt, pol. jarząbek, lnż jcrjab,

lit. jarubó, lot. irbe. jaskulica, jaskuleozka jaskółka; jaskółcze oczko macos/.ka polna. Por. pol. jaskółka, stpol. jastkolezyn, Ps. Hor. (Iluż. jaskulica, wjaskoliea Jastarnia wieś na półwyspie Helu, po niem. Hcislernest; nazwę tę wywodzą etym. niem. od llcister, Ilastcr Eisler i Nest. Która nazwa pierwotna, polska czy niemiecka? Pochodzenie Jastarni od ..aster, jaster“ nie zdaje mi się prawdopodobnym; prawdopodobniejszym za to pochodzenie od nazwy iticmicckiéj resp. od Klstcr, Ilastcr, Alster sroka, bo to ptastwo tam było i jest, a astrów nie było i nic ma. Por. wreszcie wyrazy następujące: Jastry Wielkanoc; jasłrzam/ wielkanocny; Jastrzdióg nazwa pagórka w pow. wejherowskim. Por. stsl. utro, jutro, za uslra, lit. auszra, pol. jutro, jutrznia, polab. jeutre, Jutrohoh, Jutrzejbog deus solis orientis; niem. Ostra-allce = ulica wschodnia, stniem. ostara. niem. Ostcrn. jasny 1. jasny; 2. niebieski; jasny prang droga mleczna

Por. slsl. jasTnft, pol. jasny, jasoter. jesoter jesiotr. Por. lit. asćtras, stprus esketres,

młr. osetr, serb. jesołra. jaszozerzeoa jaszczurka. Por. stsl. jasteru, nsl. jaśćerica,

stprus, cslureyto, pol. jaszczur, jatro pryszczyk. Por. stsł. obfyętriti sę = jątrzyć się, łuż.

jetro, jetrić so “jatro, jątrzyć się. jastrzyb, jastrzób = jastrząb. Por. stsl. jaslrębń, nsl. jastreb,

jastrob, luż. jatrob. jauowao szczekać: np. tej zacznóm pse janowae. Por. nsl. nsl. javkati, serb. jaukati. Onomatop.

jazgotać szwargotać; jazgot papla, szwargotnik; jazgotami' = szwargotanie. W Poznańskim: jazgotać, jazgot, jazgotanie. Por. stsl. języku, czcsk jazyk, pol. język, *językotać Lachowie, nicmcowie, wszyscy jazykowic, wotpiczcli w mowie. J. Galka, jaż a ż. Por. czes. aż, mlrus. białor. aż. Jazy, dopel. Jazów nazwa strugi, Jazewy Rów = nazwa

jaru. Por. stsł. jazu, czes. jez, pol. jaz. jednak = jedynak. Por. stsl. jcdins, jedinaku, pol. jeden, jedynak.

jegła = igla. Por. stsl. igla, pol. igla, jigla.

jeli — jechali, ja/ = jechał. Por. stpol. jal, jeli, Bib. szar., dy

jalck. jaał = jechał, w gw. Zakopańskiej. jem jestem, te jes, je, ma jesma, wa jesta, me. jesme, we jcscc, sóm. Bo my nie jeśmy, Pontan, zamiast: me nic jesme. Por. stpol. josm, jeś itd., połab. jisme — jesteśmy, stsł. jesmi, jesi, jestt i je. jemiętucha — jcmiołucha. kulik. Por. stsl. imcla, czes. jcmcla,

pol. jemioła, jemiolucha. jeny resp. o jeny jeny = o Jezu Jezu. Por. stsl. jedina, pol. jeden, jedyny resp. o jedyny, stpol. jena, jeno = jedna, jedno Anccd. palacopoł., ros. dyjal. jednyj. jórk = ehróst (używany do mioteł); jerkowiczd; jerkówc = *jerkowiec, janówiec; Jurkowski, Jerchowski — im. własne. Por. pol. ircha, gicrcha, łuż. jircha, nsł. jcrli, irlia, stniem. irali, irch = biała skóra, jerzmo = jarzmo, por. stsł. jartmu,

jesonka «= kokosz wylęgła w jesieni, pol. lud. podkópka. Por.

stsł. jesetu, stprus. assanis, pol. jesień, jesora = ość rybia, jesiora. Por. *os, stsł. osi, ostt, pol. oś,

oścień, ostry, młr. osterva cienkie drzewo, cienki drąg. jestk = jadło; np. nic dadzóm jestku; duobrze jesłku dostał.

Por. *jad, pol jeść, jedza, połab. jest = jeść. jesz = jeszcze. Por. stsl jeszto, polab. isf. jędrzny = jędrny, zob. jandrzny.

jąka = przezwisko ludzi i zwierząt, np. psa jęka, koszlawa ję-

ka. Por. stsl. jęćati, pol. jęczeć, jąkać się. jio = iść. zob. ic.

jiozee = jęczeć. Por. stsł. jęćati, pol. jęczeć.

jiczm, jiczme, jiczmiśii jęczmień. Por. stał. jęćtmy, ję-

ćinienT, połab. jauemin. jigelnik, jigelniczka, jelniozka = igiclnik Por. stsl. igła.

polab. jagła, pol. igla, igiclnik. jiglina, jlglena jałowiec. Por. stsł. igła, pol. igla jlgo jarzmo. Por. stsl. igo, ros. igo, czes. jlio, lać. jugum.

niem. joeh, goc. juk, lit. juugas. jimao se, np. do dzeła — brać się do dzieła. Por. stsl. imati,

pol. imać. dyjal. jitnać, jimać się, połab. jajmat. jimle, miono imię. Por. stsł. imę, pol. imię, miano zamiast

imiono, połab. jajman, łuż. mjeuo. jlny = inny; jindzy = indziej. 1'or. stsl. in«, stsł. inftde, stpol.

iuy, pol. inszy, indziej, jisoec skarżyć: jisce.c se . martwić się, gryźć się. Por. stsł. jasti, pol. jeść, czcs. jisti, połab. jest. Por. stsł. iti = ic, *itti — iść. resp. jeść — jeścić. jistny _ ten sam; np. ten zamiarly za trze dni w nen jistny dóm zos przeszed. Por. stsl. istS, istiua = prawda, pol. isty, istny, mir. istnyj. jlwrao, jiwrowao gniewać się. Por. niem. geifern resp. cifern, stniem. (śgn.) iferen, Weigand. eifersiichtig znaczy w dyjal. pruskim: zly, gwałtowny. Frischbicr. jizba, jistebka, jizdebka. zob. istybka. jodlona = jodła. Por. stsl. jcla, czes. jedla, polab. jodła, pol.

jodła, jodliua, stpol. jedla Bib. szar., luż. jedla. jopsc = jażwiec. Por. stsl jazwVcT, czes. jezwec, kasz. *jaz\ve, *jawsc.

jotrok, jśtrok, otrok syn; jotrocznik, jółrocznik = zięć; jotrocznica = panienka. Kupido lala do panien, do otroków. Szymonowicz. Por. *rck, stsł. otrok« = cbłopiec, stpol. otrok, Bib. szar., polab. wotrćk, wotrćcak = synek, ju = już : ju le ju dosyć. Por. stsł. u, ju, pol. lud. ju, lit. lot. jau, goc. ju.

juno — byczek. Por. slsł. juntci, połab. jeunac, pol. junak, juuicc.

ka. kabe jakby; stąd-ka -stąd; zewszaud-ka zewsząd. Por. stsł. kii, kako, pol. tamok = tam. preczki = precz,

zuowuk, ros. pojdi-ka, nsl. precek precz, clirw. vanka — won, precz, lilrus. tamoka, lit. cjk — jjż, imk = weź. kabat; kabat; kab&tk kabat, kabatek; kabdtk — kabatek tj. kaszuba w Pomorsce nad jeziorem Łebskim, noszący kabat. Por. czcs. kabat, srb. kawad, pol luż. ros. kabat, gree. kabadi, lot. kabota. kacza; klosawica kaczka; kaczki kidac = kaczki rzucać, gra cblopców, znana i w innych stronach polskich, pewnie wszędzie, resp. rzucanie płaskie kamieni po powierzchni wody; kaczka resp. kaczka kaczę. Por. pol. czes. luż. błrus. kaćka; serb. kaćka — jak w kasz. gra dzieci, kilga — choroba bydła, w którą 0110 niekiedy popada na początku wiosny po /jedzeniu zielenizny i podczas której puszcza mocz krwią zabarwiony; kdgowac = chorować na kagę. Por. niem. dyjal. kogę, niem. kuli — krowa, niem. dyjal kau, ko, keg; nsl. serb. kuga zaraza, kaleslco kałuża. Por. stsł. kału, pol. kal, kalać, czes. kał.

kaliti, kaliśte, dłuż. kaliś, kaliśćo. kałdun = kałdun. Por. czes. kaldoun, pol. mir. kalduu. niem.

kaldaunen, lać. calduna. kalitka — kaletka. Por. błrus. ros. kalita, kam; karne resp. kanie kamień; kamyszk — kamyczek, kamyszek. Por. stsl. kamy, kamyki/, połab. komaj; w dokumentach meklemburskich znajduje pomiędzy latami 7X6— 1250: karne.

kampa, kampka, kanpa = kępa. kępka. Por. lit. kampas.

luż. kupa, młr. kcinpa, niem. dyjal. kaiupe, kempe. kania kania; kanid drzysla = mecb białawy, rosnący na miejscach mulastych pomiędzy wrzosem, lub na starych odłogach. Por. drzysta, drzystac i pol. kania, luż. kania, nsl. kanja.

kandzora = kędzierzawy. Por. stsl. kondrjav«, czes. kadei-,

pol. kędzior, kędzierzawy, luż. kudżerj. kandy = kędy, gdzież? Por. stsl. kąde, kądu. kanszezk = kęs, kąscezck. Por. stsl. kąsń., pol. kęs, kąsek, kantor, kontor 1. ropucha; 2. przezwisko = żaba; zob. niżej: kantrac.

kantrac = sprośnie, wszetecznic czynić, *kętrzyć; kantrzeć —

cudzołożyć, 'kętrzyć; skantrzec se = skurwie się; kantrzenić = cudzołożenie; knntorzny knop = łotr, oszust; niem. resp. śrgn.: kunder, kuntcr stworzenie, zwierzę, paskudne zwierzę, szkarada, potwór, stgierui. kundr -syn, kund cóiKi niem. kind = dziecko, kiudern = spłodzić, rodzić; w słowach kunter, kind, kundr żródłostów ten sam, zob. Weigaud.

kantownioa poduszka. Por. stsł. kąta, pol. kąt. kapa I. nakrycie słomiane koszki; 2. łupka u dzierżaka i bijaka cepów. W Poznań, kapa; kapuza, karpuza czapka barankowa z uszami. Por. stsl. kapa, nsł. bułg. serb. luż. ros. kapa, lać. cappa, caput; pol. kapa, czapka, kaptur, kapelusz, czepiec, lit, kepuze. karbac gawędzić, gadać, bzdurzyć; np. drobke kirbac — trochę gawędzić, nie karbi . nie bzdurz; le. karbisz bzdurzysz. W Poznańskim: pokorbiać = podrzeżniać. Por. czes. pol. karb. niem. kerbe, lit. iszkarbiti pokrajać, karkac = gdakać, kwokać. Por. stsl. krakali, blrus. karkać, krakać, karchać, poł. łuż. krakać, stpol. karkosz (knra) Kionowioz, lit. karkti, krakti. karkwiec cherlać, kwękać; np. uón karkwiul. Por. stsl. krakati, czes. krakali, pol. chucbraczek, charkać, krakać, luż. krakać -kaszleć, dłuż. cliarknuś. karkuleca; karkuleczka : krępulec, krakula tj. kij ze zagięciem; w Poznańskim: krępulec, krakula tj. kawał drzewa resp. drzewo postaci młotka owinięte w papier, na którym spisani członkowie cechu, mającego być zwołanym na naradę; tak sauio po wsiach zwołuje sołtys (wójt) gminę na zebranie. Niemcy nazywają karkułicę kriwule, krummstab; kriwule znaczy prócz tego „zebranie'; np. in die kriwulc gehen iść na posiedzenie, zebranie. W stronach uiemieckolitewskich Prus Wschodnich mówią: kriwule, krawul, krawol, krawa, krewulle; w Prusach Zachodnich także: klucke, kluck. Por. Frischbier p. w. Krhvule. — Wyraz litewski kriwule znaczy 1. karkulica. 2. zebranie gminy, np. i kriwule eiti — iść na zebranie. 3. zgięcie przy czółnie. Por. lit. kriwas, pol. krzywy i kula krzywuła; stsł. kriri., pol. krzywy, krzywula, nsl. krivulak, ros. krivulja, niem. dyjal. krawa zgromadzenie, zebranie. Fr.

karno = stado (ogęsiach, kaczkach). Por. niem. schar, stnicm.

scara = mnóstwo, wojsko. Karpień, dopet. Karpnia = nazwa jeziora pod Niepoczłowicami.

Por. pol. karp', nsl. krap, karp, luż. karp, lit. karpa, karsz = śmiały, odważny. Por. niem. dyjal. karsch = żwawy,

śmiały. Fr. ? łot. karsz = spór. karus = karaś. Por. luż. karaś, pol. karaś, lit. karosas, lot.

karuse, niem. karausche. karwa krowa; karwoioy krowi; Karwia wieś; karwińc = kro wieniec; karw = stary wól resp. leniwy wól; ostatnie słyszałem na pograniczu Kaszub południowych; Karwowski = imię własne w Poznańskim i innych okolicach. Por. stsl. krava, polab. korwa, lit. karwe, pol. krowa, stpol. karw leniwy wól, up. Patrz, co te kurwy na Egipt przywiodły. Rej.

karwatka; także karwdtk .kaftan długi, jaki uoszą rybacy w powiatach: lembarskim, słupskim, liytowskim; karwatka kobieta nosząca karwatkę; karwdtk = mężczyzna noszący karwatkę. Por. stpol. karwat, karwatka = z ziemi Karwackiej, kroata; karwatka, karwateczka gatunek sukni; up. ociec nierad się wyda synowi na ubiory, sprawiwszy mu szarawary a karwatkę, Gliczner. Por. także niem. dyjal. krabat, krabatke = kroata, Fr. karzena; karznia = kosz duży, w karzniach roznoszą rybacy ryby na sprzedaż. Por. młr. korzyna, ros. korziua — kosz z kory, pol. kora. kaszerz = rodzaj sieci okrągłej; kaszórk worek z sieci na długim trzonku do nabierania ryb. Por. niem. keszer, lit. kaszele, koszerus.

kaszeba = kaszuba tj. mieszkaniec Kaszub; kuzeb — kaznb (kawał drzewa wewnątrz wypróchniały); kozub = toreł)ka z kory do jagód; kaszel torebka z kory do jagód, ostatni wyraz używany pod Puckiem. Więc kaszeba nie pochodzi od: szuba, lecz od: kaszeb. Por. pol. każub, kożub, każubek, kadłubek naczynie z łubku resp. z kory; np. kosz albo każub ku gnieżdżeniu ptakom dobry, Mączyński; — lit. kuzabas koszyk z kory do zbierania jagód, wydrążenie w drzewie; młr. kozub, niem. kotze, kutze. dyjal. niem. kiz.

kata = chata. Por. niem. dyjal. kathe, kat, Fr.; niem. biitte,

pol. ros. mir. blrus. chata, kaweł; kawl 1. los, np. kawie puszczało a jednak se oszukało; 2. niwa, pole na niwy podzielone; Kawie = wieś w pow. kartuskim. Por. niem. dyjal. kabel ^ los, udział w grze; na jarmarkach dzielą resztę towarów na losy; holender. kavel, szwedz. kafvel, pol. kawał, kazel i kazeła (Hilf. i Cenowa); każela (Pobł.) = 1. zglo, czechło, koszula z gazy uszyta dla umarłego; 2. krótka szubka kobieca. Por. lać. casula, pol. kosznla, ros. kośulja szuba, niem. dyjal. kasel = okrycie, jupka, kapuza, Fr. kazki : każdy; np. na kazkie swianta; kazdu/ny, kaliżdy =

każdy. Por. stsł. kiiżido, pol. każdy, czes. każdy, kej, kiej, cicj, cicde, czej = kiedy, jak. Por. stsł. kftgda. keł = kał. Por. stsł. kału, czcs. kał.

kelp; keup łabędź morski. Por. łuż. kolp', mlrus. kolpcć,

ros. kolpikii, stprus. lit, lot. gulbis — łabędź, zob. kołp. kęne dokąd, kędy. Por. stsl. kądć, kądu, czes. kudy, dokąd, kęsy kusy; kęska = kusy surdut, kurtka. Por. stsł. kąsu,

czes. kust/, poL kusy. kid = wnętrzności ryb. Por. dlnicm. kiit (długie ii), Weigand, niem. kuttel, w niem. dyjal. pruskim: kute = wnętrzności ryb.

kidac strącać, rzucać; np. kaczki kidac na stawie, na wodze, tj. rzucać, kamienie płasko na wodę, kaszel se kida = kaszel przestaje ł)yć suchym; — kidza. kidzena = trawa morska na brzeg wyrzucona, niem. sccgras. Por. stsl. kydati, ros. kidaf, czes. kydati, pol. luż. kidać, dłuż. kidaś = rzucać, kłdlon; kidlon płaszcz szeroki kobiecy, jnpka; kudlona = zimowe ubranie rybaków. Por. lit. kedelys, kedele = jupka kobieca, niem. kittcl, dyjal. kcddcl, Fr. kiebic, kieblc se = płakać; kluba = płaczek, płaczka. Por. stniem. (śrgn.): kiben, niem. keiten kłócić się, skomleć; np. czemu tak kiebisz? jak se wekiebisz, nic bądzesz kiebic. kiejinga, kieinga kiedy indziej, inny raz, zob. kej, kięi. kierznia, klerznioa = kierzenka; kierzniac = masło robić, kierznidk = tłuczek (do robienia masła), zob. cierznia, niem. kirnen, kerucn = masło robić; kim, dlniem. karue=kierzenka.

Kikica = jezioro pod wsią Kobylaszem. I'or. ros. kikati' =

krzyczeć (jak łabędź); mir. kykati. keszk = twaróg. Por. niem. kiise = ser, pol. dyjal. (w Poznańskim) kazek ser, lać. cascus. kipa, kipka kosz, niecka z lupek pleciona; np. dala mu kipę dala mu kosza, dostał kipę; kipnik = kupiec (chodzący z kipą). Por. lit. kypas = wielki kosz, niem. dyjal. kipę, kiepc, niem. kiepe, angsaks. cypa. Kiprzewo — wieś w pow. kartuskim; Kipi-znica pole i struga pod wsią Osiekiem. Por. slsl. kyprń, czcs. kypry — nietwardy, łuż. kipry = slaby, młrus. kypry = dziurkowaty, kiszkac kichać, Por. stsl. kyhati, dlłuż. kichaś, resp. kich-

kicli robić, *kichkac, kiszkac. kita = kita, pęk, np. lnu, garść lnu. Por. stsł. kyla, pol. kita, białor. kitka.

kiwao kiwać; ja kiwian, uón kiwic. — 011 kiwa. Por. stsl.

kywati, luż. kiwać, klaucliy resp. klauclie (1. mu.) = 1. klapa na uszy 11 czapki;

2. klapouehy, obwisłe uszy. Por. kolo-ucha, kołe-ncha. klec = kłuć, kiwać, ja klcjan. Por. stsl. kll'vati, pol. kłuć, ros. klevati'.

kleozka = I. dziura na końcu skręt u woza, przez którą rozworznik przechodzi; 2. klckotka drewniana o trzech sercach, jaką zamiast dzwonka zawieszają u szyi bydłu pasącemu się w lesie. Por. stsl. klckńtati krzyczeć, klegidati klekotać, czcs. klektati, lit, klcgti pol. klekotać. Onomatop. klej = woda zlana z ryb po przeplókaniu. Por. stsl. klej, pol. klej.

klęka, kleczka = I. płóz u sań; 2. jarzmo na jednego wolu (na dwa woły wkłada się jarzmo); 3. klapa na uszy u czapki zimowej, kapuzą zwanej; 4. klamka u drzwi, kluczka; 5. laska krzywa, krępulec, karkulica, krakula. Por. *kljuk, stsl. kljuei hak, klucz, nsl. skljućiti = skrzywić, kijuka= klamka, kluczka, luż. kłuć, kluka, sklućić,=skrzywić, ros. kljuka= laska krzywa, pol. klucz, kluka, kluczka = skobel,klamka, lać. eliąuetus, franc. cliąuet, niem. dyjal. klnckc = karkulica, niem. klinke = skobel, kleknanc = uklęknąć, stsl. kłęknąti. klepa = sieć na ryby; klepowac — klepą ryby łowić; klepdcz=

klepaczka, narzędzie do czyszczenia lnu z pażdzierza. klepadto narzędzie potrzebne do wyklepania kosy. Por. stsl. klepali, klepica — sidło, czes. klepati, klepce — sidło ua ptaki, pol. klepać, oklcpca — żelazo do łowienia zwierzał, niem. dyjal. klippe, klippnetz, kleppe, klappe — sieć. Fr. klipplischcrei, klappłisclicrei łowienie klepą, niem. klapp, klappe, klappen = uderzać, kleszcz = leszcz (ryba), kleszcz, nsl. kleJć, luż. kljeSć — (odmienne znacz.); kleszczka prątek drewniany do robienia sieci. Por. stsl. kłćśta, pol. kleszcze, kleszczka. klęki = płozy u sani; zob. klęka, kluczka, klepa = stara krowa, klępa, por. Linde. W Poznańskim; kleinpa, klyinpa = 1. krowa, 2. nieporządua kobieta. Por. niem. dyj. klemp, klempe = krowa, nieporządua kobieta, niem. klumpen. klumpe. dlniem. klump, szwedz. klump, stgierni. klimpa masa pognieciona, klęaliacz = klęsk (pestkojad). Por. pol. kleskać, klęskać, luż. klcskać.

kliczeo = kulawieć. Por. stsl. poklęcati = kulawieć, nsl. kle-

cati, czes. klecati, luż. klacać, łot. klencćt. klin; klinik I. fartucli, fartuszek; 2. łono np. na klinie = na kolanach. Wywód od „klin nie zdaje mi się prawdopodobnym, por. Pobłocki. Por. stsl. kolćno, pol. kolano, łuż. koleuo, mir. koliuo, pokline (= pokolenie), klinka = klatuka, zwora przy drzwiach. Por. niem. klinke. kloboo&n, kłobocon, kłuebocon = bocian; up. klobocon, klobocon klepie. Por. bocian, niem. klapperstorch, resp. pol. klepać — bocian.

kluka = 1. kwoka siedząca na jajach lub prowadząca kurczęta; 2. krówsko (kolo Tucholi — więc już uie na Kaszubach); klukac — kokać. Por. niem. klucke, glucke, klucken, gluokeu, lać. glocire, ? stsł. gtókfi, głuka, czes. lduk, ros. gołku, pol. giełk, zgiełk, klukotac klukotać, golgotae (o wodzie, o płynach). Por. stsl. klokotti, klokotati, pol. klukać, np. w brzuchu kluka, klukoce.

kłusa — klacz, koń. Por. stsl. kljusę, czes. kłise, klisa = klacz,

6

nsł. kljuse = kouisko, szkapa, pol. kłusie = szkapsko, kłusak.

kłuta = 1. brndasku, niechlujka; 2. kura bez ogona; klutnc — szargać; klutnc s« = zeszargać się, zbloeić się. Por. niem. dyjal. 1. klnie = erdklumpen, Ichniscliolle; 2. kłute = kura bez ogona, Fr. i niem. kluute = nieporządua kobieta, Weigand; przezwisko kobiet, Fr. kluzdra brudaska, For. pol. guzdralska, guzdrae się. kustrać się; niem. klunse, gluusel, klunte = babsko, przezwisko kobiety, klunseln, śrgn. klunzeru, Weig. Grimm, klobueh; kłobuk = kapelusz, mianowicie owczarski. Por. slsł. kłobuka, połab. klćbćk, pol. kłobuk; np. kłobuk gdzieś o staje odleciał, Ossoliński, kłoda; kluoda = koryto do mięsa solonego, beczka do karto-

lli. Por. stsł. kłada, pol. luż. kłoda, kłonią = sieć do łowienia ryli pomiędzy jazami; rybak, zastawiwszy kłonię, uderzaniem wiosła napędza ryby do sieci. Por. pol. klomia, kłoniła = sieć, na Mazurach; klamka, niem. kilimka, klunike = sieć podobna do miechu, Fr. kłonloa — kłonica. Por. pol. łuż. kłonica, dlłuż. kłonica, czes. klanicc.

knaga = 1. stara krowa; 2. hak, gwóźdź drewniany w ścianie.

Por. niem. dyjal. knagge = hak do wieszania rzeczy. Fr. kuarz, knorz (r-z) — kiernoz; knarzowac = kiernozie; kuarzoice = opłata od knarza. Por. stsł. kr«n«, slow. kurnaz, młr. kornaz, knoroz, pol. kiernoz, kiernos. knega = książka. Por. stsl. kauiga, ros. kuiga, pol. księga, lud. kniga.

knop; knapsko = chłopczyk. Por. niem. knabe, slsaskie kuapo. knować = rąbać, przecinać drzewo; np. a tej so stołem balke knował do bicza. Por. pol. knować, mir. kuywaty, niem. knuffen = uderzać, bić. knur = prosię mizerne. Por. stsł. kran ii, pol. knur, ros. dyjal. knura. Por. nieiu. knorre, knorren, śrgn. knnr, niem. dyjal. knurre (Fr.) — gnat wystający, knurps = dziecko małe, bęben; niem. knurps, kuirps, Fr. Weigand.

ko, kue = oto, toć, dyć; kuete = tedy, więc; kuecze = kiedy;

patrz-ko = patrz, jeno; ale-ko — ależ; np. ozc te tani jes bel? Ko jato bel. Ko widzysz, że to bel urwis/.. Ko jabeni <leł, żebe jem le miał. — Por. stsl. k«, bulg. ka = kiedy, jak, pol. tamok tam, znowuk = znowu, prcczki = precz, blrus. tamoka, ros. posmotri-ka = patrz jeno. kobei — lina. Por. niem. koppcl, kuppel, lać. copula, copulare. kobeła kobyla. 1'or. stsl. kobyla, lać. caballus, niem. dyjal.

kobbel = kobyla. Kr. kobelka = Świercz. Por. czcs. kobyłka = szarańcza, młr. kobyłka, pol. kobyłka, kobyłka polna, kobierze = łopian, łopucha. 1'or. ros. kovyli, srb. koyilje. koc = choć, chociaż. Por. ros. cliotf, eliotja, blrus. choć, pol.

choć, chcę, ochota, kochowac se = kochać się; np. ón sa kochnje z nióm. Por. stal. raskoJT, czcs. kochać, ro/.koś, pol. kochać, podkochiwać się, roskosz, dłuż. kos/.yś, blrus. kochać = całować, kodz = kadż. Por. stsł. kadt, lać, cadus, lit. kodis. kokosz; kuekosz = kura; stsl. kokosi“, bulg. kokośka, pol. kokosz.

kokoszka = poprzeczna beleczka spajająca z sobą kozły pod szczytem w szopach, stodołach. Por. Zdanowicz: kokosze = ogrodzenie z desek na tratwie. Słowo zapewne nie jest identyczne z kokosz, kokoszka, lecz pochodzi od *kokiiti, młr. kokoti, ros. kogotf, kokotok — pazur, (który chwyta, więc belki zachwyci i łączy, więc: *kokoczka, kokoszka), kolej, koleju = rodzaj~zielska, rosnącego miedzy zbożem; np. In wicy koleju niż owsa, niem. kohl (hrassica), lać. colis, caulis, stnicm. koli, eholi. kolszezak kół, kolek, tłuczek do gniecenia kartofli. Por.

stsl. kol«, pol. lnż. kol, czes. kolićek, ros. kolokń, kołyśekft. kołocz kołacz; slsł. kolaói' czes. kolać, pol. luż. kołacz, kolowoz; to koloważó kolej, rowek, który kola wyrzynują.

Por, nsl. srb. kolovoz. koJowrot; kołwrot = kołowrót; kiko = kółko, kołowrót; np. na kókacli przandóm białki lćn. — stsl. koło, poł. kjćle, nsł. kolo, kolovrat, lit, kalwarats. kołp, np. śpiewa jak kolp t, j. pięknie; zob. kelp.

koJybka = kolebka Por. stsl. kolebali, poL kolebać, kolebka,

chrw. kolibka, mir. kołybati, ros. kołybelt. kominnik = kominiarz. Por. stsl. kainiun, stprus. kamenis, lit.

kaminas, pol. komin, lać. eaminus. konika = ława, ławka; komczyczka = nazwa stromej góry nad Bałtykiem pod Oksywiem. Por. stsl. skamija, skomTka, młr. skamja, ros. skamija, lać. seamnum. kom Ilia = sieć na leszcze. Por. niem. dyjal. kummc = naczynie (licfc schale). Por. Klngc pod wyr. kumpf, niem. dyjal. kommc = kasten, cistcrne, Fr.; stsl. kokma, slscrb. kuknma = naczynie,Sać. cncuma. komudny = pochmurny. Por. *m«d, pol. mudzić, zmudzić, luż. komuda=zmuda, slsl. mudłu=zmudny, umndnąti, V ros. zakumżiti = zachmurzyć się — łnug. koń, konik = podstawek (na skrzypcach) kończę = koń miody, spory źrebak. Por. stsl. kont, pol. koń, konik, konkowa = podkowa. Por. koń i łk«, stsl. kowati, pol. kuć,

kować podkowa, konopi, konopie = konopie. Por. 6tsl. nsl. konoplja, mir. ko-

noplja, lać. cannabis, lit. kanapes, lot, kańepe. kopanka = kopanka, niecka; w Poznańskim: kopónka. Por. *kop, stsł. kopanja, nsl. kopanja, srb. kopanja = miska drewniana.

kope kopiec, wzgórek. Por. czcs. kopa = kupa, pol. kopisko, ros. kop« — kupa, lit. kapej = wzgórze, niem. kuppe — bergspitze, i koppe, zob. Kluge; kaupc = crdhiigcl, Fr. koper = kapelusz kobiecy; koperlec se 1. być niespokojnym; 2. żenić się; np. kopcrlóm sc, clioc ni majom co jesc. Por. stsl. kopru, pol. koper, pokrzywa, polab. kjćprajwa (*kopriwa); stsl. bulg. koprina = jedwab, scrl). koprena — jedwabna chustka, pol. kopcrczak, koperczaki smalić, kopica, kopa = kupa, np. siana, gnoju. Por. nsl. kopa, czcs.

kopa, pol. kopa. kopali *kopnia. 1. miejsce wolne od śniegu; 2. czas bez śniegu podczas mrożnéj zimy; np. wjachdł na kopnióm i złamał sanie; ty zemc lecha bela sanna, nawicy le kopnia; zemia głambok zmiarzla, że kopnia. Por. stsł. kopTno= ziemia;

nsl. prekopen = bez śniegu, czes. kopno = twarda ziemia, mir. kOpno = odwilż; kopień = kopnia. korbac — zob. karbac.

korbaoz, kuerbaoz karbacz. Tor. srb. korbai, czes. karabac,

niem. karbatschc, franc. cravache, z tureckiego kyrbacz. korcz, kuercz = karcz. I'or. pol. karcz karczować, korczować,

korczak = wielka łyżka drewniana; korzczdk, kue.ra~xz>ik — wielka łyżka drewniana; korzkiew, kuerszkiew — wielka łyżka drewniana, warząchew. Por. stsl. kr«ćag«, krńćaga, czes. krćali, młr. korSoy, ros. korćagił, korćaga, pol. korczyk, koruszek, korczak, korczaczek. korka, koreczka, korki = chodak, drewniak, pantofel drewniany; korkdrz fabrykant chodaków; korkarniu — miejsce, gdzie „korki“ wyrabiają. Wyraz ten w znaczeniu powyższym zdaje się, że jest nieznany w innych gwarach, stąd tćż pochodzenie od: kora, korka skórka, nieprawdopodobne. Por. niem. dyjal. korke = pantofel, trzewik, Fr. niem. kork, kurk — korkholz z hiszp. corcho = drzewo korkowe, korek, ang. cork, z lać. cortex; lit, kurkę pantofel. W gwarze nadnoteekity: korki, korci drewniaki, korkac gdakać, kwokać; np. kokosz korcze. Por. stsł. kra

kati, nsł. krokati, czes. krakali, pol. lnż. krakać, kornotok = pies pastuszy. Tor. młr. komuta np. vovcia = rogata owca, czes. kurnota, pol. kuranty, knrnasisty, z rumuu. kornut, lać. cornu. korus = mała brukiew; np. to korusc licha brukiew, tj. sama skóra. Por. slsl. kora, pol. kora. korzenica = perz. Por. stsl. koreni, pol. korzeń, koseerzec se — 1. krzewić się, rozrastać się;—2. rozsieść się, rozwalać się na krześle, kanapie; np. żeto se koscerzy. — Kosctrzena kościerzyna, dawniej kostryua. Por. *kosti'r«, nsł. kostreba, luż. koscierwa, blrus. koster, pol. kostrzewa, koseszczo, kuoseszczo — kosisko. Por. stsl. kosa, po), kosa, kosić.

kosmiuń kłąb, część u konia, wystająca na grzbiecie nad przediuemi nogami. Por. stsł. kosmfl, czes. kosm, pol. kosm, kosmyk.

kostkao — klaskać (o klaskanin małych dzieci). Por. kosi-kosi,

koskać — kos-t-kać. kostnica, kuestnloa kostnica. Idź do kośnice, patrzaj na kości, Rej. Por. stsl. kostf, czcs. kostnice, pol. kość, kośnica.

kosz, kuesz sieć do łowienia minogów. 1'or. stsl. kosi, pol.

kosz, lii kaszus. koszka — ul. W Poznańskim: kaszka resp. kószka = ul pleciony. Por. stsl. kośT, pol. kosz, mir. kośelj, lit. kaszcie, lot. kaszelis, kusuls — ni. koszorekzoh. kaszerz.

kot kotwica; kotew kotew, kotwica; np. cze te kota wpusccl w morze?—Ty coś ciągnął kota. Kochanowski. Por. stsl. kotelt — kol, kotaka = kotka, kotwa kotwica, pol. kot, kotew, kotwią.

kotka, koukta, kueta = izba, chata. Por. niem. dyjal. kathe,

kat (długie, a) Fr., pol. chata niem. giitte. kotka = trzos. Por. niem. katze, geldkatze, dlniem. kalle, skąd

analog, kot, kotka; lit. kntys. kotlena = hak w kominie na łańcuchu, na którym wisi kociel. Por. stsl. kolilit, połab kjetal, pol. kociel, kotlina, niem. erbhaken, o czym Frischbier: llak ten przechodzi z pokolenia na pokolenie; jest to hak, na którym wisi kociel. Przypisują mu silę nadprzyrodzoną, Podczas zarazy r. 1709 mieszkańcy Sarkowscy hakiem takim oborali wieś całą, by zaraza nie miała do niéj przystępu, kozełki puszczać = kulać się, koziołkować; kozeleca — 'kozilica, kozica, styk do czyszczenia pługa; kozie na — *kożlina, krzew do rokociny podobny; kozogresc roślina leśna. Por. stsl. koza, koziłń, pol. koza, kozieł, koziołek. Eozoprzny Rów nazwa wądołu w lesie Miraehowskim. Por. *koza i *persk; stsł. pruskanije = ryczenie, nsł. koza se prska; kozoprsl< — październik, pol. koza, parskać, kozub zob. pod. Kaszeba.

kraba = przyrząd do łowienia śledzi. Por. stsl. krabiea, czes. krabka, krahuśe, młr. korobka, lit. kara bas, pol. krobia, krobka, niem. korb. kraozaj = krok (słowo to znane Ccnowie, Iłilfcrdiugowi, —

nieznane Pobłockiemu): kracziija — 1. kraczoch, brukowiec 2. wystawiuoga. Por. stsł. kraka, nsł. koraćaj, pol. krok,; kraczać sic, np. kraezająe się chodzić, Knap.; kraczaj, Ps. II., Bib. szar.; czes. krofiej. krak; krek kruk, nb. krak u Pontana, Hill'., Cenowy, tylko krek u Pobłockiego; krakać, krakać. Por. stsł. krakati, pol. łuż. krakać, stsl. kruku, pol. kruk, stgierm. kraka, niem. kriilie, niem dyjal. kra, krag, krak, krćg, Kr. kraka klacz. Por. niem. kraeke stary koń, pol. pokraka, krakuleoa, zob. Karkuleca.

krangiel kręgiel. Por. niem. kegel i pol. krąg, okrągły, krapka kawał mięsa. Por. lit. karpa = brodawka, inlrtis.

koropayyj, koropavka, nsl. krapoyica żaba. krasny piękny, świeży; krasnie, krośnie, = karzeł, karzełek, krasnoludek; krasniątko karzełek. Por. stsl. krasa = piękność, lit. krosas = farba, lot. krasa piękność, pol. krasny, krnśniee. Prusaki wierzyli, iż pod drzewem bzowym ziemni jacyś mieszkają duchowie, których oni krasnymi ludźmi zowią, Stryjkowski, kre, krej, krew krew. Por. stsl. krńvT, nsl. kri, połab.

kraj kry, stpol. kry Bogarodz., lnż. krej. krechy kruchy. Por. stsl. krfiha, krahftkfl, pol. kruchy, kruchki.

krechta kruchta Por. pol. czes. kruchta, łać. grupta, gree,

kryptę, niem. gruft. kregac, krac = dostać. Por. niem. kriegen = dostać: np. uón

krogal = dostał, ja krą, uóu kroi. krepa = polewka; krepe krupy. Por. stsl. krupa. lit. krupa, nieiu. graupc.

krecza, kreczka, kruszą, kruszka = krówka, wyraz pieszczotliwy, widocznie skrócenie z: krówcczka, krowuszka. kreklew, krekwla — krokiew, kula. Por. niem. kriieke, śrgn.

krucke. lać. crux, crucis, łać. średn. crocia. krśpsilc = rękawica bez palców, używana przy wybieraniu

kartofli. Por. kryć — palce, krśpel = stolec tj. słupiki kilka stóp wysokie na końcach domu postawione na murłacie; krokiew. 1'or. niem. kriippcl,

krapfen gcbngene kralle, Weigand; nsl. krepel = kawał drewna, srb. kerpele = łącznik między jarzmami wolemi. kreplasty = kroplasty. Por. stsl. kroplja, pol. kropla, kropla-

sty, łuż. krjepa = duża kropla, kreszeo = kruszyć, stsl. kr«siti, pol. kruszyć. kreszlca — gruszka. Por. stsl. krnśTka, grusza, pol. dyjal. kruszka, polab. greuswa, stprus. krausy, lit. krausze. krewo, krawc = krawiec. Por. stsł. kroiti, krajati, pol. krajać, krawiec, lnż. krawc. kręceszk = trąba piaskowa; krzesełko dla dzieci zaczynających chodzić. Por. *krent, stsl. krątiti, pol. kręcić, kręty, kręgownioa rurka żelazna; w kręgownicy tkwi luśnia Por.

stsl. krągif, pol. krąg, okrągły, kręgulec = jaskółka. Por. stsl. krągii, pol. krąg, krążec. kro I. ikra (rybia); 2. ikra (nogi). Por. stsł. nsl. pol. młr. ikra (ryby), ros. ikro, lit. ikrai, pol. ros. ikra (nogi), stprus. iccroy, lit. ikras, co do i por. pol. gra stsł. igra. krocz — 1. ikrzak, 2. śledź. Por. stsł. pol. ikra, ikrzak. krogule krogulec Por. stsl. kraguj, srb. kragułjac, łuż. śkraliolc.

krowa, korwa, karwa, kruowa = krowa, zol>. karwa. kruszą, kruszka = krówka, zob. krecza, kreczka. kruszcz = kruszec, żelazo. Por. stsl. kruśtet, poł. kruszec, kruk wolisko, stary wół, tęgi wół. Por. krecza, kruszka; krówsko.

kruz = garnek. Por. kruź, połab. kreuz, niem. dyjal. krus, kros

Fr., śrgn. kruse, niem. krause, lit, krużas. krzcec = chrzcić. Por. stsl. krństiti. pol. krzcie, chrzcić, krzebiet; krzebt = grzbiet; krzebtowizna — polędwica, pol. dyjal. pochrzebcizna. Por. stsl. hrńhTtfi, pol. ehrzybiet, chrzypt, chrzebt, grzbiet, połab. grćbińt. krzekwa = krzykwa; mróz tęgi połączony z zawieruchą, zamiecią; np. taka krzekwa, że żal pse wenekac na dwór; w takóm kr/.ekwe nie możesz ic w drogę. Dokąd myślisz w tak złą drogę, w taką krzykwę i zawieruchę? Opaliński.— Por. stsl. krik«, pol. krzyk, krzyczący np. niesprawiedliwość krzycząca; — znaczenie „mróz tęgi dozwala jednak wywód od: iskra, skra, skrzyć, iskrzyk. krzem, krzemienia = krzemień. Por. stsl. kremy, srb. krem,

czcs. krem, polab. krcmaj, łuż. krem, lit, krams. krzenow = zob. skrzenow.

krzesedlo; krzosedło; krzosydło — krzesidlo. Por. nsl. kre-

sati, pol. krzosać, krzesać, mir. kresaty, kresyło. krzest = chrzest. Por. stsl. krństS = krzyż, pol. krzest, chrzest,

lot. krusts = krzyż, lit. kruksztas = chrzest, krzesz = krnchszc drzewo sosnowe z części ku północy zwró -

conéj. Por. stsł. kruh«, pol. kruchy, kruszyć, krzeszee = krzesać, Por. nsł. kresati, pol. krzesać, krzewy = 1. krzywy; 2. chromy, ułomny, bez ręki; krzewac 1. macać kury, gęsi (czy mają jaja). 2. zaglądać do żaków, czy są w nich ryby. Por. stsł. kriv«, nsl. kriv, kriykati — szukać, pol. krzywa kiszka = intestinum. krzydlo — skrzydło. Por. stsl. kriło, połab. krąjdlć, luż. kry-

dło, pol. skrzydło, krzydło. krzynoyca ślimak. Por. stsł. krinfi, krinica, pol. krzynow=

naczynie, srb. krinćica = mała czasza. KrzyżewA = nazwa wsi w powiecie wejherowskim. Por. stsl. kriż(, pol. krzyż, krzyżowy, niem. kreuz, stniem. chruzi, lać. erux, crucis.

ksądz = dziura w ubraniu, mianowicie na kolanie lub łokciu; aluzyja do tonsury na głowie księdza; np. ksądz mu Wezera; ma ksędza,

ksandz, ksodz, ksudz, lcsondz = ksiądz; ksidz = ksiądz ewangielicki, pastor. Por. stsł. ki/nęzt, pol. książę, ksiądz, stpol. kniąż (Bielski), łuż. kniez = pan, ksiądz, ksanżeo; ksażyc = księżyc. Por. stsł kunęz», pol. kniąż, książę, „jakoby kuiążyc, księżyc = rządca nocy“ Knapski. ksęgi ksieniec, żołądek; np. ksęgi czetac = żołądek bydlęcy

oczyszczać. Por. stsł. kitniga. pol. księga, ksieniec. ksob, ksoub, ksobie = ksobie; np. w Poznańskim, na lewo; ksolniejsza struna = lewa strona. Por. ku sobie, od siebie: na prawo, w Poznańskim: ocićb = od siebie, ksużka = książka; w Poznańskim: ksiużka. Por. stsł. kimiga,

pol. kniga, księga, lit. kniuga. kuohna = zalotnica, rnulier impudica, scortum. Por. niem. kocliiu, w 15 wieku kochin = buble, kebsweib, Grimm.

kudła kudła, kędziory; kudb = pies kudłaty. Por. stsł. kądeli, pol. kądziel, kudła, łuż. kudżel, młr. kundelj, kudljaty pes, lit. kudła.

kukawcze rękawice — kulczyki, primula veris; kukuczka, kukułka = kukułka, kukawka. Por. stsl. kukawica, nsl. kukali, pol. kukać, kukułka kuka, niem. kuckuck, kuckuksblume, kucken, gucken.

kukła = kukiełka, bochenek chleba okrągły. Por. lać. cnculla, czes. pol. kukła, niem. kugel, gugcl, gugcłhopf = kukiełka, Weig.

kula = jama, dziura, dół w ziemi, w piasku; kulać — kraść ryby z niewodu. Por. niem. dyjal. kul, kule, kaul, kaule = dziura, dół, Fr. i — niem. kułl, kulle = miech rybacki, lit. kulle, kullys.

kuldus = kulas, osoba kulawa; kuldusac = kulawieć; kulzac, ja kulzajo = kulawieć, ja kulawieję. Por. błrus. knłdywać = kulawieć; czes. kulkati; pol. kuła, chodzić o kuli, kulchać. kule = kilka; kulko = ilu; kulkule — ilo tyle, kilku; np. kulko wai tam je? Kulkulc. Por. stsł. kftto = kto, koli, kolikw, koliko = ile, pol. kicie, kiela zam. jile, kile, kilka, kuling = kulik, kulig. Por. czes. kulik, ros. kuliks, łot. ku-

łaius, niem. dyjal. kulik, Fr. kulowao; kulać = kulać. Por. niem. kaule, kugel, dyjal. kau-

len, kugeln, pol. luż. czes. kula, szwedz. kula. kulzac zob. kuldus.

kum 1. żłób, koryto dla bydła, koni; 2. naczynie do mięsa solonego z jednego kawału drzewa wyciosane, kłoda; kurnik — korytko; kumie — żłobić. Czosełkóm je wekumany kum; kumka — filiżanka wypukła bez ucha. Porówn. niem. 1. kumme, komme, kummchen, kommcheu = naczynie, czasza; 2. żłób, koryto. Fr. Weig. ros. kumka = naczynie, lać. cucuma.

kumka = ławka przy piecu; zob. komka. kumotr = ojciec chrzestny; także w innych gwarach, np. w Poznańskim: prosić w knmotry, kmoterku. Por. stsł. kSmotrń, łać. compater, pol. łuż. kmotr. kundel = 1. środek gromady węglarskiéj; w kundel ogień się kładzie; 2. najniższa część sieci, zwanej brodziauką, wraz z kamieniem dodanym dla ciężaru — Płacze niewiasta, ale cię pląta do kutła miłości, zob. Linde pod wyr. kuteł; więc kuteł = sieć. — Por. niem. kuttcl = 1. najgłębsze miejsce w wodzie; 2. najniższa część sieci Fr. kur; kurk; kurok = kogut. Por. stsł. kurii, nsł. pol. mir. kur. kurdebie = kartofel; kurdupel = człowiek mały, karzeł; dzieciak pękaty. Por. niem. korduppcl, kurduppel, kurdtipsel = mały, gruby człowiek; i pol. kordupcl, kurdupel. kurna gwiazda = jakaś gwiazda; pol. „kurki“ (gromada

gwiazd), zob. kur. kuropatka = kuropatwa; iuropłoch = letkiewicz. Por. stsl. kurop&tina, mir. kuropatka, pol. kuropatwa, dyjal. kuropatka, w Pozn.: moja matka kuropatka rada dzieci bije; w innych gwarach: czerepatka; połab. czejrcpotka. kurp; kurpie stary bót, stare bity. W Poznańskim: szkurpie, szkurpska. Por. stprus. kurpc, lit. kurpe, łot. kurpe, nsl. krplje, pol kurp.; kierpce; stąd niem. dyjal. kurp, Fr. kurtje resp. kórtje = korki tj. pantofle, drewniaki; zob. korki; co do tj. = k, np. ledze slowienstji, od: człowiek słowieński, kaszcbstji = kaszubscy, uón graje pitji = on gra piki. kurzan; kurzanta = kurczę; kurzelc = hermafrodyta, obojej

płci kura; “kurzelec. Por. stsł. kurę, pol. kur, kurczę, kurzeo kurzyć, pokrywać, się białą pianą, padać (o śniegu); np. morze se kurzy; kurzy sniegau = śnieg pada. Por. stsł. kuriti, pol. kurzyć, kurzyć się. kuszyc; jil kusze = kusić; kuszecel — kusiciel. Por. stsl. ku-

siti, iskusati, pol. kusić, pokusa, kusznone = pocałować; np. kuszni mnie = pocałuj mnie. Por.

niem. kuss, kiisseu = całować, kuszczew = warzeszka, warząchew, łyżka kuchenna. Por. pol. kosztować w znaczeniu: próbować, smakować jadło warzeszka, czy już dobre; niem. kosteu. kuta = komar. Por. niem. dyjal. kottmiickc = komar, Fr. kutorzec se = bawić się, igrać. Por. niem. kitteru, kitem, kii-

tern; np. kiuder kitem an spiclsachen, Fr. kuzdrao se — guzdrać się. Por. niem. klunzern pod wyr. kasz.

kluzdra. kuzob zob. kaszeba.

kużel = wartałka. Por. pol. krężel, dlluż. krużelj, czcs. kniei, niem. kegel.

kwakać = kwakać; np. kaczka kwaeze; warna, żaba kwaka.

Por. nsl. kvakati, czes. krakali, onomatop. kwap ryba do mińtnsa podobna. Por. niem. quappe (z lać.

capito); niem. dyjal. quabb (kwab); kwabbe; Fr., lit. kwapo. kwap 1. puch, kwap; 2. tłustość, otyłość; up. la białka to sam kwap. Por. niem. quabbeln, quabbel = tłustość, bolend. kwab, kwabbe, szwedz. kwabba. kwiatooh; kwiatoszk = *kwiatoszek, wół z białą gwiazdką czyli kwiatem na łysinie; kwiatocha, kiciaioszka = krowa z kwiatem. Por. stsł. cretii, pol. kwiat, kwitnónc = pleśnieć (o chlebie). Por. stsl. cvisli, witą, pol. kwiść, kwitnąć.

kyńc koniec; np. dze w żece zlync, tan je chleba kyuc.

Por. stsł. kontci, pol. koniec, polab. tjinac, luż. konc. labus, lćbus, lćbusz = niezdara, zaspany; pol. lejba, lit. laibas = cienki. Por. leib, schwerleibig; niem. dyjal. labas. Fr. lamb, luwb (am, um nos.) = snop; Igbrac = łuskać (o orzechach), obierać; ląbrac se = łuskać się; ląbrak = orzech obrany, wyląbrany, łuszczak. Por. stsł. łubtufl = z kory zrobiony; pol. łuż. lub, srb. łub, łubura = naczynie z kory, łać. liber, luber; kora albo łub, Cresc. lachy, lecky = lichy; laclio, lecho = licho: cetno cze lecho = do pary czy nie do pary; stpol. komu padnie cetuo, komu licho. Por. stsł. łih/i, nsl. liii, srb. liho = nie do pary, czes. lich, pol. lichy, licho, laik rysik. Por. niem. lei = łupek.

lajk lekki, letkiewicz; ciągle się uśmiechający. Por. stsł. ligfik«, pol. lekki, dyjal. letki, lejki; resp. skrócone: ladajaki, łajdak.

landzk = żołnierz; niem. landskuecht.

łaszka, ljaszka = laska. Por. stsl. leskov»i, pol. laska, łuż. leska.

latko — 1) kukiełka pieczona na dzień Nowego lata resp. roku; 2) panna dbająca o czystość w ubiorze; latoś — latoś. Por. stsł. lefo, pol. lato, luż. leto.

le = li, jedynie; no, żc; np. zgniły chłop, bc le spał e jad a nic nie robieł; pojle tu = pójdżno tn. Por. nsl. le idi = idź żc; czes. le, chrw. le. lebawy = leniwy, słabowily. Por. stsl. libavń, libev«, ros.

libivyj = słabowity, lit. laibas = delikatny, cienki, lebię = życzę, chce mi się; Lebógpszcz =nazwa jeziora. Por.

stsł. ljubń, ljubiti, pol. luby, lubić, połab. leuby. łeby = 1) giętki, gibki (o roślinach i młodych drzewkach), np. lcbc bulwę, lcbe drzewka; 2. słabowity, zdrowia delikatnego; lebas = człowiek słabowity i rozlazły. Por. pol. lejba, lit. laibas = chudy, cienki, delikatny, lebleusz = jubileusz; np. szed na lcblcnsz. Por. lać. jnbilarc. leceo = cuchnąć, śmierdzieć; np. mianso stare, lecy; ten trup lecy; nodzi mu lecóm. Por. stsl. lctćti, pol. lecieć, ulatniać się.

lecka lejc, w Pozn.: Ićcka; lecyrz — klamka; np. dwierze sóm zamkniante na lecyrz. Por. niem. lcitseil, leiter, lcitsclmur, młr. łicy, lit. lcicus. ledze = ludzie. Por. stsl. Ijudijc, pol. ludzie, połab. ljeudi, ljeude.

łedzena ścierń, ściernie, ściernisko; końce zdzicbel wraz z korzonkami po skoszeniu zboża w ziemi pozostałe; 11. p. wesoka ledzena nic kole tak w boso nogi jak niska. Por. stsł. lędiua, nsł. ledina, białor. Ijadzina, ros. Ijadina, czes. lada, luż. lado, dłuż. łjedo, szwedz. linda = ugór, niem. lchdc resp. lccde. legły = krzywy. Por. *lcg; stsl. legati, pol. legać, poległy, lejdak — łajdak; pol. ladajaki, stpol. ładajaki; Linde: ładąjaki

człowiek, stpol. lajda. lekac = leczyć; ja lckaje = leczę; lekarz = lekarz; leki — lekarstwo. Por. stsl. leki/, lćkarf, lekovati, lććiti, pol. lek, leki, ros. leko, połab. lckar. lekceo — łechtać. — Por. czcs. ulektali, po). Icktać, łesktać,

łaskotać, mir. łoskotały, łuż. łoskotać, lemic = łinić; z kory piszczałki wykręcać. Por. czes. liniii, lc-

niti, pol. linić — zaś łuż. lemic = lauiać, łouiić. lemisz — lemiesz. Por. stsl. lcmesi, nsl. lcmcż, serb. lemeś, białor. lemeś.

lemiąż = siodła; drążki spojono gwoździem drewnianym, położone na wierzehowanin dachu dla ochrony od wiatru. Tor. stczes. lemiez, łuż. lemjaz, dłuż. lcmjas, lit. lćmcnis. lenouoh = łańcuch. Por. stsł. łanTcngS, lantcnhfi, czes. lancach,

lit. leneugas, stniem. lanne, łan. lepa = lipa. Por. slsl. pol. łuż. lipa, polab. lajpa. les lis. Por. stsl. lisS, polab. lajsajcia = lisica, lesak, las&k — mieszkaniec lasów; lesdl, lasdl = mieszkaniec lasów; takich nazw w Prasach Zachodnich dużo: lasae.y, borowiacy, zob. Cenowa, Skorb kaszebsko-slowinskje mowę, str. 89. Por. stsl. lesS, pol. las, polab. ljos, łuż. les. leseea = plecionka; płot do ogradzania owiec na polu. Por. stsl. bułg. nsl. lesa, czes. lisa, pol. łasa, lesica, luż. lesa, lesyca.

lest = liść; test)/ — książka. Por. stpol. jenże się zasie wrócił z oliwowim listem, Bib. szar.—stsł. lista, srb. bnłg. czcs. list, pol. listopad, połab. lajst. letki = lekki. Por. pol. dyjal. letki, slsl. ltg&ku. letewka, letowka = gryka, tatarka; letewny, letewniany = przymiotniki od letewka; leteianiczka = makowiczka, biedronka. Por. Litwa, Litwin, lezao = lizać. Por. stsl. lizali, polał), laize = liże. leżiik leniuch, leżuch; leleszeze = łożysko, legowisko. Por. *lcg, stsl. lcżati, pol. leżeć, stąd niem. dyjal. lesebak = leniuch. Fr.

lik = tylko, zawsze, wszystko; np. tak lo lik zdrzał, cobc ta panoczka robiła. Por. *likfi, pol. lik, bez liku, liczba, liczyć, białor. lik, ros. lika. liki = aż do, po; np. śnieg leży liki dachu. Por. “lik podobieństwo; stsł. leky = jak; nsł. liki = jak; polab. likom; lit. ligus = równy, podobny, ang. likc, goc. galeiks. lik, lijk = lelek. Por. stsl. lilijakw, lilćkC. lin = lin; Linia — wieś w powiecie wejherowskim. Por. bułg. pol. łuż. lin, młr. łyń, leń, lit. llnas; przymiot, tini, linia, linia.

lirowac = płakać; niem. Icicrn, śrgn. łiren. lisa = zob. lcscca.

liszka = kobiałka. Por. stsl. lesa, srb. ljesa, pol. łasa lesica, luż. lesa, blrus. leska, młr. lisa = plecionka; stąd niem. dyjal. lischko, lóschke = kobiałka, Fr. lisztwa = listwa, lisztwa. For. pol. białor. listwa, niem. leiste,

stniem. lista, lit, lista, liwk = kamizela, stanik. Por. niem. dyjal. liwkc, leibclien = weste, fraucn.jacke Fr. Słowo to znajduje się i w innych gwarach; np. suknie czyli kabatki zwane liwkami, Kolberg, ser. IX.

lizała, lizajk = lizuś, lizała, *Iizajek. Por. stsł. lizati, pol. lizać, połał). laizo = liże, lit. laiziti. lnano = lnąć, lipnąe, lgnąć. Por. stsł. lipeti. prilinąti, czes.

lnouti, lit. lipti, limpu. loc = lać. Por. stsl. lijati, łuż. leć, dłuż. łjaś, połab. wazlit = nalać.

lola = dureń. Por. lit. lulys, pol. lyła; w Poznańskim: lula=nic-

zgraba, powolny, do niczego, lub, ljub = korzec, szefcl; łjub żeta, rże korzec żyta; pol ljeby = pół korca. Por. nsl. lub, czes. bnłg. lub, luż. łub, pol. łub, łubek, łubka; blrus. łubka = kosz z kory; połab. łajb = korzec.

lublc = służyć, płożyć; np. u waji mu lubi, bo taki sety; temu żetu to tu lubi. Por. stsl. Ijubn, Ijnbiti, pol. luby, lubić; nie czyń drugiemu, co tobie nic lubo, Wróbl. 7; łuż. to mi je lubo. lumb zob. lamb.

łab aa = chłop wysoki, niezgrabny, bałwan; zob. wyż. labus, lćbus, lćbusz; tak samo nicmcy w Prusach Zach. rozmaicie mówią: np. labas, labasch, lorbas, labach, laband, Fr. łacha = suknia stara, łachman. Por. młr. lach, łachman, ros.

łachuiy, pol. lach, lachy, łagas = łazęga, włóczęga. Por. stsł. łaziti, pol. łazić, lazęga;

w Pozn. łazęgus, bulg. izlćgam = wyłażę, łajać = szczekać, 1'or. stsl. nsl. srb. lajati, pol. łajać (w innym znaczeniu).

łajno = łajno, np. psie łajno. Por. stsl. nsł. łajno, czes. lejno,

pol. mir. błrus. łajno, łamisz = chłopak wysoki, ale niezgrabny. Por. stsl. łomiti, pol. łomić, łamać.

łapica = łapka. W Poznańskim: łapiczki na myszki. Por. srb.

slapiti, czes. lapati, pol. luż. łapać, łapucha = łopucha. Tor. nsl. lopuh, lapub, czcs. łopuch, pol.

blrus. mir. łopuch, ros. lapucha, łać. lappa. laska = rodzaj dzikiej kaczki; charakteryzują ją kaszubi tak: cało czorna, a ma zuaezk biali. Por. wńzlysfi, nsl. liska, pol. łysy, łyska = dzika kaczka, luż. łysa, (Iluż. łyska, ros. łyska, ława chmura podłużna na pogodnym niebie na kraju widnokręgu się pokazująca; np. lawa stoji, lawa wechodzy, to handze deszcz. Por. stsl. czcs. lava, pol. łuż. ława. Łeba — 1. rzeka; 2. jezioro; 3. miasteczko na Pomorzu. Por. czcs. labc, luż. łobjo, dłuż. lobjo, pol. laba, lać. albis, połab. laby, lobć. łebie = zob. lubić.

łekac = łykać. Por. slsł. lokati, mir. lokaty, blrus. łokać, łykać, pol. łykać, łoczyć. łepic; łupie = łupić; łupina = łupina. Por. stsl. łupili, pol. łupić.

łesy = łysy; lesena, lesyna, lutu/na czoło, łysina; <e«a'/= łysek. Por. slsł. wizłysa, pol. łysy, łysina, łeszczący = błyszczący. Por. stsl. liśtati sę, pol. lskuąć. się,

łyskać, łysk, połysk, łeż = kłamstwo. Por. stsl. łfiza, łiiźT, nsł. laż, czes. leż, pol.

leż, luż. lża, — Już przyuczyli język swój mówić łeż, Leopol. łęczec = łączyć. Por. stsl. łącziti, pol. łączyć, łęczk — smyczek. Por. stsl. lęką = gnę; pol. lęk, obląk, luk. łęgowac = giąć, krzywić, paczyć; łęgutcać se wykrzywiać się; łęgowanie — paczenie; łęgi = gibki, giętki. Por. stel. lęką, łąku, pol. lęk, paląk, legły = krzywy, lit. linkti giąć się.

łokao, łuokac = łykać, zob. łekac.

łokc = łokieć. Por. slsl. łakutT, czes. loket, luż. łohć, dłuż.

łokś, stpr. alkunis, lit. olektis. łokomej = jeden obok drugiego; zob. okonia, łoni; uonji = ongi; zeszłego roku; loński, np. lońskiego rokn = łoński, przcszłoroczny. Por. stsl. nsl. bulg. srb. lani, czes. loni, luż. loni, pol. łoni, loński, lyński. łono = 1. łono; 2. naręcze; np. dzccko na łonie, parobce hedlu

łonami cliarne ze stodole przenoszóm. Por. stsl. łono, pol. lono, luż. łono = naręcze; dłuż. łono = łono, naręcze, błrus. lonia = naręcze, iopienió = łopian. Por. nsł. lopnb, pol. lopuclia, łać. łappa. łowitwa = rybie łowy. Por. stsl. lov«, łovitva, pol. łowić, łoża = odpoczynek, legowisko. Por. stsl. Ićgati, leżati, pol. leżeć, łoże.

łysk = lysck, wół z łysiną, z białym czołem; h/fika = łyska,

krowa z białym czołem. Por. stsl. wiizłysń; pol. łysy. łyskawica = błyskawica; h/ska se = błyska się; łt/szcze se — błyska się. Por. stsł. ltstati sę, nsł. lesk, leskati se, pol. lsknąć się, łysk, łyskać się, dyjal. łyskawica, młr. łyskawka, błrus. łosk.

łuka = łąka (Sfornygac w pow. chojnickim). Por. slsl. łąka,

luż. luka, dłuż. luka, lit. lanka. łżekwłat; Genowa, llilferding; użekwiat = kwiecień. Por. slpol. lżykwiat, stsl. lagati, łażą, pol. łgać, łżę — i kwiat, stsł. cvita, cveta. łżel = kłamca. Por. stsł. lagati, pol. łgać, łżę. łża = kłamstwo; zob. leż.

ma = my dwaj; naju, nama (nam), najti, ma, nama, naju; ma jesma; ma dojenia. Por. stpol. naju, nama. Ciężar także domowy społeczny nama, Kochan, mac, macer, dopel. inacerze; tunika — matka; maceca = *macica, mieszek u niewodu; macccha, macocha macocha. Por. stsł. mali, materc, matica: — maszleha — macocha; pol. mać, np. psia mać; macica, macocha, polab. motaj, luż. mać, młr. maty.

makłac, maklac = macać: ja maklaję. Por. czcs. makati, macali, mir. macały, blr. macać, luż. masać, pol macać, dyjal. makać, np. w Poznańskim: nic makej wciuż, obmakiwać. makowlczka = bicdrunka. Por. stsł. mąka, czcs. makowiec,

pol. mak. mtUknonc zob. mołknonc.

małosc; od malosce je u mnie od dziecka jest u mnie. Por.

stsl. mała, pol. mały, połab. mole. mańce, dopel. manc = 1. sieci na śledzie; 2. łowienie mancami. Por. niem. dyjal. manzc, beringsmanzc, Fr.

manesta = szynkarz. Por. niem. manist, menist = menonita, manister, mennonisten, Fr. Menonici mieszkają na żuławach; lud tamtejszy dzieli ich na „grobe und feinc menisten“, więc tak samo jak kasznhów na „greb i fejn kaszebów“; skąd i dowód, że „greb kaszeba“ to „gruby kaszeba“, a nie „graf, gref = hrabia kaszeba“. mania = mańkut, mańka, człowiek posługujący się lewą ręką. Por. włoskie: maneare, maneo, mauca; nsł. mankati, pol. mańka dyjal. szmania (w Poznań.) młr. mąjkut. maniak = mamicie!. 1'or. stsł. mamiti, maniti, pol. mamić, manić.

mankolijit melancholija. W innych także gwarach polskich wyraz ten brzmi: mankolija, np. w Pozn. npiul sic z mankoliji, gree. lać. melancolia. marzec; cŁomarzec = marzyć, bredzić. Por. stsł. mara, pol mara, marzyć, mir. maryty, stąd niem. dyjal. mara = człowiek do niczego, Fr. margiel, margli r. ż. = nocna czapka, duchna; margie/nica — nocna czapka. Por. lit. merga, mergele = dziewczyna, stprus. merga, niem. dyjal. margell, mayerke, mała czapka, Fr. maracliowac se = męczyć się, mordować się pracą; Marachowo = wieś w pow. wejherowskim. Por. nsl. mrlia; czes. mrcha, por. marcha; zmarchac niszczeć, młr. mcr.śa, zmyrsavity = schudnąć. Por. też niem. dyjal. marachen = męczyć się, Fr.

marleo = marszczyć; mar lec se — marszczyć się; np. stary ' człowiek ma twarz pomarlonóm; na starosc cało se marli. Por. *mcr, nsł. mrlec, nirlic = trup, mrlina, czcs. mrłina, umrlcc, pol. umerlak, umarły, umarlina, Morlawa = bogini moru.

marnotrdwc; marnotrawny=marnotrawca; marny=brzydki, niepiękny. Por. stsł. zamarTn“, czcs. marny =• marny, lir/.ydki, mir. ł>iałor. marny = nędzny, lit. mam as i stsł. truti, trovą, pol. trawić, maska mleko kwaśne; maskować se = skwaśnieć. Por. stsł. masło, pol. masło, maślanka, skąd *maśka, *maśkować resp. kasz. maska. Por. też niem. dyjal. mos, mus, moskc — zupa z mleka, Fr.  maslslk = motyl cytrynek. Por. stsl. masło, pol. masło—(żółty jak masło).

maszchopstwo = towarzystwo rybackie; maszop = rybak; maszoperja — związek rybacki; maszoperowac = zgromadzać się na zebrania rybackie. Por. niem. dyjal. Fr. maskopic, masclikopic = związek; szwedz. matskopi, liolend. maatsebappye; w narzeczu pomorskim: maschopij masebopey. maszkara — wysoka, silna, tłusta kobieta. Por. franc. niasąuerade, włoskie: mascaro; pol. maszkarada, niaszkamiea. Komcdyjanci abo maszkarniey; gdy się uliiorą w jedwabne szaty, zdadzą się jakoby wielcy ludzie; Petr. Ek. 9; maszkara, meduzyna maszkara = brzydka twarz, matanka = guz wielki z uchem; pągwiea. Por. nsł. motati,

pol. motać, motek, motowąz. matczó zele melisa, matecznik. Por. matecznik abo pszczelnik, ziele, w którym się pszczoły bardzo kochają, Urzęd. stsł. mati, pol. mać, matka, lnatczy. matewka = różczka owocowa; np. nie trzęsę (trześ) tak mocno, abo jabka z matewkanii nie spadewałe. Por. stsl. mati, pol. mać, macica, winna macica, matynka = matka, matuchna; Matynk = imię własne. Por.

stsl. mati, pol mać, matka, matyńka. mandel; mędel = mędel. Por. niem. mandcl, lać. śred. wiecz.

mandala, stpol. mandel, łuż. mandel. mądral; mądrzela = mądral, mądrala. Por. stsł. mądra, pol.

mądry, lit. mandrus, lot. mundrs, niem. munter. mdlejowaty = słabowity; medly = mdły. niesolony; np. media strawa przykra do jedzenia. Por. stsł. miidlft, m&dlinu, nsł. medeł = slaby, chudy; mcdlo mi jc; czes. mdl//, pol. mdły, mdlawy, stpol. medł, np. nędznik przed się przed tym musi być zawsze medl, Rej. me = my; stsl. my, polab. maj, maj. medek = czepiec. Por. niem. dyjal. meder, Fr. medzwiedz, — zob. miedzwiedz.

mega = komar. Por. niem. dyjal. migg, miggc, tniigge = miickc, Fr.

JT*.

mejnk — ryba; zdaje się miętus. Por. nsł. menek, czes. mcń, młr. mniucb, lit. menke, lnż. mjeńk, pól. mientus, miętus.

mekac se, mekceo se — być na języku; przypominać sobie słabo; np. mnie se mekey, lecz jak belo, nie wiem duobrze; podżcle, ju mnie se mekcy, może se doniesie. Por. stsł. mignąti, nsl. megnołi, mignoti, pol. mgnąć, migać, migotać sic, stpol. mickce się = migoce się. meklec, ja mekleje targować się przy kupnie, ganić towar.

Por. niem. makcl, makeln = ganić, Weig. mełpa = małpa. Por. pol. luż. małpa, czes. małpa, niem. maulaffe.

meły, mały = mały; stsl. małfl, połabmole.

melwetlt = człowiek przygłupi. Por. stsl. mława, nsł. mnviti>

czes. mluva, luż. molwić, pol. mówić, niemowlę, mema, memka — mama, mameczka. Por. bulg. pol. mama,

lać. mamma, dluicm. memme = matka, mera, merma — koń licliy, marclia. Por. niem. m&bre =lichy

koń, śrgniem. merlic, dolniem. miirc, mcrc. mergae, mergnónc = mrugać, mrugnąć; zmykać; lip. mergnół na mnie oczami; zajc mergnół przez ]iolc; mergnienii— mgnienie; np. w oka mergnieniu. Por. młr. morliati, białorus. mrułiać, ros. mnrgati“, pol. mrugać; w Pozn. szmtirgać, szmnrgnónć, = zmykać, zmyknąć, np. jak nie szinurgnic! merma = warga bydlęca. Por. stsł. mrńmrali, pol. marmotać,

mamrzeć; łać. murniHrare, onomatop. merlena = zboże liche jeszcze na pniu stojące; np. lo sama merlena. Por. *mer, slsł. mrćti, pol. mrzeć, nmcrlak, umarł, nsl. mrlina, czes. mrlina. mest może; tak sobie, zwykle; np. to most je poczccwc dzccko. Tor. liicin. mcist; niem. ludowe: mest wohl, vicłleicht, fast. Fr.

meta, maca = mccka. Por. niem. metze, pol. łuż. maca, mir. maca.

meznóno = maznąć, uderzyć; np. meznól go kijem. Por. slsł. nsł. czcs. serb. mazati, lit. mozoti, pol. mazać, maznąć; np. w Pozn. jak go nie maznic batem, metlica miotła (w zbożu). Por. slsl. nsł. czes metla, pol. miolla, dyjal. mietla, łuż. mietlica, dolłuż. metla = w zbożu miotła; — stąd niem. dyjal. meddel, Fr. mgł< sc — mdłość; mgleja — człowiek słabowity; mghjoicalg=

mdły, słabowity. Por. stsl. m«dłu, nsł. mcdel, czes. mdły, pol. mdły, zemdleć, zemgleć; zob. wyżej mdlejowaty. miał, miału — rzadkie błoto, muł, bardzo mętna woda; miałki — miałki, biały, ł>ardzo drobny, pytlowany; np. miałki eblćb, miałka muka — mąka. Por. stsl. mćłfjkń, czes. tnćlki/, mila = mielizna, pol. miały, miałki, miel, mielizna, mićlnki mijanki, wyścigi. Por. stsł. minąti, pol. minąć, mijać, miauczec — miauczeć, miączcć. Por. nsł. serb. maukati, ros.

mjaukatT pol. miauczeć, miarznanc — marznąć. Por. stsl. mr«znąti; połab. marznę =

marznie, łuż. mjerznyć, dolluż. marznuś. miazdra = cera; np. elito zdrowy, ma zdrowóin miazdre. Por. stsl. męzdra, czcs. mazdra, pol. miazdra, stpol. miązdra, Bib. szar.

micliałk — *micbalek, zly duch, czart, — którego czarownice w pokarmach, napojach ludziom zadają; np. nie jćdz tego jabka, w nim je micliałk. Por. *mTchełfV, stsl. mTscłft, ros. rnśełfl, stindyj. misza = oszustwo, lot. miset = zwieść, midze = między; zob. miżc.

miee, mnlec = mieć. Por. stsl. imćti, pol. mieć, mir. imity, imniaty.

miecz = poprzecznik u brony spajający bidła. Por. stsł. nućY, pol. miecz.

miedzwiódz = niedźwiedź; miedioienU miód sycony. Por.

stsł. medft, iuedvedT, pol. miód, stpol. miedźwiedż. mielak mielak, kij gruby jałowcowy do mielenia tabaki.

Por. stsl. mleti, pol. mleć, mielę, mielezua mielizna. Por. stsł. uićlfikń, czcs. mćla, pol. miel, mielizna.

miemc, nieme, mniemo = nicmicc. Por. stsl nemtet, polab. netiiac.

mier=inir. Por. stsl. miru, czes. mir, micr, luż. mjer, pol. mir. mleszk = mieszek. Por. stsl. mecliii, pol. miech, mieszek, mierzeja zob. nierzeja.

miesce = miejsce; np. kupiuł miesce. Por. slsl. mćsto, pol. miejsce, stpol. miestce. mieza =s miedza. Por. stsl meżda, czes. meze, polab. midza, luż. mjeza.

miezga, miazga, miozga = miazga. Por. stsl. nsl. mezga,

pol. miazga, dolluż. mjezga, luż. injezha. miętka — mięta. Por. stsl. meta, pol. mięta, miętkicw, gree,. jfiintlic.

mikelka = mała rybka. Por. niem. mickrig — mizerny, Fr. mikki, mitki = miękki; mikkie wiodro = odwilż, pol. dyjal-

zmięk = odwilż. Por. stsl. mękwk«, pol. miękki, miłować = kochać. Por. stsl. miła, miłowati = miłować się,

pol. miły, miłować, miny = słodki. Por. stsl. medu, pol. miód, miny = miedny, mieuy, miny.

miodny = słodki; np. miodne młćko, brzad taczi miodny = owoc taki miodny. Por. stsl. meda, pol. miód, lit. meilus, stprus. meddo.

mioszy, mijoszy == gruby. Por. pol. miąż, miążki, miąższy,

miąższeć = grubieć, mlrus. mjazkyj — gruby, mitki zob. mikki.

mirza = młodzieniec wstępujący w stan małżeński; mirzeca= panna w stan małżeński wstępująca; także: nierzota. Por. pol. nierzch, inrzost, mrzościć się; nsł. mrcstifi sS. Por. stsl. mir«, pol. mir, przymierze, mirzyć się z kim = łączyć się z kim. mizdrzec se mizdrzyć się, zalecać sie, umizgać się. Por. stsł. męzdra, nsl. tnczdra, czes. lmizdra, mizdiiti, pol. miazdra, miezdrzyć.

miże; midze = między. Por. stsl. meżdu, czes. mczi, pol. miedzy, między, młr. lncźy, luż. mjez. mniasto, mniastko, miasto miasto. Por. stsł. nsl. mesto,

pol. miasto, lit. mcstas. moc, szczenc (szczyny) = mocz. Por. stsł. moći, nsł. moća,

pol. mocz, mokry, modry = modry; modrdlc, modrokwiat = modrak. Por. stsł.

modrii, pol. łuż. modry, modziła — mogiła; prócz tego: dobra rola; np. modzila to je rola, dze lepi rośnie — powiedział mi Januszewśći w Mancikalu, pow. chojnicki. — Por. stsł. mogyla. moknonc; molcnonc se — pocić się; moklezna — pot. Por.

stsł. moknąti, pol moknąć, mokry, moko, młćko = mleko. Por. stsl. mleko, luż. mljoko, ros. moloko.

mol, molu = l. gospodarstwo, posiadłość; 2. miejsce; np. z mola na mol, na molu; molek = mała własność, gospodarstwo. Por. stsł. izmoleti = sterczyć, usl. mołeti, srb. pomol widok; niem. mai, stiiicm. mai. moltech, moltet = obia<l. Por. niem. mahlzeit, dyjal. maltid. molnia błyskawica; np. mołnia chlaszeze. Por. stsl. młfinija,

serb. munja, mir. molnia, ros. molnija, połab. lnaunia. mołknoilc = zwisnąć, “milknąć; np. noga mnie mołknie; ranka mnie zmolkła. Por. stsł. umluknąti, nsł. zamołknoti, riike só mi omoknole = ręce mi zdrętwiały; czes. mlknonti, pol. milknąć, milczeć, połab. maucance — milczący, ros. mołknutt. mora = 1. motyl nocny, ciemny, ćma; 2. zmora, co dusi i morzy; morzec — morzyć, dusić, trapić; np. mora morzcła łecli gospodarzy przez cały rok. Por. stsł. nsł. srb. mora, pol. mora, zmora; niem. marc, niem. dyjal. mar, inart, franc. cauebemar.

morditrz = zabójca, morderca. Por. niem. mord, inorden, pol.

mordować, dolnołuż. mordarj. morunka, morynka ryba bardzo smaczna, mrzana. Por. nsł. murena, bulg. lnoruua, czes. mrzina, pol. murena, mrzana, brzana, lać. muracna, niem. mariinc. morus 1. brudas; 2. wół czerwony z czarną pręgą na głowie.

moruska ~ 1. brudaska; 2. krowa czerwona z czarną pręgą na głowie. Por. lać. morus — maurus, pol. dyjal. morus, umorusany, murzyn, murzyć, stsł. inurinu, lit. muriuas. morz = mróz; miar-znie = marznie. Por. stsł. mriYznąti. nsł. mrznoti, stsl. mrazu, czcs. mraz, pol. mróz polab. morz, luż. mroz.

morszozezna, muorszezyna północ. Por. stsl. morje, pol. morze, pomorze, morszczyzua, pomorszczyzna; morze lialtyckic stanowi północną granicę Kaszub. — Zygmunt księciu Stolpcńskiemu Lemburg i Bytów i inną pobrzeżną morszczyzuę w lenno dał, Bielski. Morzyoz, Morzycze = nazwa jeziora w pow. wejherowskim. Por. stsł. morje, pol. morze. W Meklemburgii: Mueritz-See = jezioro Morzyckie. mot = motek. Por. stsl. motati, pol. motać, motek.

możdzleń — możdżeń, gwóżdi drewniany, spajający u kola dzwono z dzwonem. Por. *mozg, nsl. moznik, serb. mozdanik. możny, możnisty dobry, wyborny; up. możny chleb, można kawa, możny robotnik. Por. stsl. mogą, pol. mogę, możny, mreozec — 1. beczeć jak koza; 2 mruczeć. 1'or. stsl. mrńkati,

nsl. mrćati; por. pol. markot, markotać, mrukać, mruczeć, mrok = zmrok. Por. stsl. mraka, pol. dolluż. mrok. mrówka, mrowiszcze = mrówka, mrowisko. Por. slsl. mra-

wija, bulg. mrawka, polab. morwę (mourwe). mrózk = 1. wól siwawy, mrozowaty; 2. imię własne; mrizka

= krowa siwawa, mrozowata. Por. stsl. mrazn, pol. mróz. mrzeża = sieć; mrzeżka = mala sieć na ryby. Por. stsl. nsl. bułg. mrćża, pol. mrzeżna.—Sieć, którą drgubieą albo mrzeżną zowią, Cresc. — Mrzezino = wieś pod Puckiem, mrzost = mrzost, ikra; mrzostutoac se = ikrzyć się; np. rebe sa mrzostujóm. — Por. *ners, nsl. mrćst, mrestiti sc, serb. inrijest, pol. mrzost (nerstu), mr/.oszczyć się, polab. nerezac = dzik. muca -kapuza. Por. niem. miitze.

muce = kupki na biotach. Por. niem. mott, moor, inoder, mof=

kupki biota, które suszą i jako mierzwy używają, Fr. muczk milczek, człowiek z uporu milczący; mule = milczek; dyjal. macek, zcichapęk. Por. stsl. umluknąti, młfićati, srb. mueati, mućke cicho, czes. mlćeti, polab. mancanee -milczący, pol. milczeć; cbrw. muk, mukoui, zamuknuti. Por. niem. mucke, muckcu — iu halblaateu tiinen iible laune zcigen. mudrec, ja mudreją = zabawę wymyślać. Por. stsl. mądra, pol. mądry, mądrować, dolluż. mudry, lit. niandrus, mudrus. muga — komar. Por. niem. mackę, niem. dyjal. miigge, migge, Fr.

muka = mąka; manka = męka (Sfornygac, pow. chojnicki). Por. stsł. mąka, pol. mąka, luż. muka, polab. munka, pol. dyjal. munka (w Pozn.). mulka = całus. Por. niem. maul, niem. dyjal. mul; mnlke ko-

sen = schlebiać; Fr. mulezna = ziemia gliniasta, chuda i zimna; muleszlca — skorupa ślimacza (wyrzucona na brzeg morski). Por. nsł. mul, pol. młr. mul, lit, uiulwe.

mumlac = mumlać, gryźć długo, przeżuwać długo. Por. nsł. mumljati = mruczeć; niem. dyjal. mummeln mruczeć, l“r. pol. dyjal. mamlać, memlać przeżuwać (w Pozn.). mumrzeo = mruczeć. Por. stsł. mrńmrati, pol. ma mrzeć, mar-

motać, mamrotać. Onomatop. munia 1. warga gruba, owisła; 2. niedołęga. Por. niem. dyjal. mumm, muhiuo = niedołęga, Fr. muńka = wargiewka. Por. stpol. munia, mańka = uiedołęga, głupi, mało mówiący; niem. mumme; mummen niewyraźnie mówić, Weig. nsl. mnmljati, czes. muńka. marłat, m.; murJata. ź. = belka, murlata. Por. niem. manerlatte.

murza (r-z) — dąsała; murzac murzac se — dąsać się, kwasić się. Por. niem. miirriseh, niem. dyjal. murrsch, murrjan= mrukot, Fr. — ale też ? lit. białor. murza = brudny człowiek, mutka — mała, chuda ryba. Por. niem. dyjal. mntka — stynka,

Fr. — zdaje się skrócone: malutka, muża — mazgaj. Por. stsl. mazati, inaźa, pol. mazać, maź. mużdżeo = miażdżyc. Por. srb. możditi, nsl. mezdżiti, mużgati. myclł — 1. mnich, zakonnik; 2. jabłko podługowatc. Por. stsł.

mnibń, poł. mnich, łuż. mich, łać, monaclius. myszorka = mułiszka, myszoryjka — zwierzę ssące, należące

do kretomyszów. Por. myszorka — skróć, z myszoryjka. myto — myto, nagroda, płaca. Por. stsł. myto, pol. łuż. myto,

stniem. muta, połab. majtć. na. nata, nace = na, nać, naści, dyjal. nańcie (w Pozn.). Por.

nsł. na, nate, bialorus. na, nacio. na, nd, naj — naj, stpol. na; np. ndmlodszy; ndwici = najwięcej; nonomlodszy! Por. stsl. na, nadfi, naj; pol. dyjal. nadnamłodszy! polab. nawane = najwięcej, nawojz = najwyżej.

naji, naj a, naje — nasz (o dwuch); np. naji nogród, uajego

sena. Por. kasz. ma, naju — od czego przymiotnik naji. naczeohlec = naskrobać, np. kartofli. Por. stsl. ćesati, czes.

ćesati, ćechrati, pol. czesać, czehrać, ros. ćesati = skrobać, nadgroda = nagroda. Por. pol. nagroda, nadgroda, czes nalirada. lit. nagrada.

c

nad?ewac se spodziewać się. Por. stsł. nadéjati s<j, pol.

nadzieja, Chwalczewski: nadziewać się. nagota — mizerak, biedak. Por. stsl. nag«, pol. luż. nagi, lit. nogas.

nadzibac se — naginać się; np. aż se górę nadzibale. Por. stsl. gybati, nsl. nagubati, pol. gibać, dolluż. gibaś, mlrus. hybaty.

najma, tylko w połączeniu: znajma = zwolna, powoli; up. znajma przeszed do sposobu (do majątku). Por. *jem; stsl. imćti, imati, najem ii, najma, pol. imieć, imać, mieć, nąjm, najmować.

nakidnono = natrącić, natłuc; nakidly narwany; zob. kidnonc. namknonc narobić na co, nie dbać o coś; np. namkne na to — nie dbam o to. Por. pol. na — i niem. maclien, niem. dyjal. make, maken = robić, skąd: *namaknonc, namknonc. nana, nanka, nena, nenka, nańka mama, mamcczka. Por. luż. nan ojciec, serb. nana, nena, bulg. neni starszy; mir. nenio, nenia, nanaszko = ojciec chrzestny; stpol. nana, polab. nenka = narzeczona, pol. nańka, niańka, gree. uanne. naneic se przyzwyczaić się, zob. nekac. na nien — nań, na niego; np. czarownica pomazała ożeg e

sadła na nien. Por. stsł. nani = na nego. nanza, noza — nędza; nanzic = męczyć. Por. stsł. nużda nędza, nuditi, pol. nudzić, ros. nużda, łuż. uu/.a, blrus. nudzić, nuda.

naożenia, nauożenia, nowożenia = nowożenicc. Por. stsł.

żena, pol. żona, żenić się, nowożenicc, dłuż. nawożenia, naparłęczeo się — *naparlęczyć się, nieproszenie się nawinąć, wziąć się skąil niespodzianie. Por. 1. *per, pol. napór, napierać się, naparł się, naparty; 2. niem. sckarlcnzen, schalantzen, scharwenzeln — kręcie się, wałęsać się, być usłużnym, Weig. Pr.

napartoso = upór, natręctwo; naparty — uparty. Por. *per, ros. percti, czes. piiti, mir. perty, naperaty, pol. przeć, napierać, naparty.

naparzee — naprószyć; naparzec se = naprószyć się; zob. parzec.

napinać se mieć mdłości. Por. *pen, stsl. pęti, pfną, pol. piąć, pnę.

nara głupiec; np. nie rób sa do nary = mach dich nicht zum narren. Por. niem. narr, nsł. nor, luż. nora dłuż. nara, lot. ners. narba zob. narwa.

narzas, naraz, naruz = podatek; wyrazy te dziś już nieznane. Por. stpol. narzasz, naraz, „exactio c|uac porcus vocabatur“.— „Podatek w ziemi pomorskiéj narzasą zywali“, Kromer. „Naraz danina miodowa, tę wdowy ponawiające śluby panu swemu oddawały“ Gołębiowski, Lud i jego zwyczaje.— W dokumentach pruskicli znajduje się: Naraz, Narzasz, Marsclirat, Fr. Dokum. z roku 1175 w Ma. Rangonis Originibus Pomeranicis pg. 155: ab omni cxactionc, insuper naraz“.— Iłesius nazywa naraz „porcarium“. Zcitschrift fiir Westpr. Gescłi. (tom VI, str. 20), naruz=pieuiądz na paszę dla świń. Por. *ners, nsl. nercsec, narascc, marćscc = dzik, polab. nerczac --dzik, nsl. narast = zapładnianie, serb. narast, narastiti, ros. norostt — czas ikrzenia, lit. narszas, zoli. też kasz i pol. mrzost. narzek -narzekanie. Por. stsl. reką, resti, rekati, pol. rzekę,

rzec, narzekać, czes. i-cku, iikati, narek = obelga, n&remny = uparty, nieusłuchany, narowny. Por. stsł. ramemi = gwałtowny: czes. naramuy, pol. naremny; np. wody narcnine, naremnica = deszcz ulewny, narwa, narba uarost, porost trawy wraz z korzeniami na odłogach, łąkach; up. tak sniidko (płytko) orał, że ledwie narwę zerwał; — Szewcy nazywają stronę skóry, na której była sierść, narwą. Por. stniem. narwa, narwę (12 wiek), Weig. niem. nąrbe, dyjal. niem. narw = skorupa na ranie i na piaszczystéj roli, Fr. sanilnarbe. naskacec = naniecić, dorzucić drzewa w ogień; np. podskaccla grąpe, abe se lepy gotowało. Por. pol. skałka = wiór, ros. oskalokft — szczepa, lit. skelti = łupać, łot. skals=wiór. nisk warny =-naskwierny, wrzaskliwy, płaczliwy; np. naskwarne dzecko. Por. *skwer, stsł. raskvrćti, ]iol. naskwierać, przyskwierać komu.

naszyk — naszyjnik, Linde: naszejnik, naszclnik; w Poznańs.

noszćnnik. Por. skróć, na-szyjnik, resp. ua-szyja, stsł. Śija, pol. szyja.

natrzasły narwany. Por. stsl. trćsnąti, pol. trzasnąć, nawiąż = podszewka rękawiczna; np. rankawicc bez nawiązu mało grzejóm. Por. stsl. vęzati, naązfi, pol. wiązać, więzić, wiąz.

na wzór = na wejrzenie, na pozór. Por. *zer, stsl ztrćti, wfi-

zorii, pol żrzeć, wzór. nazod = nazad. 1'or. stsl. na zadr, czes. pol. nazad. neba = rydclek, daszek u czapki. Por. niem. scbnabel, dyjal. sebnebb, śrgn. snabel, stgn. snabul, ang. neb, anglsas. nebb. lit. snapas.

nechnoc = minóg, ninog. Por. niem. neunauge, niem. dyjal.

negenog Fr. (pod wyrazem Pricke), czes. nejnok. nega = onegdaj. Por. stsl. onffi, czes. on, ouehdy, pol. on, one-

gdaj, młrus. onohdy. nega = reszta. Por. niem. neige, rest, dyjal. nege, Kr. neliac, nękać, nankac pędzić, poganiać, gnać; necec, nanecec = przyzwyczajać, wabić; wenelcac = wypędzać; np. wenekaj bedło w puele; cbto nie chce s&m z jizbe jic, trzeba go wenekac. Por. stsl. nukati, czes. nuknouti, młr. ponukaty, ros. nukatt, lit. niukinti, pol. nnkać, nękać, Lubomirski przynuką ochoty dodaje, Potocki Woj. choć. — Na was trzeba wciąż nnkać, X. Młodzianowski, Kaz. nen, na. ne = ów, owa, owo. Por. stsł. ona, czes. onen, luż. won, połab. wan, pol. 011, onaczyć; np. ny dwaji spale ewardo; niech go ty ny wcznóm --= niech go djabli porwą. Tak samo w innych gwarach polskich; np. w Sandom. Da moja Zosiejku koutrowałas z nemi, juz tera nic będzics jeno z kobictemi.

nena, nenka = mama, mameczka, zob. nana. nerki, nejrki = nerki. Por. pol. nerka, mir. nyrka, dłuż. uera, niem, niere.

neszerych ciekawy; niem. neugierig,] dyjal. nischirig, Fr. neż, nesz nuże dalej. Por. pol. 1111, nuże, nukać, serb. czes.

nu, bialorus. nu, nutka, netale = nuż, nuże, dalej. zob. wyż. neż. niasta, niewiasta = kobieta, żona (nb. u kabatków: żona,

u kaszubów: białka). Por. stsł. nevesta = narzeczona, nsł. nevćsta, mir. nevista = narzeczona, żona, po), niewiasta, luż. niewjesta.

niekto — ktoś; np. nicbto je u dwierzy, biejże otemknónc. Por. stsl. nćkiito, stpol. niekto. Stanął nad nim niekto z synów Joabowycli, Bndu. nioo = coś. Por. czcs. ncco, ros. nćeto. nic, niok = nic: stsl. nici to, pol. nico, niezse, nic. uiean = nie (w odpowiedzi). Por. stsł. lic, pol. nie. niebelnik niegodziwiec; niebelnicn = niecnota; niebelnictwo = niegodziwość, nieprawość. Por. *by, stsl. byli, pol. być, ros. byti. byli = co było, pol. niebylica (z ros.); np. czemu, potwarco, niebylicę za prawdę ważysz się na świat wydawać, Pimin.

niebozos jakieś gwiazdy. Por. stsl. uebo, pol. niebo, niechtery, niecliteren = niektóry; chtemy = który. Por.

stsł. koferyj, koteryj. niecki = niecki. Por. stsl. ns5tvy, nsl. neśće, niśke, czes.

necky, łuż. injccki, dłuż. niacki. niecnota niecnota, urwisz. Por. nie-cnota, resp. *6'Ct, stsl.

ćitą. pol. czczę, czcić, cny, zacny, cnota, niedoj da—niedołęga. Por. nie-do-idę, stsl. iti, ida., pol. iść, idę. niedowiara. niedowiora, niedowiark niedowiarek. Por. nie-do-wiara, stsl. nsl. bulg. vera, pol. wiara, wierzyć, lit. wera, lać, verus. niedzela czarna --= czarna niedziela, tj. piąta niedziela w poście. Por. slowac. smrtna neb ćerna nediela. niegodzejasz -niegodziwiec. Por. *gcd, stsl. godina, pol.

godzien, czcs. liodny. niekara 1. zwierz żarłoczny, wilk; 2. chłopiec, dziewczę swawolne, nieusłuchane: niękdrailc — chłopiec swawolny, niewycliowany w karności. Por. stpol. beskoranie = niepowściągliwość, Mleko duchowne z r. 1056 w „Pracach, fiłol.“ I, 427. — Nie zdaje mi się prawdopodobnym wywód słowa tego od kara, karać; znaczenie „beskoranie — niepowściągliwość“ utwierdza mnie w tym, że słowo to pochodzi od *k)Vrn«, stsl. okrńniti = mniszyć; serb. krnjiti, czes. krniti,

białor. kornać, ros. kornatT, nsl. krnja vacca muliła, ros. kornyj = nizki.

nielus, niełusy = niechlnj, wszarz; nielusny = nieporządny; nielusnica = kobieta nieporządna, brudna; nielustwo, nielusnosc = niechlujstwo. Por. stsl. łuska, serb. ljuska, pol łuska, łuskać, więc nielus, nielusy ten, co z brudu się nie łuszczy; gnuśny i nielusy, Koehowski; nielus, Trembecki, niełoni = zaprzeszłego roku. Por. stsł. nsł. bulg. serb. lani, czes. loni, luż. loni, pol. łoni, loński, ros. olonno = dawno, lanisak« = koń w trzecim roku. niepleka = niedołęga. Por. pol. pielęgnować, plekać, młr. plekaty; — niem. pllegen, średuicm. plegen, stgn. pblekan. Weig. nierobus = leniuch. Por. stsl. rabu, roba, pol. rob, robić, niórzoli = ikrzenie się ryb; np. rebe miale dobry nićrzch, bo bel eepły zymk; nierzchnónc se ikrzyć się; np. jak rebe sa nierzchnóm, sóm umiarte (chude); jak se wenierzchnóm, sóm tłuscejszc e smaczniejsze; rebe, kiej se nierzchnóm, zbliżajóm se do brzegów, dze woda snadsza e ceplejs/.a. nićrzchnienió — ikrzenie się. Por. *ncrs, nsl. brestiti z mrestiti, nrestiti, mrćstiti se; pol. mrzost, mrzoszczyć się; ros. nerestl, nerestitt sja; lit, nerszti, narszas, nersztas, luż. nierkać, dłuż. nerch, nerk, nerknuś. nierzeja, nerzeja, mierzeja = Mierzeja, wazki pas ziemi w Bałtyku, oblany z jednej strony morzem, z drugiej zatoką świeżą; po niemiecku: Nahruug, skąd: nerunga, neruga, nergia, nerung. Por. *ners, nsl. mrest, pol. mrzost, nierzch; luż. nierkać i t. d. zob. wyżéj. — Wyspę polacy Mierzeją /.ową, Klonowie/.. Nehrung; Neringa, Keringia. Nergia, Neria, Nerga, — w języku niem. Fr. nlerzwa (Pobłocki) resp. nieżwa — guzdralski, guzdralska. Por.

pol. żwawy, nieżwawy. nierzwię (Uilferding) resp. nieżwie, nieżwian = dziecko; np. mome tyle nieżwiant. Por. pol. nieżywiątko; stsl. żivą, żiva, neżitovica; pol. żywę, żyję. niewartus = nicpoń. Por. nie-wart, pol. kasz. wart, niem.

wert, dolniem. wart. nićwozera, niśwczora, poniśwczora, zaniówczora—przedwczoraj, pozawczoraj. Por. stsł. većera, vtćera, czcs. vecer,

vćcra, pol. wieczór, wczoraj, dyjal. wczora, polab. wicer, ros. vćcra, lit. wakaras, wakar. ntewiasta — zob. niasta.

niewiedro = niepogoda, dłuż. niewiedro. Por. stal. vedr3, vedro, czes. vedro = ciepło; pol. wodro; wiadro = upal, Bib. szar. polab. wedre, łuż. wjedro; dłuż. wjedro = pogoda, stniom. wctar, angsas. weder, niem. wetter. niówitro = pojutrze. Por. stsl. utro, jutro, pol. łuż. jutro, połab. jeutre, resp. nie-jutro. niezbednik — liultaj, człowiek sprosny; «tezbednica — kobieta nieobyczajna; niezbedny = sprosny; niezbednosc = sprosuość. — Por. *by, stsł. byti, bądą, pol. być, będę, czcs. budu, zbędny = skromny, stpol. niezbędny = brzydki, nieskromny. — Obyśmy byli wyswobodzeni od niezbędnych i złych ludzi, Leopolita.

niezdara = niedołęga. Por. pol. niezdara, dłuż. niedara = mezdrowie, szkodliwość; stsl. s«drav«, bulg. zdrav, mir. zdorovyj; pol. zdrów; w Pozn. niezdarny, np. niezdarny chlćb = nieudany chich.

nieżeczny = nieżyczliwy; nieleczniea — nieżyczliwa, zazdrośnica; nieiecznik = zazdrośnik. Por. czcs. żićiti, pol. życzyć, białor. żićić.

niga; nigde — nigdy; nigde przenigde. Por. stsł. nikfida, nikoga, ros. nikogda, młr. nigda, dłuż. niga, nigdy, stpol. hycli nigda nie usnął; Psal. flor. nindze; nyndze = nigdzie. Por. stsł. nik«de. ninia — 1. teraz; 2. no, nuże, więc; — ninia bracc; ninia łiiéj; ninia pijta e jćdzta; ninia uostóń z Bogan a ja pudan swóm drogom. U Pontana: Cóż ninio Bóg mówi o tych przykazaniach? — Ninidk, nmidczka — kaszuba, kaszubka mieszkający nad morzem w pow. słupskim, lcmbartowskim, tak zwani od nałogowego używania słowa „ninia“. Por. belacy od bel = bel. „Tamtejszy kaszebi niniakami sę zowią e też na każdć słowo „ninia brace“ gadają. Ty mieszkają w całym słepskim e kolo morza w lamborskim powiece. Aic też są barzo z nicmcami pomieszani a z kaszebów tamtejszych staje sę coraz wice niemców e jeżle sę bądą dalć tak niemczele, tej za sto lat w tech stronach nijakich ju nie mdzc (będzie) ka-

szebów; oni są tn wszetce łotrami“, Dr. Cenowa. — Por. stsl. nyne, nynia, czes. nyni, polab. nyna, ros. nyne, lit. nunai, łać. nunc, niem. nun, pol. niniejszy, ninie; Chwalczewski: nynio.

nioska = kura dobrze jaja nosząca, nieśna. Por. *ncs, stsl.

nesti, nesą, pol. nieść, niosę, nipocy, a, e = do niczego, niewart. Por. nic-po-tym, pol. dyjal. nicpoty, nicpoń. Iliszczota — trwoniciel; niszczotny — nieoszczędny. Por. stsl. nićito, niSti = biedny, ndr. nyscyj = żebrak; pol. nic, niczse, niszczczyć, niszczotny; W Poznań, imię własne: Niszczota Dr. Nieszezota.

ni tej ni sej tedy owędy; zob. tej sej, resp. pol. tam i siani

tak — sak; stsł. te — st. niweka — niedołęga, człowiek do niczego. Por. nic, niweczyć,

wniwccz; młr. yniweć, znivećyty. niza = głębina. Por. stsl. nizw, nizflkft, pol. nizki, nizina, stpol.

niża znaczy nizina, niżaden = żaden. Por. stpol. niżądny, z czes. żądny, mir. nyżaden, luż. żadyn, dłuż. żany. Żywot ś. Eufraksyi: żaden = żaden, Prace filoL III, 228. niewiadomstwo = niewiadomość. Cóż jest grzecłi słabości który się staje z niewiadomstwa i z uryelilenia, Pontan. Por. stsl. vćdćti, pol. wiedzieć, wiadomy, nodrze, nuodrze, nozdi-e — nozdrza. Por. stsl. nos«, nozdri, nozdrt, pol. nos, nozdrze, nozdrza, stprus. nozy, lit. nasrai, nastrai.

nogawica nogajoa — 1. pończocha; 2. spodnie męskie. Por. stsl. nsł. pol. noga, stsl. nogawica suknia, białor. nałiawici = spodnie.

nokc = paznogieć. Por. stsł. nogńtt, pol. nogieć, nokieć, połab.

nćgit, luż. nolić dłuż. nokś, stprus. uagutis. nor = nurek. Por. *ner, pol. nora, nura, zanurzyć, uurek, mir. nurok.

norda = wiatr północny. Por. niem. uorden — północ; śrgn.

das norden = wiatr północny, nort, nord, nuord, nuort = kąt, koniec, miejsce; np. w jizbie sóm cztcre nortc; szafa stoji w norce; na samym norce; w tom nordze; w tom norce; — nórtoicy — kątowy. Por. niem. nord norden, stniem. nord, nort; lit, nartas = kąt.

nosal, nosol człowiek nosaty, z potężnym nosem. Por. stsl. uos«, poł. uos.

noza, nuoza = nędza; noznik nędznik, biedak. Zob. wyżéj: nanza.

nozymk; nazymk = wiosna, spozimek (w Pozn. na spozimku); noztmnica = świnka. Por. stsl. zima, nazimę — świnka jednoroczna, roczniak; srb. ozimcze — cielę z zimy, młr. nazymok = cielę z zimy; pol. zima, ozimina, spozimek, połab. zajma = zima

nóżka = małe chrzciny, popiełiny. Na nóżkę zaprasza położnica niedługo po połogu. Por. stsl. noga, poł. noga, nóżka, odnoga, odnóżka, czes. odnoż = odnóżka, kasz. nóżka skróć, z odnóżka.

nuckla = kartofelek. Por. niem. nuckel. nuckelchen odrobina. Pr.

o, resp. uo (jak w innych gwarach polskich).

ob = przez; np. ob noc = przez uoc; ob dzeu = przez dzień. Por. stsł. oba.

obagnic se = okocić się, “objagnić się. Por. stsł. agiuc“, jagntet, pol. jagnię, luż. jagnię, bułg. agne; bagnit se—koci się.

obaju = was obu; stsl. pol. oba, łuż. wobaj.

Obarclmiec = ogłnpieć; obarknialy, obarchnialy — ogłupiały, niespełna zmysłów, zob. wyżéj: barch. Por. *bcrka, stsł. zabrilkati, srb. brkati, pol. bryk, brykać, brykliwość, obrykuąć się.

obara = drzewo sosnowe smolne <®obwara). Por. *ver, stsł. vireti, var«, srb. obara (jarzyna ugotowana); pol. wrzeć, warzyć, obar, białor. obvara. Nie mogą wody ugasić pożaru, szerzy się ogień po okrętach wszędzie, ci narzucają smolnego obaru, ów czerpa wodę, że płomieni zbędzie; Clirość. Luka.

obątac — opątać, oburdać, objuczyć. Por. wyż. bant = ścieżka: — stsl. pątt, pol. pąć, pątnik, polab. pont, luż. puć.

obied; obiad = obiad. Por. stsł. obedfl, pol. obiad, ros. obćdii, nsł. obed.

obiśg — zapalenie łożyska paznogcia, paronychia. Por. slsl. bćgń, — begati, pol. bieg, biegać.

obiśrzka — wierzch bochenka chleba skrojony, kronika chleba; np. bez zębów nicht obierzki nie ugreze. Por. stsl. vrfth6, pol. wierzch, lit. wirszus. obiesa = wisielec. Por. stsl. viseti, pol. wisieć, wiesić, powiesić, obwiesić się, polab. wćbesit = obwiesić, obłok = sztuka drzewa okrągłego, krąglak. Por. stsl. oblit,

czes. obli/, pol. obły = okrągły, lit. apalus obmteszac — robić obmieszkę, potrząsać mąką, otrębami sieczkę dla bydła; obmieszka — osypka. Por. stsł. mćsiti, meśati, pol. mieszać, mięszać, mięsić, polab. wezmesat, stprus. maysotan, lit. maisziti, niem. mischen. obona = okrasa (z mięsa); obonic = okrasie jadło czymkolwiek; np. szlachectwo kapustę nie oboni. Por. *bolna, nsł. blana, czes. blana, oblana, pol. błona, białor. błon, ros. bolona, obołonka; resp. kasz. błona, *bnona, obona; co do l. por. moko = mloko, mleko, grzebo — grzebło i t. p. obora = 1. obora; 2. podwórze. Por. *wer, stsl. Yreti, obora,

pol. wrzeć, przywrzeć, obora, obóńea, uobóńoa — płachta, okrycie. Por. *pen, stsl. opona,

pol. opona, resp. kasz. *oponica, obońca. obrekowao — rykami otoczyć, zob. reka. obskooao = obkładać (grupę, gromadę), zob. naskaeec. obszcządao — oszczędzać. Por. stsł. stedćti, czes. osćadati se,

młr. sćadyty, pol. oszczędzać, oburdany — objuczony. Por. niem. burdę, stniem. burdi = ciężar.

Obzśrki oględziny, panna jedzie przed wyjściem za mąż na „obzerki“ (obzierki). Por. stsł. ztreti, pol. źrzeć, obejrzeć, obzierać, połab. zarat, pezari (spoziera), oczaty = o dużych oczkach (o sieciach); ocznik = 1. otwór ula, oczko; 2. deseczka w otworze ula, po której wychodzą i wchodzą pszczoły. Por. oczkas, (Linde). Por. stsl. nsl. czes. pol. oko, lit. akis, pol. oczko. — Oczko w nlu jedno ma być klinikiem przedzielone, Kąeki. oczechleo = zob. czechlcc.

Oddany = małżonek; oddana — małżonka; u Pontana: Aby każda swego oddanego miłowała. — Por. stst. dati, pol. dać, oddać, łuż. dać, białor. dać. — Biskup płocki ślub dawał;

oddawał pannę od rodziców starosta żmudzki, Boli. Ossol. Którzy z nicoddanenii mieszkają, nic ujrzą Królestwa niebieskiego, Gliczner.

odohlast; odchłast = trzaśnięcie (drzwi); odchlastn6nc=gyia\townic otworzyć, odrzucić, np. drzwi. Por. ros. chlesnnti, białor. cliłoscić, pol. chłosta, chłostać, chlustac, wychlastać, chlasnąć = uderzyć. Zob. wyżéj p. w. chlastac. odkazewac = cofnąć rozkaz, odwołać; np. odkażało mu, żebe nie przeszed = kazali mu powiedzieć, żeby nie przyszedł. Por. analogije z niemieckim: absagen. odnand; odnąd = odtąd. Por. nsl. odnud. odned — odtąd;

mir. wOdnon, pol. odtąd, odniekąd. odrzystao, zob. drzysta.

odserzeo — zwilgnąć, zmięknąć; np. żeto nseszone odserzalo od wilgoce. Por. stsł. syrii = wilgotny, czcs. syn/ — surowy; łuż. syrizna = wilgoć, ros. syryj, dłuż. sery, pol. surowy, odsie adju. Por. franc. a Dieu (adieu), pol. adju, niem. lud.

otje, odsie, resp. odziej. ofag-oloc = zwieść, oszukać; zob. fagolec. ogard, uogard ogród; np. jeden król miel stolcma w swym ogardze; ogardzenii = ogrodzenie. Por. stsl. gradfi, nsł. grad, czes. krad, pol. gród, ogród, dłuż. gród, luż. brod, ros. gorodjt, ogorodu, lit. gardas, i polab. gord, niem. garten. Nawet wykształceni mówią pod wpływem niemieckiego Stargard — „Starogard“ zam. Starogród, dawniej Starigrod; zob. Perlbach, Pommerellisches Urkundenbuch; w r. 1198 i|U0(l vocatur Starigrod. — Por. niem. ludowe: boru = niem. brunnen, borst =? brust, baruen = brennen, nsłow. (w dyjal. rezjauskim): harm = grom. ognicłia, ogniazozka rzodkiew łopucha, rzodkiew dzika, ognik żółto kwitnący. Por. stsł. ogni, pol. ogień, ognik (ziele), ogolnónc uderzyć, palnąć. Por. stsl. goli = gałąź, pol. dyjal. golnónć: jak go nie golnie; pol. golanka, czes. bul—lasek. Nie mówił ani słowa więcej, ale go golnął od ucha prętem, Ossoliń.

ograbkt = ułomki kłosów, trawy, otluezonc przy młóceniu; zgrabki, omiotki. Por. stsl. grabiti, grablja, pol. grabić, grabie, połab. groble.

oj o = ojciec. Por. stsl. ottcu, pol. ociec, ojciec, luż. wotc. dlnż.

wośc, gree. łac. got. atta. oklepane = snop w głowie tylko omłócony, oklot; oklepać = omlócić z lekka. Snopy trawiaste ndóeą nie rozwiązując ich tylko w głowach. — Por. stsł. klcpati, pol. klepać, oklepać, połal). wćklćp = stsł. okłopfi, snop. okolę — łąka blizko rzeki w zagięciach i zakrętach, jakie rzeka tworzy (tj. okolona wodą). Por. stsl. kolo, okołu, nsł. okol = ogrodzone pastwisko, pol. koło, okol. okoma, ołkoma, okomę obok siebie; np. idzema okonia, idom okoma. Por. stsl. lakńtt, pol. łokieć, lit. ołcktis, alkune, stprus. alkunis (okoma stykając się łokciem), okrzewac omacać (o kuracłi). Por. stsł. kriv«, pol. krzywy,

krzywa kiszka = intestinum; nsl. kriv, krivkati szukać, okuń, uokuń, okoń = okuu, okonek, nsł. okunj, czes. okoun,

pol. mir. okuń (bo ma duże „oko“), olszewy olszowy. Por. slsl. jelTlia, pol. olcha, olsza, połab.

wćlsa, lnż. wolsza. Oliwa = miasto pod Gdańskiem, Por. pokój w Oliwie 1(500; był tu klasztor cystersów „ad montem 01ivarum“, skąd i nazwa „Oliwa“.

omana, ornouniec = omamienie, straszydło; omanienu:= omamienie, oman; omanie = mamić, zwieść. — Derdowski pisze: „omana, omąniec“, co ja podług mego ucha wyrażam przez długie o resp. ou (ornouniec, omonna). Por. stsl. mamili, manili, pol. mamić, omamienie, młr. omanu, omana. ros. obmanu, pol. dyjal. (np. w Pozn.) omanić = oszukać, manie = kłamać, onegda = onegdaj. Por. stsl. on a, pol. ou, onegdaj, dyjal.

onegda, onegdy, czcs. onehdy, mir. onohdy, onohda. op&l, opol głownia. Por. stsł. paliti, poleti, pol. palić, opal

(w innym znaczeniu); czes. opałek — głownia zgaszona. Opawa, TJopawa, Łopawa — rzeka przymorska, po niem. Łupów; opawac — poić, opajać; np. tera celęta uopawajóm. Por. stsł. piti, poiti, napavati; pol. pić, napajać, napawać; — Opawa = miasto na górnym Śląsku, oparseo sa — oprosić się. Por. stsl. prasę, nsł. bułg. srb. czes. prasę, luż. proso, dłuż. prosc, pol. prosię, prosić się, połab

porsau, stprus. prastian, lit. parszas, lać. porcus, stnicm. farb, niem. fcrkel.

opaszó (to opaszć) = pas u góry fartucha, spodni, spódnicy, w który się wszywają fałdy, opaska, opaśniea. Por. stsł. pojas«, nsl. pojas, pas, pol. pas, opasać, hiż. pas. opepao se — poszargać się; opepdny = zblocony; up. pług zemióm opep&ny. Por. stsl. nsł. pipati = macać, dotykać, bułg. pipam, czes. opipati. opio *opić, objeść zupełnie (o wróblach, które opijają jęczmień, pszenicę, póki ziarna są miękkie i mleczne). Por. stsł. piti, pol. pić, połab. pajt. — Cudzą pszenicę ogania, a jego wróble piją, llysiński. oplatony załatany. Por. stsl. płata, pol. płat, dłuż. piat. opytac = zapytać. Por. stsl. pytati, łuż. pytać, pol. pytać, opyt, opytać. — Sędziowie z pilnością około tego wywindować się mają i u okolicznych o tego zamordowanego opyt czynić, Stat. Lit.

orzeł, dopel. orzła, orzeła i orzeła = orzeł, orla. Por. stsł. oriłfi, usł. bułg. orel, czcs. orel, stprus. arelie, lit. arelis, stniem. aro, pol. orzeł, polab. wćrjal, luż. woroł, dłuż. jerel. osamętae = oczarować, złego ducha zadać; osamętany = oczarowany, opętany, smętny. Por. stsl. metą, sflmątfl, pol. mącę, zamęt, smęcić, smutek, Żywot św. Eufraksyi z r. 1524: smętek, smecić się.

Osuszeno = jezioro pod Mirachowem z osuebem w środku; osech (osuch) — 1. wysepka na jeziorze, rzcce; 2. miejsce piaszczyste w bagnie. Por. sulki, czes. suchy, łuż. pol. suchy, polab. scuchy, lit. sausas, poi. czcs. młr. osuch = suchy, twardy kołacz, placek, oseczena młode wypustki drzewa osowego, ścinane na wiosnę na paszę dla owiec; np. gorzki jak oseczena; osina, oska = osika; np drży jak leste na osce; osotcy — osowy; np. drzewo osowe. Por. bułg. serb. nsł. jasika, czes. osika, dłuż. wosa, łuż. wosa, wosyna, pol. osa, osika, osina, osiczyna; stpr. absc, lit. apuszis. oskoblec = oblupić drzewo z kory. Por. stsl. skobli, nsł. skobelj, oskobliti, pol. skobel, lit. skaplis = strug, goc. skaban, niem. schaben.

OSOCZ = perz; przez zlą uprawę rola się „zaosoczy“. Por. *sek, mir. osoka, blrus. soka, osoka = ostra trawa, trawsko, właściwie “siekąca trawa, ros. osoka, pol. siekę, siekiera, sieczka, ostać, uostac = zostać. Por. stsl. ostati, pol. dyjal. ostać, uostać.

ostropierz = roślina (Datura stramonium); oset. Por. pol. ostry i pierze. Por. sadzić tak jak jest, tylko pierze albo nać urwawszy, Cresc. — pierze cebuli, pióro cebuli, Knapski.—Por. slowac. ostrolist, pol. ostropest = ziele (silybum) mające liście kolące jak oset.

ostrów, uostrów = wyspa, kępa. Por. stsl. ostrov8, polab. wastrew, czes. pol. ostrow. Wyspa na Wiśle, zową to ostrowem, Klonowicz. osukae = skręcać nici. Por. stsl. nsl. srb. sukati, czcs. soukati = prząść, lnż. bialor. sukać, stpol. wysukowany — kręcony, Bib. szar., lit. suku, sukti. pol. sukno, suknia, polab. seuknć. oszaleć wściec się; oszaltnie — wścieczcnie się; np. pies szalony wściekły pies. Por. stsł. śaljcnii = szalony, pol. szal, szalić, szaleć, lit. szćla, szeloti. otczenasz — ojcze nasz, pacierz. Por. stsl. otóenaśs, slowac. otćenas.

otęczny = po prawéj ręce, stronie, odsiebny. Por. odsiebie, ludowe: ocićb. Por. ksobniejszy, jak wyż., resp. kasz. *otusebny, *oteszny, oteczny. otemknónc = odemknąć, otworzyć; up. jak Gduńsk otemkle= jak Gdańsk otworzyli. Por. stsl. *otmiVknąti, zamńknąti, pol. odemknąć, zamknąć, polab. wćtmaknunt, nsł odmaknuti. otrok, uotrok — 1. wyrostek, młodzieniec; 2 syn; otrociica — córka; otrocznica — dziewczynka. Por. *rek, stsl. otrokii = chłopiec, zob. wyżéj: jotrok. otrzasło (to otrzaslo) = dziewczyna narwana. Por. wyżéj: natrzasly, *trćsk.

owczq = owca niedorosła, jagniak, owczątko. Por. stsl. ovtca,

pol. owca, czcs. ovce, polab. wćcia = owca. ozgamba = kawałek (chleba). Por. pol. gęba, luż. guba, ros_

gnba, łot. gembas, co do ozpor. ozdobić —: doba. oznobic se = oziębić się: np. po grzmotach powietrze se ozua-

bia. Por. bul. oznoba, mir. oznobyty sia, bialor. oznoba, ros. znobit, oznoba; — pol. ziębnąć, stsl. zęba. ożeg, uożeg ożcg; ołgniony = opalony. Por. stsl. żegą, pol. żgę, żegnać, ożog, stpol. zeżony, Bib. szar. polab. zazone spalony.

ożniwiny okrężne, dożynki, pożynki. Por. stsl. żęti, pol.

żąć, żnę, żniwo, bialor. żnivo, dożinki. ożlodzec = żlodzią pokryć; np. drzewa sóm ożłodzone. Por. stsl. żlćdica, nsl. żlćd, pol. zlodż, żlód; np. Gdy ona rosa (manna) osyebala, okazało się coś na puszczy maluczkiego i okrągłego jako żłod subtelny na ziemi, Biblija Kadziw ; żlód pada, Knapski. paczyna; pajczyna; pajczena = duże wiosło, paczyna; np. ja nagrabian wiosłan; ja jeżdzan pajczyną. — Wyrodkowi nic więcej pomoże zacność familii, jedno jako po morzu żeglującemu pług, a po ziemi chodzącemu paczyna, Modrzewski. — Por. *opaki2, czes. opaćina, mir. opaćyna, lit. poczilia, paczyna, niem. dyjal potschine = wiosło galarskie, petschen, petschinen — wiosłować, Pr. packta = dzierżawa; np. me jesme na pachee. I'or. niem.

pacht — dzierżawa, padalc — padalcc; gad wedle mniemania ludowego najjadowitszy. „Ma ta gadzina, którą padalcem nazywamy, że dla jadu jego pada się ciało“, Młodzianowski. — Por. *pad, czes. padalcc, pol. padalcc, stąd niem. dyjal. paddc, Fr. pajk. pajik, pauk = pająk; pajiczena pajęczyna. Por. stsł. paąkii, paąćina, pająćina, nsl. pavok, pajek, pajk, pajćina, mir. pauk, bialor. paruk, ros. paukń, luż. pawk, polab. pojank, pojancajnia. pale = palec; palecznik = naparstek. Por. stsl. palicT, połal).

polać, pol. palcc, łuż. pale, palca, paljaca, paleoa laska, palica; np. pan cliodzy z palccóm. Por. stsł. palica, pałwka, nsl. palica, pol. palica, niem. pelzcn, piilzen = bić, Fr. — Stoi śmierć za tobą z dużą palicą, Skarga.

paniski = paniski; np. do paniske kate = do pauskiéj chaty. Por. niżéj; pańć; stpol. o wyua panyską kmyccz nyema bycz czadzan, Archiv. X, 411.

pałank = paląk sieci. Por. stsl. lęką, lęisti = giąć, łąkii= łęk,

luk, pol. paląg, paląk. pańć (panic) — panicz; paneszk — pan, panuszek; paneszka pani, panuszka. Porów. pol. pan, panosza, łuż. pan, pani, czes. pan, panośe, bialor. panićuba, lit. ponas, łot. ponis; panoszec = panoszyć się. panczk, pańtuch, pańkuk — pączek. Por. pol. pączek, pol. luż. pampuch, słow. pampuch, z niem. płannkuclien, dolniem. pankuk, pannkokcn, dyjal. pann, pannę = plamie, Diihncrt, Fr.

pandzec = pędzić. Por. stsl. pąditi, pol. pędzić, paprotac = paplać, pol. dyjal. paprotać, np. w Pozn. Por. pol. paplać, plaplać, paplotać, niem. plappern, lać. blaberare, niem. dyjal. papern, Fr. parcany = parciany, płócienny. Por. stsł. priitfi, prutiste, czes. prtati = latać, pol. part, parciany, portki, mir. port, białor. porl, ros port ii, portki, portno = płótno; zob. Knapski: parciany — z partu zrobiouy, konopny, płachciany. parch — proch, pył. Por. stsl. prahfl, nsl. bulg. prali. czes.

pracli, łuż. pol. proch. ros. porochit. parój = miody rój, wydany przez pszczoły tegoż jeszcze Jata, którego się same wyroiły; wtórak (?); parojic se = wypuszczać parój. Por. stsł. paroj, młr. paroj — parój. parpare = paproć. Por. nsl. serb. bułg. ezes. paprat; łuż. pa-

prosz, lit. papartis, pol. paproć, luż. porć = zielsko, parpora = złota rybka. Por. serb. prpor, prporiti se = mrzościć się, ikrzyć się, resp. lit. pcrplo, niem. dyjal. parpel, porpel, perpel, Fr. parsan = prosię. Por. stsl. prasę, pol. prosię, czes. prasę, lnż. proso, dłuż. prose; lit. parszas, stprus. prastian, polab. porsau, niem. ferkel, stniem. farb, lać. porcus. partesy = powaga przesadna; partesny = peleu przesady; partesnica przesadna kobieta. Por. pol. partesy, partesny, partesowy, stsł. partesny (u Lindego); z lać. partes. — Stąpa jako z partesów, jak z trójnoga gada, Naruszewicz. — Por. też niem. dyjal. perzeln, porzeln = mit geziertbeit gebcu (z powagą, przesadą chodzić); perzelich przesadny; Fr. parzec = sypać, rozsypywać; np. nie biegaj tak z tym pę-  kiem glonie, bo połowę rozparzysz; jak też parzysz; za cliut ko jes jacbał, tele sana je na drodze rozparzonćgo; — parzec se — sypać się, rozlatywać się; złożone: naparzec, uparzec, rozparzec. — Skorośmy tedy do losy przyszli, okrutnie poczęły parzyć owe snopy i poczęli je ciskać w fosę, Pasek. Słowo to, które rozmaicie pojmowano i tłumaczono, wyjaśnia nam najlepiej język połabski: Por. polał), pargne = pierzguic, wajparzena = slsl. vypriiżenyj. pol. “wyparzony — rozsypany; stpol sparznąć: Już do jednania z królem szli, lecz gdy się inaczej wszystkiego dowiedzieli, sparzli prędko; Bielski. — stsl. isprngnąti, pol. pierzgnąć; stąd niem. dyjal. parseben — rozlać, rozlewać, Fr. p&śnik = pastwisko; pastwiszc-.e — pastwisko; pastwz pasterz; pasturka = pasterka; pasturk — pastucb; past urn id chata dla pasterza. Por. stsl. pasti, pastyri, pasturi, pastuliii, pol. paść, pasturz, pasterz, luż. pastyrj, polali, postarnik. paserb pasierb. Por. pol. pasierb, mir. białor. paserb, ros. paserbit.

pasiker = wielki miot. Por. *sek, pol. siekiera, posiekać; lit.

pasćkeli8 = wielki miot; niein. dyjal. possekel, Fr. pazecha — pazucha; np. pod pazcclióm pod pazuchą. Por.

stsl. pazucha, czes. pol. pazucha, paznoko = paznogieć. Por. stsl. paznognti; pol. nogieć, 110-

kieć, paznogieć; stprus. nagutis; białor. pazuokoć. pażeo, pażęo — murawa. Por. stsl. pażiti; czes. pażiti; ros.

pażiti = łąka. Por. pol. żyję, żywię, pożytek, paunie, polnie, pełnie = 1. południe, obiad, czas obiadowy; 2. strona południowa; np. wiater wieje z poluia; przed polnicm, w polnie i po polniu. Por. stsl. poln, połudinije, pładine, pładinije; pol. pol, południe; łuż. polnio. pankierz — pęcherz (na wodzie), bąbel. Por. pol. pęcherz:

czcs. pucliyr; luż. pucherj, nsł. puebor. pęgwiea = pągwica. Por. stsł. pągy, pągwa; ros. pngowica. pćk 1. pika; 2. dziewczyna wysoka, chuda; pekus — przezwisko dziewczyny chudej, wysokiej. Por. czcs. pika, pol. pika; lit, plkis; niem. [like; niem. dyjal. pik drąg, peken — żgać piką, Fr. pekoun (Derdowski pisze: pekąu) zob. pykon.

peluszki = groch polny. Por. stsl. pole, polje; pol. pole; niein.

dyjal. peluselike, Fr. pełnie, /.ol). pannic; przeJpołnik śniadanie (*pr/.edpolndnik). penka gwoździk, ćwiek; penkowac bić /.lekka miotem na kowadło; pracować w kuźni i zajmować się drobniejszą robotą kowalską. Por. niem. dyjal. pinken pukać miotem. Pr. śrgn. pinken, punkeln; Weig. pćpa = papla, świegot; pćpac = paplać. Por. niem. dyjal.

pipen, pipeln, Fr.; pappeln. perac — gawędzić, paplać; peranie; parowanie — gawędzenie Por. pol. paplać, paprotać, plaprać, resp. *pla-pcrać i skróeonc ; perac; niem. blappcrn, plapporn, plarren. perk — mały śledź. Por. łać. perea. W Pozn. perka kartofel; stpol. perka 1) ryba; 2) kartofel. Od beczki perek, fladry, po groszy sześć; Vol. legum; niem. dyjal. pirken śledzie świeżo wędzone, Fr. pered = przed; pered laty — przed laty (w pow. kartuskim słyszane z ust starców). Por. stsl. prćdn; ros. peredri; mir. pered; połab. pared i prid — dawniej, pol. dyjal. przody, perlec = gęsto siać, sadzić; ladajako rolę uprawiać; up. mój sąsad belejak zaperli, (o mu tćź sama merlena rosce; w Poznańskim: pćrlić, pyrhć,' napyrlić. Parlin, wieś w powiecie świeckim i w Poznańskim pod Mogilnem; Perlono — wieś w powiecie lembarskim (na Pomorzu). Por. czes. prliti; srb. prljiti = osmalić, bnłg. opndja. perzena, perzene. perzynk, perzynko, perzna, pęrzylinka odrobina, trochę; — do perzynki = do reszty, do kropelki, do krty. Por“, stsł. pruga; prnżina = piasek; poł. pierzga, perz, perzyna (zapewne pierwotnie perż, perzyna); ros. (z polskiego), parga; źródłosł. ten sam, co w słowie wyżej podanym: parzec, pol. parzyć, polab. pargne, wazpargne i wazpirgne, wajparzena; stsl. isprlfgnąti. pesk—])ysk; jjcsi»it)«c=pyskować, wyzywać, wygadywać. Por.

czes. pol. łuż. bialor. pysk; mir. pysok; pyskoyaty = gawędzić, peskao; jd piszcząji — ryć. W Poznań, pyskać, popyskać; kto lu lak po pyskal = porył, pogrzebał. Por. ros. py.ścij—próżny; nsl. piśkar, piska = dziura, pesniwe lesty -= książka do nabożeństwa (na Pomorzu ka-

S7.ul)i—lutrzy, mają więc: Gesauglmch, Liedcrbueh, czego tłumaczeniem wyraz powyższy). Por. stsłow. p&sni,rpol. pieśń, perz = kurz; (Derdowski pisze pesz, podług wymowy). Por. ♦perga, stsl. pruga; prnżina = piasek, resp. wyżej pod wyrazem: perzcna.

peszny — pyszny, piękny, dobry; np. pcszny synk; peszmi córka. Por. stsl. pyhati; czcs. pychąti, pycha, pysny; pol. pycha, pyszny, przepyszny; łuż. pycha, pysny, lit. piszuus. petel = pytel (w młynie). Por. czcs. pytel; pol. pylel; lit pi-

telis, pitlius, z niem. resp. stniem. putil, niem. bcuteL petel = motyl. Por. lit. peteliszke, pctelske (owad, muclia do świec przylatująca); resp. stsłow. pflta, ptltica, pol. ptak; * pilt petarakowizna = lmltajstwo, licliota. W Poznańskim: paterak=ocięża1y, niezgraba, do niczego. Porów. Iranc. patraąue. petrnch — olej skalny, nafta, petroleum. Por. niem. dyjal. pi-

truch = petroleum. pezg-lec = zajmować się drobną, żmudną robotą, bazgrać. Por. niem. dyjal. paslaken, piiseln, poseln = sieli abmiihen, Fr.; słowo to wywodzą od „poseł, posłać“, pęcao = pękać, pukać; yncówka — pękawka, pukawka; (narzędzie chłopców do pukania). Por. stsl. pąknąti; pol. pęknąć, puknąć, pękać.

pęzlec = niszczeć, marnieć; bydło źle karmione „pęzleje“; np. dzecko zapęzlałc — dziecko zabiedzone. Por. stsl. opluznąti; czes. plzniti, slow. plznutj —sierść tracić;—ten sam źródłosl. w pol. pełzać, spełznąć, sploznąć, wypełznąć (o kolorze), piana (abo szuuia=niem.schaum)—piana. Porów. slsl. pena. piask, piosk, pióslc = piasek. Por. stsł. pesiiku, nsl. pesek,

połab. piosak, łuż. piesk. pieck — piec., piecyk. Por. stsl. pesti, nsł. pee, czcs. pec, polali. pic, lot. pęczka, pieczelny, pieeielny, piekielny = piekielny. Por. stsł. plkłii, pol. piekło.

pienesztwo = pieniądze. Por. stsl. pcnęgn, penęzi, pol. pieniądz, pieniężny; luż. pieuiez; niem. pfennig, starosas. penning, średuicm. penning. piepierzyca kurka wodna. Por. slsł. perą, plrati, pol. piorę, prać; nsl. perica praczka.

pieralka — praczka. Por. stsl. porą, pol. piorę, wypierać, lit,

periu, perti; polab. perajka = praczka, piersnik = 1. półgęsek, 2. napierśnik, część szli na piersiach konia. Porów, stsłow. prilsi, naprUsnkri, pol. pierś, lit. pirszis. pierzcli — łupież w głowie. Por. *pcrch, pol. ]>ierzoli; stpol. pierść = proch. Por. 'pcrch, porobił, parliu proch, nsl. prhati, sprhnoti; srh. prhnuti, prunti; pol. pierzchnąć, pierzchać, pierszyć, pierszeń; bułg. prnhot = łupież, pieśnią = pieśń. Por. stsł. pćsni, pol. dyjal. pieśnią: pićknćm

pieśniom my dzisia śpiewali, piesk rodzaj kołowrotu (warczy ,.jak piesek“). Por. stsl.

pisn; pol. pies, piesek; połab. pias. pieelity, piesztą = pieszo. Por. stsl. pCSf; czcs. pechy, peśo; pol. luż. pieszy; pol. dyjal. picchty, piechtą; Krakowskie: A tatuś był bticnym panem, picchty nic chodził. B. Opeć: nie na wozie, ani na kolepco, ale pieszki. W Poznańskim lud mówi: picchty, picchtą resp. piechtóm, biegej sobie piechtóml piłować = pilnować; pilowny — pilny; np. ja (tak), ma mu-

8/.yma piłować. Por. stsl. pilinn; pol. pilny, pilnować, pioo, piao = piać; np. kur puoje = kur pieje. Por. Dudziński, Wilno 1770 „kur poje abo pieje“. Por. stsl. peti, poją: pol. piać, pieję; polab. piot, péjan, ros. petf, poju. pióndze = pieniądze; zob. pienesztwo.

Fioeh, Pioter =-Pieś, Piotr. Por. gree. petra; pol. Pici, Pie-

siu, Pietrek, Piotrek, Pioch. piorndk, piornok = skrzydlak, pióro do |)isauia. Por. stsl.

pero, pol. pióro, piósk = piasek, zob. wyż. piask.

pipa = piszczałka. Por. nsl. pol. pipa; czcs. pipa; — niem. dyjal. pipen, śrgniem. pife; z łać. średniow. pipa, pipare; — niem. pfeife, pfeifen. piskać = grać na piszczałce. Por. stsl. piskali, piski); pol. pisk,

piskać, piskuąć, piszczel; polał), pajste — gwiżdże, pirs, pirsc = pierś, piersi. Por. stsl. prnsi; nsl. prsi; czes. prs;

pol. pierś, piersi; lit. pirszis. pirszczeń=pierścicń. Por. stsł.priistenl; czes. prston; polab. parstiu. piso = pięść. Por. stsl. pęsti; luż. pjasć; (Iluż. pjeść; pol, pięść, polub, paust.

pismio-pismo; za ;>t«mcn.i<;=pi£micniiic. Por. stsl. pisati, pismo;

pol, pisać, pismo; ros. pisuno, pisimja; bialor. piiiuo, iiiśmja. pitk, pitok = penis. Por. niem. dyjal. piat, ang. pintlc. Fr. pizdnica = kierzcnka. Por. nsl. pol. pizda, pol. dyjal. pizdniea;

lit. pizda; stąd niem. dyjal. pisda, Fr. piżula = lura, słaba kawa, kawsko. Por. stsł. piti, pol. pić, piwo; niem. dyjal. pischull, pisebnłle = liche piwo, licha kawa, wogóle każdy niedobry napój, Fr. plachc — miejsce; np. placheami je żcto dobre; plachcami lechc; na jednym plachoa pszejnica wegniła przez zimę. Por. slsl. plaeba, slow. ros. plaoba, pol. splachcć. Granicami splocbeia swego kontcntowal się, przestawając na maléj osiadlości swojej, Wargocki 1009; niem. dyjal. plack; niem. plackcn, pliickelchcn; dolnicm. placko abgcrisscncs stiiek land (kawał roli odosobniony) Weigand; lać. plaga, plackandrowae = włóczyć się; plachander — powsinoga, lazęga; plachanderka = kobieta plotkara. Por. niem. dyjal. plachanderu, der plachander, dic plaehanderschc, plachandrig, — które to słowa wywodzą od pol. płachta, zob. Frisclibier. W Bawaryi także spotyka się słowo: plachcn; niem. plachc = płótno grube, z lać. plaga, więc plachander prawdopodobnie pochodzenia niem. plaga = płat wycięty łąki, biota, używany do nakrycia torfników. Por. niem. dyjal. plaggc = piat murawy; duńskie flaggo; Fr.

plapa pysk, morda, papa. Por. pol. plapa; pol. dyjal. plaprać; dłuż. bljaba, pljawa; niem. plappcru, niem. dyjal. flabbe, llab = mani; aug. (lap; lać. blaberare. plazgotac = plnzgotać, mącić dla zabawki wodę, grzebać w wodzie. Por. stsl. plcskati, nsl. plcskati, czes. plcskati. pol. plaskae, *plaskOtać, pleszezeć; luż. plaskotaś, lit. plaskoti. resp. stsl. pljuskn, pol. pluskać, pluskotae. płac pleć, ja piele = pelę, pielę. Por. stsł. pleti, czes. plćti,

pol pleć, dłuż. pljai. płachta, płachta = pr/.eścieradlo, płótno do nakrycia siennika. Por. nsl. chorw. płachta; luż. pol. płachta: polab. plochta, ros. płachta, niem. placken, dolnicm. plackę, plack; lać. plaga = kobierzec, nakrycie łóżka: Weigand,

Płaezebóg — Wielki piątek; biją w ten dzień z lekka dzieci, nim wstaną; bijący wola: „placzcta (plączcie), dzis płaezeboga“. Tenże sam zwyczaj znany i w innych polskich stronach, np. w Poznańskim i nazywa się: Boże rany; Por. stsl. plakati; pol. płakać; polali, plokat — i stsl. bogu, pol. Bóg. plawniea, pławnice, dopel. plawnic _ sieć wielka; sieć na skarpie. Por. *płn, stsł. płovą, plują; pol. płynąć, pływać, pław, pławić, plawniea = narzędzie drewniane, ploce — płuca. Por. stsl. pluśta, pljusta; czes. plicc; pol. płuco, płuca; luż. płuco, płuco; lit. plaucziai; stprus. plauti; niem. dyjal. plautz, pluz. plcjce — plecy. Por. usł. pleśte, piece, czcs. piece, łuż. plce.o, polali, plic.

plech, plesz = 1) tonznra, łyse miejsce; 2) wierzch kartofli wraz z oczkami skrojony, do sadzenia, przez uboższych używany; — plechdcz; ;pluszuIc ksiądz, resp. przezwisko księdza (aluzyja do plechu, tj. tonzury). Por. slsł. płeśl golizua, łysina; nsł. pleś, czes. po), plesz., łuż. plech. — Nic ten ksiądz, co ma plesz przegolony. Kej. pleconka = 1) kos/.ka ze słomy upleciona; np. Clito w pleconkc chuchnie, temu pesk spuchnie; 2) słomka, nakrycie słomiane nad klepiskiem, gdzie gospodarze, nie mający spichlerza, sypią zboże. — Por. slsl. pietą, plcsti. oplctnja, pol. plotę, pleciesz, pleść, plecionka, plesk — śnieg z deszczem; up. plesk pada. Por. slsł. pljusku,

pol. plusk, pluskota. pieska; pleszka-= pliszka. Por. nsł. czes. pliska, pol. łuż. pliszka, plcszczec płaszczyć, zgniatać; pleszczec se. płaszczyć się; plcszezka — strączek grochu, bobu jeszcze nic dorosły (plaski); plestkwia strączek grochu, bobu. Por. stsl. płoskn, pol. plaski, płaszczyć, plestae pleść, paplać; pletta = plcciuga. Por. slsl. plcsti, pol. pleść. — Jak mi będziesz pleść takie koszałki. Zabłocki, pleskot = plcciuga; pleskotac pleść, paplać; nie do rzeczy mówić. Por slsl. pleskałi, bialor. pleskać, pol. plaskać, pol. dyjal. blazgotać, np. w Poznańskim, „co to dziecko nabłazgocc“ = nagada.

pieta = kałuża, woda w zaklęśnięeiacb stojąca; np. po deszczu

wiele piel. na drodze; to pieta, nie jozoro. Por. pol. pluta — deszcz ze śniegiem: mir. pljutyt deszcz leje, zawierucha: czes. pluta deszcz. plQty = ob li ty, mnogi, urodzajny. Por. nsł. pienili, pol. pienie,

plenny, pienie zboże; „pienisty“ skróć, piety, plocinca plecionka; ul. 1'or. stsl. pietą; pletcnica; pol. plotę,

plecionka; zob. wyż. pleconJca. plósae = ślinę z ust wyrzucać (o koniach, psach). Por. slsl. pleśni, czcs. pliseu, luż. pleśń, pljesnyć, dolluż. plasń, lii. pelćsiai = pleśń; pol. pleśń, pleśnieć, pleśniwy; up. pleśniwy koń; z gniazda pleśuiwa sierć, Lok. końskie, plon 1) osobne pole; 2) włóka roli (30 mórg). Por. pol. plon, wyplenić,

plos pluskwa. Por. pol. plaski; pluszczy ca; ros. ploskucba, ploskaja wośi.

pluclia pierzynisko. Por. czes. plihali, pol. plugawy, plucha; ros. pljugawyj; slowac. pluhati, stpol. pluszyć; upluszoue -= ubrudzone (Archiy X. 380); niem. dyjal. pluchcn = pierzynisko. Fr.

pludze spodnie szerokie, pludry. Por. pol. w pludry ubrany:

pludrzasty worowaty: z niem. pludcrhosen. pluto = pław, plawek; korek przy wędce. 1'or. stsl. pluli, płową; pol. pływam; luż. spluć, pluwać; srb. plut, pluto, pluta— korek; białor. plutn. pluzgawica = pluskota; np. co w pozimkti zaorze, zaseje, to w lcce słońce wepali, grad stłucze, luli w same żniwa pluzgawica spłócze, Derdowski. For. slsł. pljusku, nsl. pljttskati, czes. pliskati, pluskati; pol, plusk, płuskota; pol. dyjal. plnskawica, pluzgawica (w Poznańskim), płom płomień. Por. stsl. plamy; chrw. plam; pol. płomień,

[domyk; luż. płomjo; dolluż. plom.je; ndr. planie, plowysz — wół sierści plowéj; plowysza = krowa sierści płowej. 1'or. stsl. pławi); nsl. serb. pław; czes. pławy; luż. pol. płowy. dłuż. płowy; lit. palwas. płynt; fuńt funt. Por. niem. pfund; goc. puud; stgórnicm. phunt, funt; z lać. pondo. Co do I resp. i, por. pol. dyjal. plumpa zam. pumpa; niem. dyjal. plumpe, plomp, pumpe. Fr. pobiegnóno zachmurzyć się; powlec się chmurami; up. nic-

bo pobiegło; pobiegło, to nie indze nirozn — zachmurzyło się, wiec nie będzie mrozu; pobiegły zachmurzony. Por. stsl. hegn, pol. bieg, biegać, biegnąć, poceszny pocieszający, wesoły, zabawny. Por. stsl. tćśiti,

pol. cieszyć, uciecha, pociecha, pocieszny, poczłordao podeptać. Por. stsl. creda, nsl. creda, ćrediti, czcs. treda, pol. czrzoda, trzoda, czwercda, więc *czwordae, 'czuordac, człordac. poozwai-zec se = pokłócić się; poczicarzony = zagniewany. Por. młr. ćwarnyj — brzydki; pol. poczwara, czwarzyć się. W gwarze poznańskiej znaczy czwarzyć się = droczyć się, nagabywać się, dokuczać; np. czwarzóm się, czwarzóm, a potym płaczom. Por. węgierskie: patwar niezgoda, poda chrzestny. 1'or. niem. pate = chrzestny; z lać. pater;

niem. dyjal. padc. Por. Fr. pod wyr. patcngcld resp. padcgold. podawaczk -*podawaczck, cześć kołowrotu, łącząca pedał z kółkiem i lak całą machinę w ruch wprowadzająca. Por. stsl. dati, davati, pol. dać, dawać, podawać, podbrzeehnik = ' podbrzusznik, poprąg. Por. pol. brzuch, łuż.

brjuch, czcs. brieb. podkarbiao — podrzeżniać; podkdrbianie podrzeżninuie.

W Poznańskim: pokorbiać; zob. kdrbac. podkładk — *podkladek; jaje położone w nasadzie. Por pol.

podkładać; stsł. kładą, kłasti; połab. klode — kładzie, podłaoena łata, tj. lata podbita pod zużyte płozy sań. Por. czcs. lata, latati: mir. łata, łatały; bialor. pol. lata, łatać, pol. podlatać, niem. łatte. podogonica, poduogonnica -1) podogonica, t, j. rzemień uprzężny, pod ogon podchodzący; 2) podogonie; część tylna zwierząt generis leminiui. Por. pol. ogon, podogonica, podogonie; czcs. ohon; luż. wohou; *gen, stsl. gnati, goniti; pol. gnać, gonić, oganiać; pueganiac = poganiać; puegonidcz — poganiacz.

podpołnik -:l'podpoluduik, drugie śniadanie; zobacz wyż. pannie. podrug = komorne; np. na podrugn scdzec = mieszkać komornym; podruinik — mieszkający komornym; podruinica = mieszkająca komornym; podruiny do podrugu należący. Por. stsl. drugfi = przyjaciel; podrugfl; czcs. druh; podruh=

komornik, na podruźi byti = mieszkać komornym; pol. druh, drużba, drużyna, drożyć. Porów, drużyna = czeladka; polab. pedraug = pomocnica; drau/.e bćg niech Bóg pomoże; cjdrauzul = dopomógł; dreuzif = stsł. drużiti pomagać; lit. sudrugti, draugas. podrygans = przodownik; tanecznik przodujący w tańcu w pierwszéj parze. Por. *drnga; nsl. drgetati, drhtati; czes. drhati; pol. drgać, drygać, podrygać, drygotać; w Pozn. podrygans; młr. dryhati, bialor. dryhać. podrzetnica = *podrzetnica, pierzyna spodnia, spodek. Por.

stsl. riti, nsł. rit, czcs. iit, luż. rić, pol. rzyć, kasz. rzec. podstrawac — “podstrawać, podburzać. Por. *trn; ros. traviti,

mir. trovyty, nczhodu robyty — niezgodę siać; pol. trawić, podszurk szarużnia, remiza, wozownia (do ustawiania wozów, pługów itd., by nie marniały na deszczu), szopa. Por. niem. schauer = hiittenartiger hau zum schutz vor wind uud wetter; dolnicm. schur, niem. dyjal. schur. Pr. podwoda, puedwoda = wóz; np. jedzc na puedwodzc. Por. stsl. wedą, wesli, pol. wiodę, wieść, podwoda; ros. pbdroda; niem. dyjal. podwod. Fr. podwystdwk = *podwystawok, wystawka, wystawa przed domem, daszek wysunięty. Por. pol. stać, stawić, wystawić, przystawka, wystawka, podwyzdrk — *podwiązarek, szarużnia. Por. stsl. vęzati, vąza;

poł. wiązać, wiąz, wiązar. pogorcka = zgorszenie; np. pijak daje pogorcho cały wsy (całej wsi). Por. stsł. gorje; gorij gorszy; nsl. gorje = biada; pol. gorzej, gorszy, rozgorzyć, gorszeć; luż. gorjo; mir. hore; ros. gore.

pogruzdac = potłuc, potrzaskać; zob. wyż. gruz, gruzdac. poj, pojta, pojmą pójdź, pójdźcie, pójdźmy; np. pojle su—

pójdź że tu. Por. stsl. poidi: pol. dyjal. pódż. pojiga potucha, wolność; np. ojc to nic dobry, chlory senowi daje za wicie pojigi, Ij. za wiele wolności. Por. slsl. igo, czcs. jlio, ros. igo, kasz. jigo = jarzmo, pokrątnik = roślina: pyrethrnm, wonna maruna. Por. stsl.

krątili, pol. kręcie, polanka; polanki = nazwa przedmieścia w Gdańsku, po nie-

miecku: Telonken. Por. stsl. polje, polo, poljana; pol. pole. polana, polanka; polali, pele; luż. polio; ros. pole, poljana. polach, polooli, plnr. polosze, połaszę = polak, polacy; polaszee = polaszyć, zatrącać z polska, sadzić się na mowę czysto polską; np. uóni polaszóm = oni połaszą. Por. slsl. pole, poljc; pol. pole, polak, pol, pole — podle, przy; np. pole okna, pole stodole; pol morza; pol nic — kolo niej. Co tu noc pole nocy plącze mi nad głową, J. Kochan, pieśń 25. Por. slsl. podljc, podili, czes. podle; pol. podle, podia, wedle, wedla; luż. pola; dłuż. podia, pola; biator. podli, pol — pól; póbrat = *pólbrat, brat stryjeczny, cioteczny, kuzyn; pósoitra = kuzynka; póakorznia trzewik z cholewką, bucik kobiecy. Są to wyrazy analogicz. Por. niem.: halbbruder, hallisehwestcr, lialbsliefel. Por. slsl. poło, pol. luż. pol; dolluż. pol; polab. pćl. polnie = obiad, czas obiadowy, południc; zoli. pannie. pole=polcć. Por. czes. polct, połl, luż. poić; mir. połotj; bialrus.

poić; ros. poloti, poltf; pol. połeć, połelek, rozpłatać, lit. paltis. polen, polna, polne; pełn, pełna, pełne, = pełen. Por. slsl. plllnii, nsl. poln, czcs. piny, pol. pełny, dyjal. polno, np. w Poznań, było lani polno luda; polna jieli tam jizlia; — polab. paun, luż. polny, dolluż. polny, białor. połnyj. półkoszk, puełkoszk pólkoszyk. Por. stsl. kosi, pol. kosz, koszyk, pólkoszek. Pólkoszki na wozach plecione bywają złotowierzbowc. W Poznańskim: pólkoszki. półtoracznik = szeroki wóz, półtoraczny; półtorak póltrojaka, pięć fenigów. W Poznańskim: półtorak = półtora grosza, dawniejsza trzyfenigówka. Por. slsl. polu, yiitoru; pol. pol-wtory; polab. pćl = pól, tere = wtóry, pomaklao = pomacać. Por. wyżéj: maklac. W Poznańskim: poinakać się; np. przegrał nieżaity, pomakal sic po kieszyni; czcs. pomakati. pomarlony = pomarszczony; zob. marUc. pomejsk, pómejsk — mały ptak, sikora. Por. niem. dyjal.

meske, móskc, mćsk, Fr.; niem. meise, dolnicm. mćs. pomogar — pomocnik. Por. slsl. mogą, pol. mogę, pomagać, pomagicr; niem. dyjal. pomager, Fr.

pomarćnk mieszkaniec pomorski, nicmicc, protestant; i>omur,'IIIM kobieta z Pomorza, niemka; ni). l)y kaszubi; obrazić do żywego, dość go nazwać pomarćnkiem. -Por. stsl. morje, poiuorye; pol. morze, pomorze; luż. morjo; lit. pamariotiis = mieszkaniec nadmorski; niem. dyjal. Pommereuke= pomorczyk, głupiec, Pr.; pommern żebrać, Pr. Pomorska, Pomorzka Pomorze, prow. pomorska, mianowicie powiaty kaszubskie: lembarski, słupski, bytowski. Por. stsl. morje, pomorijc; pol. pomorze; niem. Pommern, Pommercllcn; po pomorzka mowie = mówić po niemiecku, pomstować — przeklinać. Por. stsl. mistf, mistiti; czes. mstiti,

msta, pomsta; pol. mścić, pomsta; białor. pomsta, pomuohla, pomuckel = rylia (dorsz), pomuclila (l.indc). Por.

lit. pomukelis; niem. dyjal. pomucbel, poinuggcl, Fr. ponarwa pędrak; zob. wyż. narwa; nb. z ponarew tworzą się chrząszcze.

poniedzełk — poniedziałek. Por. stsl. nedelja; pol. niedziela, poniedziałek; polab. nedelja = niedziela, tydzień. Por. dyjal. polskie „za dwie niedziele“ — za dwa tygodnie, łuż. nćdżela; ros. uedelja, poncdeliniku. ponor = pędrak, robak. Por. stsl. mrą, norii, uoricl; czes. ponrav, poł. nora, pandrow, paudry; luż. norić, norjak; mir. ponerty, ponur = ponor, ros. ponororlt. popław = trzęsawisko na łące. Por. stsł. pluti, plovą, plava— okręt; plaviti; pol. płynąć, plaw, pławić, pławy; ros. plavati, poplavokii = pławy u sieci, które ją na wierzchu trzymają, poplśck = *poplecck, część górna koszuli aż po pas; niższą część nazywają „nziuikiem“ (*uziemkiem resp. u ziemi); poplccki robią się z lepszego płótna. Por. nsl. pleśtc; plcće; czes. piece, pol. plecy, polab. plic, luż. plcco, ros. plcćo. poplonka — gorączka, suchoty. Por. pol. paplać; więc poplon-

ka — gadanie w gorączce resp. gorączka sama. poproch ponowa, poroszą. Por. stsl. pralni, prasiti, czes.

prach, pol. proch, poprószyć, porch, parg = próg. Por. stsl. pragn, czcs. prali, pol. próg,

luż. proh, dolluż. prog. pored — w rzędzie, rzędem. Por. stsl. rędn, serb. pored obok; czcs. poiad — rzędem, pol. rząd, rzędem, lit rinda.

poredao = podeptać; zol), redac.

poreduszk — podarek, gościniec. Por. stsl. radu, radoyati sę,

pol. rad, radość, poradować się; polali, radćst. porónk = I. poranek, rano. 2. strona wschodnia, wschód. 1'or. stsl. rano, pol. rano, poranek; stpol. od zarenku, Swiętosław; luż. dolluż. rano; połab. ranę = rano. poręcze = uzda, poręcz. 1'or. stsl. rąk a, porąći, pol. ręka,

poręcz; połab. rónka, runka, porwak dorędzic; np. mnicc na porwaku mieć pod ręką, na pogotowiu. Por. stsl. rnvati, nsl. rvati, pol. rwać, porwać, porwaii ka, polab. rawat. pos — pocałunek, pucek; up. clij innie pos daj mi buzi. Por. pol. puc, pucek; całować, wyciąć komu puc, niektórzy mówią; puska też mówią, Mączyński 1501 lać. hucca, buccula, lit. huczkis = całus; niem. liaus, bausbackc, paiisbacke, niem. dyjal. posch, potzke, Fr (całus). Por. leż Puck miasto w pow. wejherowskim. posadlowie — podwórze wraz z miejscem, na którym się znajdują; stodoła, szopa i dwór; osada. 1'or. *sed, stsl. saditi, pol. sadzić, sadowić, osada, siedzieć, posiadłość, pospiewao se spieszyć się. Por. stsł. spćti, spéjati; czcs. spćti, pol. śpiać, pośpiae sobie, pośpiewać; np. wciągnęli nicmcy do Żmiidzkiej ziemi, a Giedymin nic pospial rychło wojska przeciw nim zebrać, Stryjkowski; — lit. spćti. postawa, puestawa = postawa, warsztat tkacki; postawnym piękny. Por. stsl postaviti, pol. postawić, postawa, dolluż. postawa i podstawa (tkacka), postornek = postronek. Por. pol. strona, postronek; polali, stania, luż. strona: posłronk, czcs. .postranek, mir. postoronok.

poszedło, poszodło = choróbsko, choroba zaraźliwa; np. pnszedło cboilzy tera po ledzacb. Por. białorus. posześć — cpidemija na konie; *ched, stsl. śidn, pol. szedł, poszedł, poszwa, poszew powłoka na pierzynę; poszewka powłoczka na poduszkę. Por. slsl. siti, śivfi; pol. szyć, szew, poszwa, poszewka, posziden = powszedni. Por. stsl. WISI, dini, pol. wszy dzień, wszego dnia, powszedni; lit. wissas, wissadiunia = zawsze.

posziw&rz = raaciarz (co plecie maty). Por. stsl. siti, *pośi-

vati; pol. szyć, poszywać; nsl. sivati, polab. sąjt = szyć. pot, puet = garnek; np. w Bytowskim: te puety stojóm jesz z wonglami (z węglami, por. w Pozn.: z wónglami). Por. niem. dyjal. pott = garnek, Pr. angiel. holend. pot, w Meklemburgii: putt. posltld, poslod, poslede = z tylu. Por. stsl. sledu, poslćdi, pol. ślad, posiedź, poślady; up. Jehowa powrócił serca ich poślady, Budny; poślad idę za kim, Knapski; na poslad, Bib. szar., polab. pćsljod. potcewy = poczciwy. Por. stsl. Sita, eitivn; czes. ćcstny, etny, pol. czczę, cześć, cny, poczciwy; bialor. poczciwy; dolluż pociś = czcić, pocny. potkao — spotkać. Por. stsl. potnknąti, pol. potknąć, spotkać, czes. potkali, polab. taknont — tknąć; eutacieb jeg spotkał go; stsł. utnkoób, bczokol. utnknąti;. Chwalozewski: potkać, potok = błoto. Por. stsl. teką, potoku; pol. ciekę, tok, potok:

stąd niem. dyjal. pottok = niorast, sumpfloeh, Pr. potraw = potraw, siano jesienne. Por. *trn; stsl. trava, potrava, pol. trawa, potrawa, potraw; — potraw niektórzy zowią siano jesienne, gdy drugi raz ua tymże miejscu siano bywa sieczone, Mączyński. potrdwniea=poziomka. Por. *trn, stsl. trovą, lraviti, potrava, pol.

trawić, potrawa; ros. dyjal. trava—wszystko, co jeść można, pouozelc = pouczający, pastor (ksiądz protestancki). Kaszubi protestantcy nazywają swych księży pouczclcami. — Por. stsl. ućiti, pol. uczyć, pouczyć, nauczyciel; polab. weucit uczyć; luż. wućić; dolluż. wucyś. powarka nerka. Por. *wcr; stsl. vfrćti, var, variti, povarrt, pol. wrzeć, war, warzyć, warznik; polab. worit = warzyć; luż. warić, bialorus. vreć, var, poyarka; lit. wirti; lot. wirl, pawars = kucharz, powłedac = powiadać, stpol. powiedać; up. w Żyw. św. Ettfraksyi. Por. pol. powiadać, dyjal. powiedać; peila — powiada, ten peda pod owym drzewem wielkim cyprcsu, ten pod jaworowym, Kochowski; dolluż. powiedaś; lisłow. powedati.

powljdcz, powiwiacz powój poluy, rosnący w oziminie, jarzynie itd., obwijający sic około zboża. Por. stsl. viii, viją; po), wić, wiję, powijać, poworz (r-z) — powróz; powroznik, powrózkowi/ — człowiek na samym końcu ezasn wielkanocnego idący do spowiedzi, więc jakby na powrozie do spowiedzi wleczony. Por. stsłpoYrazii, pol. powróz, dolluż. powroz, mir. poworoz, bialorus. powroz, lit. wirżys = powróz, powypamtćntam = pamiętam. 1'or. stsl. mlneti, pamęff; pol.

pomnieć, pamięć, pamiętać. W Poznań, “ón popamienti. powiczka, powleka = powieka. Por. slsl. veko powieka; czes. wiko (=wieko); potoieczce = powieka; pol. powieka, lii. wokas = powieka, pózełny = późny; pozdze — późno; np. jn za pozdze; pozdzl= później. 1'or. stsł. pozdfl, pozdinil, pozdfi -późno; pożde — późniéj; dolluż. pozdże; pozdżej = późno, później, połab. peznć — późno; pol. późny, dyjal. pozdny. Ale gdyż to pozdne owce płód miały poczynać, Bilil. szar.; pozdne lekarstwo niedobre bywa, Rej; stprus. pansdau później, pozeczec, pożeczec = pożyczyć. Por. stsl. źivą, źiti; pol. żj

wę, żywię, życzyć, pożyczyć; luż. pożezić; dolluż. pożycyś. pozluik = spozimek, wiosna. Por. slsl. zima, polali, ząjtna, luż. zyma, nazyma = jesień, pol. zima, pol. dyjal. spozimek = wiosna; np. w Poznańskim; spozimek ciepły, liaspozimku. prac; ja pierzan ]. prać; 2. bić; np. ja cc będę prała, a na psa zdrzala. Por. pol. prać; i prać kogo kijem; praliśmy się w pyski, Linde; stsl. perą, pirati, prati = prać, bić; polab. peret = prać; pol. prać, piorę, dyjal. ja piere; lit. perli, pożdac = pożdac., poczekać; na połdaniu = na doczekaniu; zoli. idac; stpol. pożdać; Pożdał Noc siedm dni jeszcze i wypuścił gołębicę, Budny, prawo = 1. proces; 2. racyja; analog, z niem. = reebt; np. masz prawo = du bast reclit (masz racyją); prawowac procesować się; np. u nas prawowac se nie moda. Por. stsl. pravu, czcs. prawy, pol. prawy, prawo, prawowac się. prawie — zupełnie, właśnie; np. prawie tak = całkiem tak: prawie wszetce = zgoła wszyscy. Por. slsl. prave, stpol. prawic; Tyś Bóg świętobliwy prawie, Kochanowski prażec = prażyć; pralnica = jajecznica. Por. stsl. prflżiti,

praźiti; bulg. prazenica — pieczeń; czcs. praźiti; pol. prażyć, prażuclia; niem. dyjal. praseln, Kr. preczkowao = *pryczkować, bić, popędzać; np. żyd prcczkuje le wjcduo konia, ciej jedze, a batoga z ranki nic wepuscy; deszcz prcczkuje na okna. — Por. *perkti; stsl. prekn, bulg. preeka drąg; pol. precz, prek, precz a precz = dalej a dalej; resp. lit. prikelis = drąg, kij; niem. dyjal prickel, prockel, prcckel = kij szpiczasty; prickcn, prccken = kijem szpiczastym poganiać, nnkać; up. er mnss zur arbeit geprickt werden — trzeba go do roboty popędzać, Fr. prćkiel — kawałek słomy, gałęzi itp; odrobina; np. wice prekli niż sęczki; tu se lecbo jidze, bo tu telc preklów. Por. stsł. prekn, nsl. prekla drąg, lit, prikelis, niem. dyjal. prickel, preckel, prockel drąg, drążek, kij, kijek, suclic drzewo.

prek = prosto (V); np. usze prek trzcmac = uszy postawić, strzyc uszami; w tym znaczeniu .prek“, zdaje się, pnclmdzi z niemieckiego, raczej jest niem. dyjal. preck, prieb = geuau, praecis, Fr. prek — precz; np. poszed prek — poszedł precz, oddalił się. W Poznańskim lak samo: poszed prek: już jest prek, już go ni ma. Por. stsł. prekn, preko; pol. przeko, dolluż. preki, stpol. precz jić, Żywot św. Eulraksyi. pres źrebiec. Por. nsl. prus kon.j; cborw. prusac; srb. prusati.

presak — prusak. Por. czes. prus; pol. Prusy, prusak; lii. prusas; lot. prusis.

preszozec szumieć (o wodzie); np. Co tam preszczy? morze wzburzone preszczy; — pada aż preszczy. Por. stsl. prysnąti (zam. prysknąti), czes. pryskali; pol. łuż. bialor. pryskać.

procem, procim, prociem, proemu, procom, procimu; procomko, procemko, nnprocemko, itnprocem = przeciw, naprzeciw, naprzeciwko; w porównaniu; np. procem domu, procem eebie, procem tecb te jes bogaty.“ ta procem tamty (tamtej) jak dzeń proceiu nocy. Chcemy redzi dobrze czynić tym, którzy procini nam zgrzeszą, lżeni wiele razów zgrzeszył procimu Bogu y bliżnemu, Pnntan. 1'or. stsl. protiyrt, prothą;

czes. proti, protiro, protiyu; luż. prjeeiwo; bialorus. preci; pol. przeciw, przeciwko, naprzeciwko, stpol. przeczywu, FI. procha = żebranina; np. jic na proeban — żebrać. Por. stsl. prosili, prosićij = żebrak, czes. prosili, pol. prosić, praszać, mir. prosyty, proeliaty, lit. pirszli, praszyti, niem. dyjal. praeber żebrak, duńs. prakker; niem. dyjal. prosebeu = żebrać. Fr. próg, porg — próg; zob. porch.

proleszczk; prollszczk lijolck. 1'or. stsl. pro—i listu; pol.

list, liście; stpol. parlist (Linde), stpol. przelaszczka; lit. laiszkas. prosank róg do prochu. Por. stsl. praliil, pol. proeli. prosnanc = zaprosić. Por. stsl. prositi, pol. prosić, prosto; np. te masz prosto = masz racyją. Por. analog, niem. du hast rccht; prostotę;/ = gruby, razowy; chleb prostowy; prostak = prostak, nieokrzesany; tak samo w Poznańskim: ty prostaku, laki prostak. Por. stsl. prostu, pol. prosty, polab. prćstc; presteta = prostota, prozniee; ja proznieje próżnować. Por. stsl. prazdoyati, prazdinii, prazdint = lenistwo, pol. próżny, próżnować; luż. prozny.

prys, resp. pryz = kiernoz. Por. stsl. prazfi, nsł. chrw. srb. praz, ros. porozn, por. praz, praz, proz, prćz resp. pryz, a kyiio koniec (końc), jak wyżej, pryza = więzienie. Por. Iranc, prison = więzienie, prucli prosie. Por. stniem. paruh, niem. horch, borg. prużeo resp. próżec. = prażyć, ladajako smażyć. Por. slsl. praźiti, czes. praźiti, pol. prażyć, przebewk, up. przcbcwk świata = starzec uiclada. Por. stsl.

byli, pol. być, przebyć, przebywać, przechoszczao — przynęcać; zob. chloscec, chńetcee. pryszczec — pryskać; zob. wyż. preszczec. prom prom. Por. bułg. serb. prani, pol. prom, próm, pram; mir. porom, bialor. porom, ros. poromn, lit. paramas, priims, łot. r.imis, stad niem. prahm. — Por. okręt, CO swą piersią nurty „porze“, więc nic braknie nam źródlosł. *per, por. z odpowiednim znaczeniem, zob. Mikłosicz pod wyrazem pram, *pormfl.

przeclwiac se = być przesadnym, udawać skromnego; prze-

ciwiadło — osoba przesadna, skromnisia. 1'or. stsl. protivD, protiviti sę, pol. sprzeciwiać się. przechlastnonc = 1. przerzucić; 2. przepuścić, przeputać; — tak samo w Poznańskim: całki majóntek uojcowski przccblastal; przechlastnonc se = przełamać się (o dzieciach niedobrze spowitych); zob. wyż. chlastać. przćczny = przeciwny; np. wiater przeczny; przecznik śre (lnica, przecznica. Por. stsl prćkfl, nsl. prek, pieczeń, czcs. pifky, pol, przeko, przeczny, poprzeczny, dolluż preki, precny, stprus. priki, lit. prekei. przedanka. (Derdowski pisze: przedąnka); przedonnl.a — drnch na, przodownica; nb. panna młoda wedle zwyczaju kaszubskiego mleć powinna przynajmniej dwie przydanki. — Por. stsl. dati, pol. dać, przydać, przydany. przedmieszczk .—-poprzednik w mieszkaniu; ten co przede inną

mieszkał. Por. czes. mcSkati, pol. mieszkać, ros. meskati. przedsonk sień, sionka, przedsionek. Por. stsl. prćdnscnijc, czcs. pićsenek, siń; bulg. senka; pol. sień, przedsienek, przedsionek; bialor. sency; ros. seni. przedzimk = przedzimek, czas przed zimą, przednówek; por. pozimk, pol. dyjal. spozimek = wiosna, przedeżuiwek, przedeżniwo itp. Por. stsl. zima, pol. zima, polab zajma, luż. zyma, nazyma jesień, stprus. semo, lit. żerna, łot. zema. przegarnone = przegarnąć; np. me przegarniem = przejedziemy na drugą stronę rzeki. Por. stsł. grnstt, pol. garść, garnąć.

przegrzecha niegodziwiec; przegrzeszenie przegrzcszenic; przegrzeszec se czynie coś takiego, czym się grzeszy i na karę boską zasłuży. O człowieku, który udawał z żartów niemowę, mówi się, że się przegrzeszył, gdy rzeczywiście mowę utracił; np. webrydzajóm w jedzoniu, jeszcze se przegrzeszóm, że nic bądą miele co w ganbc wzónc Por. stsl. grćlm, pol grzech, polab grcjcli, dolluż. grjcch, lit. griskas, gr“esziti.

przejacśl — krewny; np. to mój przejacel, ma jesma przejacełe = krewni Por. slsł. prijati, prijateli; pol. sprzyjać, przyjaciel, lit. prietelus.

przeki, przeki — poprzek; np. przeki drogi. 1'or. stul. preko, preky; pol. przeko, stpol. poprzeki. Co do niej płyną ze wszech stron poprzeki Sarmackie rzeki, Iilonowicz; dolluż. preki, polab. prćtje = stsł. preko. przćkowac = 1. bronować zagony poprzek; 2. sprzeciwiać się komn, mówić drugiemu na złość; np. zły syn lubi przekowac ojcu . Por. stsl. prekn, preko glagolati; pol. sprzeka, sprzeczać się; zob. wyraz poprzedni: przeki. przekidnonc przerzucić; zob. wyż. kidac. przelek = łyk. Por. pol. łykać, połykać, przełknąć, łyk; stsl. łokati, ałkati, łakati; czes. lokati, białor. lokać, łykać; lii. lakti, lot. łakt. Por. niem. dyjal. pcrlcnkc, parlcnkc = Zutrunk, Fr.

przeląbic = przełamać, rozlarnać. Por. stsl. łupili; pol. łupić, przelupić, przclupać, resp. *przeloupic, *przcloubic, przcląbio; zob. też lamb, ląmbrac resp. pol. lub. przełudzao -przyłudzać, przywabiać; np. ja przeludzaję przywabiam. Por. stsl. ludu, łuditi, prelużdati; czes. louditi; pol. łudzić, ułuda; białor. łudzić, przemiarty = przegłodzouy. Por. *mer, stsł. mreti, pol. mrzeć, umierać, umarły, dyjal. umarty; polab. eumiarte = umarły; prajmiarte = stsł. primirtyj. przeremnica = 'przyrainienica, naramiennica u koszuli, ]Jpr. stsł. ramę, pol ramię, pol. dyjal. rómian, rymian (nad Notecią i pod Tczewem w Prusach Zachodnich); polab. raman ramię.

przerzetnioa = *przcrzytnica (nie, jak sądzi ks. Pobłocki — przcrzutnica); pierzyna wierzchnia. Por. stsł. riti, bułg. ritna, pol. rzyć, dolluż. riś. przesmierdnónc = prześmierdzieć, ześmierdzieć: np. żebes przesiniórd; stpol. prześmiardnąć; Miejsce to myszami prześmiardło, Linde; prześmiardł Izrael, Budny. Por. slsł. smrudeti, *prosmrildnąti; czcs. smrdeti; pol. śmierdzieć, śmierdnąć, śmiardły, polab. smardi = śmierdzi, lit. smerdeti. przesny = świeży. Por. stsl. presimi, opresmtl; czcs. przesny, przestny; pol. przasny, oprzasnek, przaśnica, Bib szar; lit. preskas, niem. friscli, stniem. frisc, przeso — prząść, mruczeć; np. kot przedie (w powiecie slupskini), kot przandze (w pow. bytowskim). Por. stsl. prędą pol. przędę, polab. prande = przędzie, pranst — prząść, przesmargnono przysmażyć, przydymić. Por. stsl. suirdeti, pol. śmierdzieć, smard, polab. smardi śmierdzi; co do g por. zgrzćbię = źrebię itp, w kaszubskim, przespać = zapłodnić; brzemieniem obciążyć kobiotę poza małżeństwem; np. dzewka przespana. Por. stsl. snpati, pol. spać, zakopańs. przyspać, polab. sapat = spać, luż. spać, dolluż. spaś. bobspaś = zapłodnić, przeszalec — przywabić. Por. stsl. saljenfl = szalony; czcs.

.śńliti -zwodzić, pol. szalie. przeszlec = przęślica. Por. stsł. prędą, pręsti, pręslica (zam. prend-tlice); nsl. preslica, pol. prząść, przęślica, połab. pranst, łuż. prjaslica.

przętro, przętr, przanter = piętro. Tor. stsl. pętro, czcs. patro, pjatro, mir. pjatro, plontro; luż. prjatr, polali, prjóntrć i prjóntprć; pol. piętro, piątro, przętro, piętr, dyjal. przantrz. Na pierwszym przętrze, Mączyński. przetranowic = *przctranowić, przemarnować, przehulać. Por.

*trn, stsl. traviti, pol. trawić, marnotrawić, marnotrawca, przeżasnónc se = *przeżasnąć się, przestraszyć się, przelęknąć się. Por. stsł. żasiti, żasnąti; czes. pieźesiti, pol. przeżasnąć, dolluż. żjesyś, polab. enzason = wystraszony, młr. żacliaty sja, ros. ożacbnuti sja. goc. usgaisjan = przestraszyć, lit. gąsti = przestraszyć, przeznobic se = “przezuobić się, przeziębić, się. Por. *zemb, stsl. zębą, nsł. zebem, pol. ziębić, ziąbie; pol. dyjal. zczićmbuąć, zeziómb = zeziąbl. przód, przodki, przodka = przód, z przodu, przody. Por. stsł. predfl, predi; czes. pred, polał), pared pol. przed, przód. On przody padnie plącząc na kolana, Jabłonowski Ez. przodki, przondki = skoczki, szarańcza. Por. stsl. prędati, naprędati skakać, pol. prędki, czes. prudky (— prędki), białor. prudkij.

przytki; Hiłf. przidki stromy; np. przytka góra = stroma góra; tu przytko jak z dachu; przytkosc 5= spadzistość. Por. *prend, stsl. prędati, naprędati = skakać, skoczyć, pol. prąd; prędki, białor. pvudkij i prytkij.

przywara — przywara tj. napój, piwo zagotowane z dodatkiem enkru i żółtka Por. *wer, stsl. vtr6ti, varn, variti; pol. wrzeć, war, warzyć, warza, przywara; Przywara pod wieczór, ltysiński, Przypow.; lnż. nawara, zwara; polali. worit = warzyć, psa ruta = piołun. Por. niem. raute, stnicm. rutc; Weig., lać. ruta — gorycz, nieprzyjemność; pol. pies, psi, psia, psie; stsl plan, pfsij.

pse paso (psy paść) = zostawać, z kim w niemoralnym stosunku; np. pasom z sołiom pse = cudzołożą. — Cudzolożnicy, gdy się psiego ważą, najmniejszej się rzeczy lękają, X. P. Birkowski. Por. stsł. ptsn; pasti = paść; pol. pies, paść; polali, pasaj = psy; pose — pasie, psodk, w psodku = przodek, w przodku (Sforny Gac w pow. chojnickim). Por. stsl. predn, prćdf, prćżdf, na prćżdf, su prćzda z przodku, pol. przód, przodek, pstroeh *pstroch, pstry wól. Por. stsl. pistro, nsl. pester, polali, pastrajcia = stsl. *prstrica, żmija, pol. pstry, pstrosz, lnż. pstruclia, młr. pstruli. przenca, przejnlca = przenica. Por. stsl. piśenica, łuż pśc-

nica, polab. pasinajcia. ptóck, ptocli = ptak. Por. stsl. pnta, pittioa, czes. ptak, pol.

ptak, ptaszek, polab. patinac, młr. ptach, ros. ptuclia. Puck = miasto Puck (w pobliżu Bałtyku). W archiwum miasta Pucka jest pomiędzy innymi także dokument Każ. Jagiellończyka z r. 1485, w którym stoi jeszcze „Pucek“. Dzisiejsza nazwa niemiecka; Putzig, dawniej Pautzigk. Por. stpol. puc, pucek, łać. liucea. puja, pujka — 1. kotka, kotcczka; i. kotka, baśka u brzozy, wierzby itp. Por. niem. dyjal. piti, puichen, puikc, puja, puje = kotka: lit. puiż (wołanie na kota pieszczotliwe); puiżc= kotcczka; puikus = ładny, pukawka = flinta, strzelba. Por. pol. pukać, pukanina — strzelanie; puknwka strzelba, flinta, mir. pukały, pukowac -jęczmień z wąsów cepami obijać. Por. pol. pukać,

opukiwać; por. nsl. perjc pukati pierze drzeć, purdk : mamiciel, zwodzicicl. Por. niem. dyjal. pnrren, por-

rcu = nakłaniać, zachęcać, Pr. purgao se = ślizgać się na lodzie; purgawka = ślizgawka-

Por. ros. prygatf, prygnutl = skakać, skoczyć; mir. pryhaty, prylmuty. — Muszę zaraz w bok pyr gać co siły w nogacb, Sienkiewicz (Potop), pursz = dzieciak, bęben. Por. niem. dyjal. purks = bęben, dzieciak; l“r. For. lać. puer, niem. bursche, pol. dyjal. bursz, purt = pierdel, pierdzicl; purtak — dziecko purlające; purtac — purtać, pierdzieć. W Poznańskim: purtać, purt robić. Porów, dolniem. furt, niem. fur/., niem. dyjal. perz, Fr. pusteze = pustkowie, osada, gospodarstwo osobno leżące, oddalone od wsi. Por. stsl. pustil, pusta, pol. pusty, puszcza, luż. pusty, lit. pustas, stprus. paustas, stąd niem. dyjal. puste, pustkę, pustkowe, Fr. puster = czarna wstążka na głowie panny. Por. pol. puzdro.

por. niem. puster = dmący; pustig — nadęty, Fr. puszka — flinta, strzelba. Por. nsł. puszka, pol. czcs. puska, dolluż. buska, lit puczka, lot, puszka, stnicm. buhsa, niem. bticlise.

puszczawlca = świgawka, cisawka, kij na jednym końcu rozszczepiony do ciskania kamieni. W Poznańskim: pusz.czawka. Por. stsl. puśtati, pol. puszczać, ros. puścat?. puzdrówka = dmuchawka. W Poznańskim: )>lazcrura, z niem.

blaserohr. Por. niem. pustrohr, pusten = dąć, dmuchać, Fr. pych. pyl. W Poznańskim: w puch rozbili --na proch zbili Por. pol czcs. puch, nsl. puhljak = sy))ki grunt, sypka ziemia.

puta = cunnus, vtdva. For. slowac. nsł. puea, niem. dyjal. punz, punze.

pykon, pilcon węgorz mały. Por. niem. dyjal. peikc, pukis, Fr., lit. pukys.

pyla, pyłka resp. piłka — gęś, gąska; pylan-, pyle gąsię, gąsiątko. Por. bulg. pile = kurczę, dolluż. pilje = gąsię, łuż. piło = kaczę, polab. pilau = gąsię; lit. pile = kaczka, niem. dyjal. pile, pili, pille = wołanie na kaczkę, Fr. pylan, ja pylan = ja palę (Sforny Gac w pow. chojnickim).

Por. stsl. palili, pol. palić, dyjal. polić. pyzer = biedak, mizerak. Por. niem. dyjal. pischer biedak, Fr.

przepierzyea = przepiórka. Por. nsl. prepeliea, bulg. prepcrica,

pol. przepiórka, przepicrzyea; np. leciały trzy pstre przcpicrzyee przez trzy pstre kamienice; stąd niem. dyjal. perpelitze. Fr., stprus. perpalo, lit. putpela. r&ezba = 1. częstowanie, uraczenie; 2. zaproszenie; np. riiczba na wieselc; — raczec 1. częstować, raczyć czymś; 2. prosić; np. drużba raczy na wiesclc, dze mile raczóm do jedzenia. Gąsor pierze na jczerze, a mój miły inszóm bierze. Niech le bierze, niechle raczy, o mnie Pan Bóg nie zahaczy. — Por. stsl. raknąti, raciti =: chcieć, czes. raciti, mir. raćyty sja, bialorus. raćić, pol. raczyć, uraczyć czymś, lit, roczlti. rad — rad; redzi = radzi; up. Abyśmy kazaniem słowa jego świętego nie wzgardzali, ale redzi słuchali, 1'outan.—Radunid; Redunid = rzeka i jezioro w powiecie kartuskim; po niemiecku: Uadaune; RaduA = wieś w powiecie kościerzyńskim; redowac se = radować się; redosc = radość. Por. slsl. radu, radostl, radovati sę; czcs. nid, radśi i rejsi; połab. railćst; pol. rad, radość, radować się; ros. railunicl, raduuica, raga = szkapsko. Por. niem. dyjal. ragge = koń, Fr. raja =bioto, bagno. Por. stsl. ryją, ryti; pol. ryję, ryć; polab. raije — ryje. — Por. Kaja = mala rzeka w .Meklemburgii; nazwa ta znajduje się w dokumentach 13-go wieku, zob. Ozasopis Towarstwa Macicy Serbskcje, Budziszyn, 1803, str. 220. raja = reja, drąg wpoprzek masztu wiszący, który utrzymuje

żagiel. Por. niem. rae, rahe. rarog = rarog, gatunek jastrzębia. Por. stsł. rani = glos; czes. raroh, łuż. raroh, młr. raroh, pol. rarog — ptak wielkości jastrzębia, Kluk; lit. raragos, rojoti = krakać; niem. dyjal. raren = krzyczeć, Fr. rączka = skopek, szallik, naczynie do nabierania wody z beczki, zwykle z rękojeścią zakrzywioną, którą się zawiesza o brzeg beczki. Por. stsl rąka, rąćika dzbanek, pol. ręka, rączka, połab. ronka.

rap = śledź wielki. Por. niem. dyjal. rap, rappe; liiem. rapten, stprus. rapis.

rągac = urągać; rągowinko = urągowisko. Por. stsł. rągil, rą-

gati sę, pol. urągać się, lit. srangoti. rąb, ramb = blizna. Por. stsl. rąbfl, pol. rąb, rąbać; łot. rObs — blizna resp. nacięcie.

ranczki rękawiczki; rankajca — rękawiczka; rankawica —

rękawica. Por. stsl. raka, rąkavica, pol. rękawica, reba = ryba; rebdk — rybak; rcbaczec — :irybaczyć, rybactwem się trudnić, być rybakiem. Por. stsl. ryba; czcs. pol. ryba, połab. rajba; por. Bibnitz = miasto w Meklemburgii, rebak, robak = robak. Por. stsl. grebą, grobn, czes. bfebu, lirob, pol. grzebię, grób, stpol. cbrobaozek, robak; Puszczę na domy twoje chrobactwo, Budny, rechot; rechełt = 1. bląg, tj ściana kilka stóp wysoka po obu stronach klepiska, bojewiey; 2. belka, próg. Por. niem. dyjal. rick, ritek = drąg, długa łata, riekenzaun, rickzaun, riieken = einen zaun aus rickcn setzen, Fr. — dolnicm. rek, rik — belka poprzeczna, gruby drąg, rccke = drąg, das rcck, Weig. — stpol. rechot = zasiek; Nasyciłeś okopy, fossy, rechoty krwią nieprzyjacielską, Linde, reczeo ryczcc. Por. stsł. rykati, clirw. rućati, pol. ryczeć,

ryk, luż. rućcć, dolluż. ricaś. reczki — ramiona oba około szpulki i żegardła, nabite haczykami (u kołowrotu). Por. niem. rockcn (stock, an wclcheu der flaehs, hanf zum abspinnen angclegt wird). Weig. reda = torf miałki wodą przesiąkły na łąkach, bagnach, stawach, który często zamiast mierzwy wywożą na rolę piaszczystą: ruda: „torf ma kolor rudawy“, Reda = wieś i rzeka kaszubska; Rudnik = wieś pod Grudziądzem; redac ' 1. deptać; np. konie pasie se na lace c poredałe ją, a g(lze belo sano na pokoskach, zaredałe je; 2. zapadać w biocie na bagnie, łące mokrej; brodzić w głębokim śniegu; np. snićg bel tak głęboki, że po pas w nim redale. Por. stsl. rodćti sę, ruda, pol. rdza, rdzawiec, ruda, ruda, rudy, zaradzić; lit, ruilyna = bagno, bioto (ad redac 2). rega = *ryga, rząd. Por. stnicm. riga, dolnicm. rige, niem. riegc; pol. ryga.

rek = rak; np. z głupim poszli na reczi; mało reków; Rakowa = wieś w pow. wejherowskim; Rekoioski zam. Rakowski. Por. stsl. rakn, pol. rak, nad Notecią: rek, reci. reka, reozka — żerdź, reki to plot z żerdzi na łące lub polu, ogrodzenie, zagroda; rekotcac — *rekować, żerdziami ogradzać. Por. niem. dyjal. riek, riiek, riekenzaun, rdckcn = eincu zaun aus rickcn setzen, Pr. lit. rike. (Ncssclniaiui rikke . reklena łruklina, gruda Por. ruk ruk, ciągło ruk robi wóz

po grudzie, niem. ruck, rucken, rucks, Fr. rela, rola = rola. Por. stsl. rałija, pol. rola. rem — rzemień. Por. stsl. remeni, nsl. remen, luż. rjemień, pol.

rzemień, ale: rymarz, niem. ricmcn. śrgniem. ricme. rśm = wiosło mniejsze. Por. niem. dyjal. rem, remen, rimen—

wiosło, Pr., lać. remus, franc. rame. remoowac — kołatać gwałtownie do drzwi, uderzać we drzwi, hałasować. Por. pol. rumotać, rumocić, łać. rumor, niem. dyjal. ramasseln, ramastcln, rammklotz. remda — kobieta wysoka, tęga, a niezgrabna. Por. nieui. ram-

mcu, rammklotz, rammdusig, Fr. remiau; remlo, remię — ramię. Por. stsl. ramę, ramo, nsl. rame, łuż. ramio, dolluż. ramie, pol. ramię, dyjal. rymian (nad Notecią), polab. ramau. rernion = rumianek. Por. pol. rumień, rumianek, romau, czes.

rumenek, bialor. ramon, ros. romępfl. Remian — .Madej kaszubski; Be mijasz = Madej kaszubski; Wezta go na rcmijaszowe loże, gdze som brzetwe e noże. Tor. Jcrcmijasz.

renowac = hałasować skacząc i goniąc się po izbic (o dzieciach). Por. niem. rennen = biegać, reno — rano. Por. stsl. rami, czes. rany, rano, połab. rane = rano, łuż. rano, pol rano, dyjal. reno, ryno, stpol. od zarenku, Swiętoslaw.

rena—rana. 1'or. stsl rana, polab. rona, pol. rana, stpol. rena, Swiętoslaw.

repabatog, knut, kańczug, rlpac — bić kańczugiem, batogiem; np. rćpnął mnie, lćpnij go. Por. stsł. rćpij — bodziec, kolec, czes. ri-epiti, pol. wrzepić, stnicm. wrympeu, Weig. niem. riiuipfen, goc. rimpau. W Poznańskim: wrzepuij mu; a tom mil wrzepnół, że popamienta. Por. też. luż. rypać, czes. rypali = dokuczać, pol. rypać, niem. dyjal. reppeu --dotknąć, poruszać, Fr. rćtka _ narzędzie przy krosnach, kształtu drabeezki, pomiędzy

której szczeble kładą się pasma, aby się przy wciąganiu na nawój nie plątały, for. niem. dyjal. rctkamm. Fr. rewa — mielizna wśród morza; Iteicn: wieś rybacka nad Bal

tykiem. For. (lolniem. reff, riff, niem. rifl“, duńs. rew. rewina = sznurek na żaglu; za pomocą rewin można żagiel dowolnie skracać. Por. niem. das reff = rorriebtung au eir.em Segel, Weig. reż = żyło; np. szed pies przez reż, a sęczka przez jarkę. Por. stsł. rllżr, nsł. rź, dyjal. raż, luż. roż, dolluż. reż. polab. raz, pol. reż, rżany, lit. rugls, niem. roggeu, stprus. rugis. renk = rynek. Pod. czes. rynk, ros. rynokn, mir. rynok, pol.

rynek, niem. ring, lit. rinkas, łot. rinka. reszac = ruszać; ja reszajc se — ruszam się. Por. stsl. rusiti,

pol. ruszyć, ruszać, ręblarz = rębacz (drzewo rąbiący). Por. pol. rąbać, ręczec = borgować, pożyczać; np. ręczc mu tak długo, elito wie, cze mnie “odda; tak skąpy, żebe nikomu nic nie uręczeł; tele naręcze! u mis, że uie mdze (nie będzie) móg oddać. Por. stsł. raka, polab. ronka, pol. ręka, ręczyć, rękownik — kij do miecza podobny, którym len wytarty na kleparzu rozłożony wyklepujc się z reszty pażdzierzy; trzepaczka. Por. stsl. raka, pol. ręka. różnica = rusznica. Por. stsł. orążije, nsł. rożje, bulg. ruże,

czes. orużi, mir. rusnycia, ros. ruźie, pol. oręż, oręże. rldzk (Ililf. rick) = rydz, *rydzek. Por. stsl. lyżdi, rftźdi, pol.

rydz, *rydzek, niem. reisker, reitzker. rikao — mówić. Por. stsl. rcką, resti, -rekati, -rikati, polab. rioat — mówić, rict = stsł. resti, juz rican = slsl. ręką. pol. rzekę, rzec, narzekać, orzekać, dolluż. rjac, rjnknuś rzeknąe, ros. urekati, otrekati. ril = rydel. Por. stsł. ryti, pol. ryć, rydel, rylec; stąd niem dyjal. ridel, Fr.

rob; roub = ul; up. roub pszczół = ul pszczół. Por. niem.

dyjal. romp = ul z drzewa (z jednej sztuki), Fr. rooic — przeklinać. Por. stsł. reką, uroku, pol. rzekę, urok,

uroczye — oczarować, mir. poroeyfy = oskarżać, robiedza _ cliuda świnia, koń, wól. Por. niem. robbe, rob;

dolniein. rubbe; kasz. rupimzbicdzony, rob /.biedzona. W Poznańskim: roba = maciora, roczazna = rocznica; ruok = rok. Por. slsl. roku, pol. rok.

romny, równy równy. Por. stsł. ravinlt, błg. ramna zamiast

rawna, pol. równy, luż. runy, równy, lit, raunus. rona = blocli, camcr. Tor. niem. runge, lot. runga. ropa — para; para unosząca się z płynów gorących; przy suszeniu lnu otwierają drzwi resp. sopuebę. w piecach, aby ropa wyszła; ropie se — parą zabiegać, parować; np. woda se ropi = para się wzbija na gotującej się wodzie. Por. pol. ropa, ropie się (w innym znaczeniu); mir. ropa — wilgoć na twarzy nieboszczyka, rąplć — wyzywać, lżyć. Por. nsl. rep. rap, ramp; repkati, luż. rjap, rjcp, pol. rząp, niem. rumpf, riimpfen, rumpfen, dolniem. rump. Por. też. niem. dyjal. rapeln, riipeltan (raffelzahn) — człowiek innych lżący, Pr. ropucha = wesz owcza, żaba. Por. pol. ropucha, bialor. rapncha, slowac. ropucha, lit, rupużc; stąd niem. dyjal. repctschke (ropuszka) — żaba. Fr. rosc rość, rosnąć; resnanc = rosnąć; np. żeto rosoe, ju urcslo = już urosło. Por. stsl. raslą, rasti, nsl. rastem = rosnę; srb. rasti i resti rość, luż rość, dłuż rość, polab. rest = rość, pol. rość, bialor. resci. Z głupstwa wszystkie nieprawości rostą, Górnicki, rozpacze = rozpacz. 1'or. “ pak, pol. rozpacz, mir. rospae, czcs. rozpać.

rostaje; rostanie — rozstajne drogi. Por. pol. rozstanie, rozstaj nia, stsl. razstojanije, stoją stoję, stojati = stać. rowarzee = *rowarzyć, szperać, być ruchliwym; roieamenie--szperanie, chodzenie, kręcenie się; roicarski — ruchliwy, dziecko „rowarskie“ jest w ciągłym ruchu, w każdą kryjówkę zajrzy, wszystkie kąty przeszpera. Por. niem. dyjal. tlrawalgen, drawalksen, drawaljen chodzie, kręcić się w jakimś interesie, Fr. rowie sa = rojić się; np. pszczole sa rowio = pszczoły się roją. Por. stsł. rijati, roj; połab. celaj réjau sa = pszczoły roją się; pol. rój, rojić się; łuż. roj. rozbaranic se = wygodnie usieść, rozwalić się jak baran;

w Poznań, rozbaranić sic. Por. stsl. barann, slow dolluż. bialor. mir. baran, luż. boran; rozbeblao — rozbcblać, rozpcckać; rozbeblany = rozbeblany. Por. mir. babrały, pol. babrać, beblać; ryba bcblc, pluska ogonem, Dudziński; greckie: pafladzein, niem. babbeln (= paplać), babbcrn (= paplać). — I rozbeblaną pijał salamachę, Z. Morsztyn.

rozblek = swawolnik, hałaśnik; rozb/ekowac = krzyczeć po drogacb, ulicach; wałęsać się po nocy z krzykiem. Por. stsł. blekati, blekotati, nsł. czes. blekałi, luż. blekać, blekotać: niem. bloken.

rozbrzegnone rozmięknąć; rozbrzegly = rozmiękły; np. po deszczach drodzi sóm rozbrzegłe. Por. stsł. bregii, pol. brzeg, rozchyżac, rozekyżec se = rozbiegnąć się, spłoszyć się

(o koniach). Por. pol. chyżo, chyży; bialorus. chiżij. rozgorzeo — rozgorzyć, rozgniewać, Por. stsl. gorjc, gorij, nsl. gorjo = biada!; czcs. liore, pol. gorzej, rozgorzyć; dolluż. goriś = gniewać, rozgraja = drzewo lub gałęzie drzewa rozrosłe na dwie odnogi, rozsocha; rozgraic se — rozkroczyć się; np. osaderozgrail se; zob. wyżéj: grajda; — niem. greten, gratschen, Weigand.

rozjaehotac = *rozjachotać, podrzeć na kawałki, np. ubiór,

książkę. Por. nsl. jahati, pol. jechać, jachać, rozjaehać. rozkidnono = *rozkidnąć, roztluc, roztrącić. Por. stsł. kydati chrw. razkidati, razkinuti, pol. kidac, łuż. kidać, dolluż. kidaś, hiałorus. kidać, ros. kidati kinuti; rozkldly = rozłamuny; np. chodzy jak rozkidly. — Śmierci twej wkrótce pamiątka zaginie, czas sam uiedługo grób ci ten rozkida, Clirościński.

rozkoseerzeo se — *rozkościerzyć się rozsieść się, rozczepicrzyć się; rozkoscerzony = rozczepicrzony. Por. slsl. “kostirn, nsł. kostreba, pol. kostrzewa, bialorus. kosccr, ros. kosteri, lot. kasters.

rozmużdzec = rozmiażdżyć, rozgnieść; zob. wyż. muidzec. roznia = rdza. Por. niem. (śrgniem.) rosen, roseme, Weig (sub rost.).

roztrębaoli I. swawoluik, hałaśnik; 2. zwierzątko fikcyjne o drogiej skórze; roztrębacha gonie = rosomaka, zwierza drogiego gonie. Jest (o zabawa młodzieży. „W łatwowierną osobę wmówiwszy figlarze, że jest zwierzątko (rosomak) resp. roztrębach, każą jéj miccb trzymać, sami zaś, idąc z krzykiem i hałasem, idą niby na nagankę, ale wracają do domu, zostawiając zwiedzionego na mrozie, czekającego na wnijście rosomaka do miecha“, Pobłocki str. 81. Zabawę tę dokładniej opisują Ncssclmann, Forscbungen i Frischbicr pod wyrazami „Rosemoco, Rosemock, Rosumock. Rasumuck = fingierter Spuk; — niem. dyjal. den rosemock jagen, Pr. (ein beliebter sylwcsterschcrz — żart sylwestrowy). Por. stsl. trąba, pol trąbić, roztrąbić. rozwidzeje — rozwidnia się, rozjaśnia się. Por. Nim dzień

rozwidnieje, Przybylski, Milt. rozwora = rozwora; rozworenik — *rozwornik, sworzeń. Por. stsl. virą, yreti, vora sthora; pol. przywrę, przywrzeć, zwora, rozwora, sworzeń; mir. rozwor = klucz, rozżaleo = “rozżalić, rozpalić; np. żelazło rozżalone w ogniu je czerwione; kowal nie rechlć kuje żelazło, aż se rozżali; zob. żal c.

rożenka, dopel. rożenk = grabelki przyprawione do kosy przy koszeniu zboża; odejmują się przy koszeniu trawy. Por. stsł. rogn, polali, rćg, rćzac, dolluż. rog, rożon, pol. róg, rożek, *rożcuko.

różewy = różowy. Por. stsl. nsl. rota, polab. rćza, pol. róża,

lit. róże“, lot. róże, niem. rosc. rożk = rożek, róg do prochu, do tabaki. Por. stsl. rogu, pol.

róg, rożek; stąd niem. dyjal. róschkc = tabakshorn, Fr. raohna, dopel. ruchen = ubranie, ubiór, odzież; up. moje ruchna wiszóm w szaf.e; ja mom ruchen dosc; w nedzele ledze bierzóm nowe ruchna ua sc; dzeki (dziki) człowiek chodzy bez ruchen Por. stsl. ruho, ruhlo, nsl. ruha, liulg. serb. ruho, czes. rouclio, pol. rueho; — Niewiasty strojów niezwyczajnych nie mają wymyślać, jako są rucha długie, stuły od szyi do ziemi, Petrycy. — stprus. rukai; por. niem. raucli, raucbwaare, stniem. ruh, rueh. Weig. ruohla = świnia. Por. ruchla, ruch ruch — wabienie świń,

Onomatop. Por. tćż. niem. rijclicln, stnicm. rucbleu, rochlen = rócholn, grunzen (tlas schwcin grunzt), Weig. 1'ukac = “rukać, liukać (o świniach), kwiczeć (o świniach podczas pociągu płciowego). Por. stsl. rukati, rikati, nsl. ruk — pociąg płciowy; serii, rukati, chrw. rucati, pol. ryczeć, luż. rućcć, dolluż. ricaś, ros. rykati, rykati sja = rukać (o świni), rumot = rumor, hałas rumotać = rumotać, rumor robić, bić we drzwi, hałasować; rumotanie = hałasowanie, pukanie we drzwi, wrota. W innych gwarach także; np. w Poznańskim; rumotać we drzwi; kto tam rumoce. Por. lać. rumor, niem. rumor, rumoren i niem. ranimen, rammeln, rammklotz. rup nędzne prosię. W Poznańskim: roba = maciora, świnia. Por. niem. robbc = pies morski, dolnicm. mbbc; w Ifi wieku niem. robbe znaczyło: królik, króliczek, ryszezo = kłusem; np. ryszczo jachśl. Choć jego koń ma dosyć szlapi, sporą go puści ryścią i co może kwapi, Potocki, Argen. — Por. stsł. ristati. riśtą, ros. ristatf, rysi “ kłus, lit. riszczia = kłusem, łot. rikszu = kłusem, pol. ryścią; rześcia = tentent kopyt, ruta = piołun; zob. wyż. psd ruin.

rząd = 1. rząd; 2. sztyga, stóg; np. dosc rzędów we żniwa na polu; rzędowisko = miejsce, gdzie stal stóg, rząd; rzędowiszjze — stogowisko, miejsce, gdzie stał rząd, stóg. Por. stsl. rędn, pol. rząd.

1'ząszezec = *rząszczye, siepać; tj. kobieta robiąca pończochę rząszczy, ilekroć się pomyli; chustka nie obrębiona rząszczy się. Por. stsł. rć.śiti, razdrcśili; lit. riszti, raisziti = wiązać; atriszti : rozwiązać, lot. rist = wiązać; polab. rejsen stsł. rćśenijc. Por. niem. rciste = skręcony len, śrgórniem. ristc, stnicm. hrista, stgierm. lirista = trzepać, trząść. Weig. rzegao — womitować, rzygać. Por. stsl. rygati, ligati, czes. ii-

chati, luż. rihać, bialorus. rygać, ]iol. rzygać, rzejcuz; rzeenz — wrzcciądz, łańcuch. Por. pol. rzcciadz, rzccządz, wrzcciądz, czes. retez, ietizek, luż. rjeciaz, lit. retćżis = obroża, stprus. ratinsis. Por. niem. ratschc, riitsche, stsas. retau, stnicm. rczan — kratzeu, kłapperu, rasseln. rzem, dopel. rzemienia — rzemień, Por, stsl. remem, rcmyku

czes. remen, luż. rjemień, rjcnniSk, pol. rzemień, rymarz, niem. ricmen, stnieui. riumo. rzepie = ciężko kaszlać, rzęzić; up. nie kaszl asz, ale rzepisz, suchotnik ealóm noc przerzepiul. Por. niem. rappeln = liarlc und klanglosc lautc vou sieli geben, Weig; niem. dyjal. rappeln — rasseln, Fr., mir. ripiti, ros. repnull = pęknąć. 1'zcszcc; rzeszao — wiązae; np. idze jakbe bel zrzeszony; chusta pod szejóm mnie se rozrzcszela; urzeszec = uwiązać. Por. stsł. reśiti, nsl. reśiti, polab. rejsen = rozwiązanie, lit. riszti; raiszlti = wiązać, lot. rist wiązać, rzec = tyl, tylek; np. w rzec Betowa = za llytow, za Bytowem; rzetny = tylkowy; up. flaka rzetua — kiszka odchodowa; rzetnUa — Hak rzytny, odchodowy. Por. stsl. riti, bułg. ritna, czcs. iit, luż. rić, pol. rzyć. rzec; rżec = rżeć. Por. stsl. riizati, srb. rzati, czcs. rżati, pol.

rżeć, rżać, lit, crżilas = ogier, rzydzec = rządzić, najmować; np. gospodarz rzydzy sobie czcladz; czeladz rzydzy se po mniastach na pól roku, po wsaeh na całki rok; żałuje, żem se do żeda urzydzela Por. stsl. redn, pol. rząd, rządzić, rżesko = rżysko; rżeszcze = rżysko. Por. stsl. rllżl, pol reż,

polab. raz = żyto. 1'żma, i'zma = pagórek, pagórek. Wyraz ten ściągnięty z dwucli słów: rntfl i żma. Por. stsl. riltn. nsl. rt = wzgórek, rlić —pagórek, serb. rt, czes. ret. = usta łuż. rot, crt, polab. rat, bialor. rot — i — *żem, stsl. zimą, pol. żmę, bialor. naż111,1 = miejsce bagniste; więc rżma — „z ust wyżżęta“. sa = 110, tu, sam; np. dajsa = dajże; ilajle sa —. dajno; pojle. sa; pojtalc sa = chódźno, chodźcie no. Por. pol. dyjal. pódź jiuo sa = przyjdź jeno lu; pódźże sam = przyjdżże tu, ros. sfl; np pożałujtc sn, ućtnsn; resp. stsł. semo, samo — tu, dotąd, luż sem, polab. sejm, pol. sam. sachajda -wietr/.nica, dziewczynisko. Por. stsl. sn-boditi, pol.

schodzić, chadzać, sadnonc — usieść; np. sadnij brace usiądź bracie. Por. slsl.

sędą, pol. siądę, siędnąć, czes. sedu, sadu. Sadzi — nazwa sadzawki w powiecie wejherowskim. Por pol. sadz sadzawka

saja — mańkut, mężczyzna robiący wszystko lewą ręką; .sajka — kobieta używająca lewej ręki zamiast prawej Por. stsl. .Suj, śuioa lewa ręka, nsl. sujca, serb. suwak, mir. sujcia, sulka, ros. śuj, Suliga = mańkut, pol. szuja (w innym znaczeniu), sanskr. sawja, gree. skaios, lać. scacvus. W Poznańskim: szmania — mańkut, samo; samica = samiec, samica. Por. stsl. samR, sarnicf, pol.

samiec, połab. somac. samoroda = roślina sadzona i rosnąca na dachach, rojnik, skoczek, rozehodnik „co roście na górach kamienistych“, „strzechach“, murach“, Syreński, Zielnik. — Por. pol. samorodny, stsł. samil i roditi = rodzić, sanie, dopel. sań = sieć na ryby kształtu sań. Por. nsl. sani,

czes. sanę, pol. luż. sauie. sandacz, sandzano = saudacz Por. pol. sandacz, sendacz,

niem. zamler, śrgniem. sander. sano = siano. Por. stsl. seno, polab. sianć, siane, pol. siano,

łuż. syno, dolluż. seno, lit, szenas. sapotao, sopotao mocno sapać (o wodzie na moczadłach lub bardzo się gotującéj); np. jak parobk wjachńł na ląke, aż sapotalo pod wozem e koniom pod nogami;—w gropie pleskoce e sapoce, kiej barzo obskacóm (zwłaszcza gdy się gotuje coś gęstego, a nie sama woda). Por. stsl. sopą, sopsti, sopati; czes. sapati, pol. sapać, sapiąc, łuż. sapać, saren, dopel. sarna, Hilf. soreu, sorn — rogacz, samiec-sarna; ii]), skacze jak saren. — W Poznańskim: sdr= rogacz; sarna— sarna. Por. stsl. sritnil, sruua, nsl. srna, czes. srn, sina, pol. dolluż. sarna, łuż. sorna, sema. sarka, sroka, seroka = sroka Por. stsł. svraka, nsl. sraka, pol. sroka, polab. sworka, dolluż. sroka, lit. szarka, stprus. sarke.

saza, szadz sadze w kominie. Por. stsł. sażda, pol. sadze,

polab. soilzaj, ros. saża. sądowy sędzia. Por. stsl. sądn, pol. sąd. Por. Władysław Dobrski Sądowy chełmiński obiit 1695; podpis na obrazie w klasztorze chełmińskim, sąpac se — sapać sic, sępić się, milczeć z gniewu; st/pa osoba kwaśna, długo się gniewająca, osowiała. Por. slsl.

sąpfl, posopiti, nsl. osupnaii, Czes. posupiti, pol. sęp, sepie, osępieć, posępny, soerzp = sierp. Por. slsl. srupft, pol. sierp, sierzp, luż. dolluż. serp, bialor. serpcń, lot. sirpc; por. niem. sebarf, stnicm. sarp, scarf.

soerzply, soerzply — wychudły. Por. slsl. utrnąti, ulrpeti, pol. cierpnąć, cierpki, ścierpły, co do rz por. pol. cicrpiec, a stpol. eierzpieć, lit. lirpti, lot. tirpt. schadzka — nabożeństwo brackie, podczas którego ksiądz miewa naukę od ołtarza, a członkowie skladkują na rzecz bractwa; schadzka. Por. stsl. hoditi, pol. chodzić, schodzić się, chadzać, schadzka, polab. chćdit = chodzić, scerz; scirz =: 1. ścierw; 2. rzecz jakakolwiek surowa i mokra; np. serowe jak scirz (o mokrym drzewie), to sam scirz (o roli sapowatej); 3. pies; np. te scerzu! — smierdzy jak scirz. Por. stsł. strnvo, strtlyi, pol. ścierw, dyjal. ścićrwo, łuż. ścicrb, białor. sccrva ros. stcrvo, lit. łot. sterwa. soiznik — ściągacz, łańcuch lub powróz założony za koniec dyszla i za jarzmo, by woły, idąc z góry, mogły wstrzymywać (śeiągaćl wóz Por. stsl. tęguąti, pol. ciągnąć, ściąguąć, pociąg, polab. tangne = ciągnie, wastangue — ściągnie, stangwaj — śc.ięgaczc. seczera = siekiera. Por. stsł. sekyra, pol. siekiera, czes. sekc-

ra, polali, sótjar, sćtjarja = siekiera, łuż. sekera. Seozyńc = Sieczynicc, nazwa łąki pod Kantrzyncm. seczkarnia = sieczkarnia. Por. stsl. seką, pol. siekę, polab. sect = siec.

secky = suchy; susza = susza. Por. stsł. suhil, pol. suchy,

polał), seusit = suszyć, dolluż. suchy, lit. sausas = suchy, sedla = ławka, ławeczka. Por. stsl. scdlo = siodło, czes. scdlo, pol. siodło, siedlić, osiedlić się, połab. sedle — siodło, dłuż. scdlo = siedzenie. Por. też stpol. siedzą, lot. scdli — siodło, sejac .-łsijać, ciepłem buchać; np. piec tak gorący, że aż seja; w gorączce seja głowa chorego. Por. stsł. sijati, nsł. sijati, ros. sijati = promienie rzucać, semiene, ssminie, somloni, sumnienie. sumienie — sumienie. Por. stsl. mineti, sąmineti sę, pol. pomnieć, sumnienie, sumienie, stpol. sąmnienie resp. sąmpnienie, Swiętoslaw.

selia = suka. Por. pol. ros. mir. suka, połab. seuka, niem. dyjal. zauke.

senogarlioa sinogardlica, zwykle: synogarlica. Por. slsł. sini, pol. siny.

aermitjga = siermięga. Por. mir. seuirjaha, ros. sermjaga, lit. sermega. Por. niem. sekeren, scheruug, seliering = warsztat do robienia płótna, ale i płótno, Frischbier (seliering, scheruug sind aucli namen ftlr den aufzug). seroka sroka; '/.ob. wyżej tąrl-a-, mazurskie: seroka. serzehl; także: serołirzla = sierść, szerść. Por. stsl. srnhtlkn, srilśati, nsl. srSati = być wełniastym, pol. nasicrszaly, stpol. szyrszl, Bibl. szar., dalej: szorstki, szorstki, mir. Ścrcchaty, bialorus. Serchać, sersie = najeżać, robie szorstkim, ros. ścrśavy, lii. szurkszfus. sery = wilgotny; serzec — wilżcć, stawać się wilgotnym, miękkim: o -zbożu mięknącym wskutek wilgoci. Por. stsł. syril — wilgotny, dolluż. sery = surowy; ros. syryj, syreti, czas. syry, luż. syrizna = wilgoć, seszmień = ssus/.micń piat np. śniegu, słomy; przy temperaturze bardzo obniżonej pada śnieg drobnemi piatami, gwiazdeczkami; skoro mniéj zimno, padają duże płaty tj. „seszmienie“; z palących się słomianych dachów porywa wicher całe „seszmienie“. Por. stsł. silhnąti, sillili, suhii, suśa; pol. schnąć, suchy, susza; polab. seusit = suszyć, bialor. suchmeń = posucha, ros. suśmeni posucha, lit. sausas = suchy.

seszeca = socha. Por. stsl. soha, pol. łuż. socha, *sośyca. sety (*syty) = karmny, tłusty, syty; np. sety skop. Por. stsl. sytil, pol. syty, polab. Bajty, lit. sotus, niem. sin, lać, sat, satis.

Sety = suty, nasuty, nasypany. Por. stsl. silpą, suti (zam. snpti), czcs. suty, pol. snć, suję, suty; sepao sypać. Por. stsł. sypali, pol. sypać, polab. sajpe = sypie, łuż. sypać, sep' = kupa, dolluż. sypaś. sew-lnka “siewauka, fartuch wielki lub płachta używana przy sianiu. For. stsl. séją, seti, séjati, -s£rati; pol. sieję, siać, siewa' polab. siot = siać.

sicena = sicina, ait, sitowie. Por, nsł. sit, sitovje, sitina; stsl.

sitije, pol. sit, sicina, luż. sycina, dłuż. sysie, mir. sytnik. sidło (tj. s-idlo, twarde s) — sidło. Por. stsl. siło, pol. sidło,

sieć.

signunc (nos. un); sygnónc = sięgnąć. Por. stsł. sęgnąti, czes.

siłinouti, pol. sięgnąć, siągnąć, dyjal. sieuguónć. sikać 1. świstać; 2. sikać; sikawka = sikawka. Por. nsl. sikati = sykać, siknoti, sikalica sikawka; czes. sykati, syczeli = sykać, sikać, pol syczeć, siknąć, sikawka, dłuż. sykaś, sycaś, białor. sykać, sinunc, sinónc = usieść, siędnąć. i'or. stsł. sędą, pol. siądę,

siąść, siędnąć, luż. sydnyć so. siżeń sążeń. Por. stsł. sęźinl, nsl. seżenj, pol. sążeń (zam.

siążeń); luż. sążeń, dłuż. scieżan, połab. sanzman. Sjiinowo wieś w pow. kartuskim. Por. stsl. seno, pol. siauo,

polab. sianć, luż. syno. sjonc, sjónc = zdjąć; np. ni możesz te czapci sjónc? Por. stsł. jęti, pol. jąć, zdjąć, dyjal. zdjónć, sjónć; np. w Poznańskim; ni móg tego sjónć. skarnia, skarnia = lice, jagoda. Por. stsł. skranija = skroń;

nsl. skranja, luż. skroń, dłuż. śkrono, pol. skroń, skronie, skaza bieda, kłopot, skaza; skazec — popsuć, zepsuć. Por. stsł. kazili, iskaziti, nsl. kaziti, bulg. nflkaz nieszczęście, pol. kazić, skaza, łuż. skaza, kazyć, białor. kazić. Skinie sę lśnić się, szklnąć się. Por. pol. szklić się. szklnąć się; — szkło, dyjal. śklo, slsł. stikło, i pol. Isknąć się, *lisk, stsł. llśtati sę. skierzniao = *skicrzuiać; zob kierzniac.

splepka *sklepka, deseczka z dziurką na obu końcach używana do węzyska (zob. ten wyrazi, ażeby się nie pokręciło; zamiast drewnianych używają tćż sklepek żelaznych o dwuch dziurkach. Por. stsł. klepali, klcpica, pol. klepać, klepka, sklanka, sklonka = daszka, butelka. Por. stsl. stiklo, czes. stklo, sklo, pol. szkło, szklanka, ludowe: śklanka, połab. staklinik = szklarz, lit. stiklas, sklenlcze. Skład = *skład, środek zagona, gdzie skiba ku skibie jest zwrócona; dla tego skład jest miejscem najwyższym na zagonie-

Por. stsl. kładą, pol. kładę, pokład, skład, polab. kłodę = kładzie.

skluo = źrenica. Por. stsł. stiklo, pol. śkło, szkło, bialor. śklo,

goe. stikls, lit. stiklas. sknerczec = 1. biadować; 2. kwiczeć (o świniach, gdy głód mają lub chorują). Por. pol. skwierczeć, skwarczeć, i niem. knurrcn, dyjal. gnurren, gniirren, Pr. skobleo = *skoblić; zdzierać z drzewa korę, oblupiać witki z kory; np. ju za pozdze skobleo gozdzc =.już nie czas, już za późno. Por. stsl. skobli, nsl. skobelj, oskobliti, ros. skołielf, skobliti skrobać, heblować, pol. skobel, lit. skaplis, goc. skaban, niem. schaben. skobronk, Skowronk, skou-ork, skoioorriek, skowarne/t = skowronek. Por. stsł. *skovraun, skovrautcr, czcs. śkobruuek, skrobanek, łnż. śkovroućk, dłuż. skobronk, polał), zewornak, ros. bialor. i mir. żavoronok. skogola = komar. Por. stsł. skokn, bulg. skakalec = szarańcza, pol. skok, skakać, polab skokat skok = cwał. galop; np. jachac w skok abo skokiem; tak samo w innych stronach: jechać w skok; skoczki, skueczki = skoczki. Por. stsl. skokn, skaćikn, pol. skok, skoczek, skoleo, skolio = 1. płakać; 2. skomleć; np. kogo boli, ten skoli. Por. czcs. skoliti, pol. skolić, skulić, młr. skulity, lit. skalni.

skóra, skuora = 1. skóra; 2. hetka. Por. stsł. skora, pol. skóra, ros. mir. śkura, bialor. sknra. Por. pol. to sama skóra, tj. lichy, chudy koń, hetka, skóro, su ourc = skorek pospolity, skorzeń, szkorzek. Por. stsl.

skroncf, połab. stjerac, luż. skore, big. śkorec, nsl. skorcc. skorznia, skorzenka ~ bót, bócik, bóty z długiemi cholewami; np. djabeł prandzć pare skorzni podrze, niżle pare ledzi do grepc dostanie; nogi drze, a skorznie na kiju nosy. Por. stsl. skora, czes. skora, sknra, pol. skóra, skorznie, pol. dyjal. skórzaki = spodnie skórzane (w Poznańskim); ros. skora = ubranie futrzane, skórka skrojony wierzch bochenka chleba. Por. stsl. skora,

pol. skóra, skórka, skotarz, skotorz = pasterz. Por. stsł. skota, luż. czcs. skot,

pol. skot, skotńrz, skotarek, np. w Poznańskim; połab. stjet — skot.

skoweczk “skowyczek, oskola, sok brzóz, który na wiosnę płynie z drzewa za nawierceniem. Por. stsl. sokn, pol. sok, *sokowyezek, stprus. sackis, lit. sakai = żywica. Skowork, skowarnck = skowronek; zob wyż. skolronk. skra = iskra. Por. stsl. nsl. bułg. serb. iskra, czes. jiskra, połab. jaskra, łuż. skra. bialor. skra, pol. iskra, skra. Skręta = koniec tylny dyszla. Por. stsl. krątiti, pol. kręcić, skręcić, kręty.

skromlc = skąpić, być bardzo oszczędnym; skromność = skąpstwo; skromny = skąpy, oszczędny; skromno = mało; up. skromno rniansa nóm dele (dali). Por. mir. skoromuy = oszczędny; pol. skromny, skromność, skromić, uskromić; białor. poskromić, ros. skromnyj. Por. niem. dyjal. krumm-mittwocb = środa popielcowa, środa wielkiego tygodnia, Fr. krumm, kruinmen; er kriimiut sieli — kurczy się. / skronią = skroń; zob. wyż. skarnia.

skrow = łatka, kawał, skrawek. Por. stsl. krajali, pol. krajać,

wykrawać, skrawać, skrawek, skrzec, zob. skra.

skrywka = skrytka. Por. stsl. kryli, krnveu0, pol. kryć, skrywać, pokrywka.

skrzśl = krzyż, kość pacierzowa; np. leniwy eklop skrzćla sobie nic ziarnie. Por. pol. skrzele; — i skrzydło, sts'. krilo, krelina.

skrzenia, skrzynka skrzynia, skrzynia; skrze no te, skrzenówk = drewniane naczynie do siekania mięsa. Por. stsł. skrina, skrinja, pol. skrzynia, skrzyneczka, luż krina, ros. skrinfi, lit. skrme, stniem. scrlni, niem. sebreiu. skrzep = stępa u wrót (kawał grubego drzewa w środku wyżłobiony i w ziemię. wkopany); skrzepice, skrzepki = skrzypce, skrzepiec skrzypieć. Por. stsł. skripati, czes. skiipati, pol. skrzypieć, skrzyp, skrzypki, dyjal. skrzypice, luż. śkripotać; lit skripka. Por. łać. scribo, stniem. scriban, niem. sebreiben. skunia, szkunia stodoła. Por. stniem. scugin, scugina, niem

sclicune, lit. skune, polab. stjenia, nsl. skedenj, szkeden. skuseo = '-skusić, wyjść za mąż. W Pozn. skusiul jóm = zaploduil ją, uwiódł. Por. stsl. kusiti, iskusiti, pol. kusić, skusić, pokusa, stprus. enkausint. Por. niem. kuss, kiisseu, stnicm. kussan, stsaskie knssian, kiiSSmonat = miesiąc miodowy, Weig.

skwirac = płakać, piszczeć: np. ja skwirzan; skwirzec = płakać, piszczeć. Por. stsł. raskvreti, czes. skviiti, skwiiiti, pol. — kwrzec, naskwicrać, przyskwicrać, luż. śkrjewać. skwirz = świerszcz. Por. stsl. svrnćtkn, czes. cvrk, pol. skwierk,

świerszcz, dyjal. Świercz, luż. śwjcrć, dłuż. śweri. skrzec = dokuczać, zrzędzić, głowę komu suszyć: np. zła żona skrzy wiele na męża. Por. slsl. raskyrćti, czcs. skvrili, pól. naskrzeć zam. naskwrzeć, naskwicrać, luż. śkrjeć, dłuższkrjeś.

sla, sli = szła, szlc. Por. czcs. śle, pol. szła, szleja, szelka, dyjal. śla, śle, ros. .sieja, lit. szlajej, stniem. siło, niem. siciesłanp (SB nosowe) = siąp, sieć, łapka. Por. niem. sclilupf, stniem. śrgniem. slopf = schlingc, Weig. sohliipleu, schlupfen, czes. slup, slopcc, pol. slopiec, ros. słopecf, mir. słopeć. Stecłl = słuch; niech — skroń, słuchy; słechać, sleszeć = słuchać, słyszeć; itesznie = słusznie. Por. stsł. slyśati, słułili, słuśati, pol. słuch, słuchy, słuchać, slusz, słusznie, polab. slaisat słyszeć, pćsleusat = przysłuchiwać się. slechac komu = należeć się komu, analog, niem. gcłiort mir= mnie się należy. Por. pol. słuchać, słusżeć komu, luż. słuśeć = należeć się, dłuż. sluśaś se = należeć się. sledzówka (śledziówka) -= zupa śledziowa, t. j. woda słona w beczce śledzi, powstająca ze stopniałej soli i tłustości śledziowej; toż samo w Poznańskim: niech pón sa mi da za Irojak dwa duże śledzie, ale niech mi tćż doda trochę śledzićwki; sielodka = mały śledż. Por. pol. śledź, śledziówka, dyjal. śledziówka, ros. sclidi, seledka, mir. sełedka, bialorus. seledzcć, lit. silke, stprus. sylccke. sledni; siej ni — ostatni; np. Kumer bel slcjni słowiński ksodz; do slejni sztcuie = do ostatniej godziny. Por. stsl. sledn, sil sleda = z tylu; poslćdi = potym; nsl. slćdni = ostatni; pol. ślad, posiedź = potym, późniéj, pośledni; polab. pćsljod = potym, późniéj, dolłuż. sledny, sleny = ostatni; ros. poslednij = ostatni.

słega = sługa; por. stsl. sługa.

Siemień = padalec niejadowity koloru ciemnego, cienki i tak krucliy, żc, uderzony cienkim pręcikiem, na kawałki się rozpada; rodzaj to wężów bardzo małe oczy mających, zwanych też ślepieniami, po niemiecku „blindschleiobe, brucbscblange, glasschlauge“. 1'or. pol ślam. ślamonik resp. skrócon. ślamonik, niem schlamm. slep resp. slejp = ślepień, żmija Tor. stsl. slepfi, pol. ślepy,

ślepień, ros. slćpeui, mir. slipyj owad. Siewa = śliwa; por. stsl. sliva, pol. śliwa, łuż. sljuwa, śliwa,

połab. slajwcnia, lit. śliwa. Slezac se = ślizgać się; —slizatoa, slizdwka 1) ślizgawica, 2) ślizgawka; np. to mu jidze jak na słizawce. Por. stsl. slizflkll, nsl. sklizck, skuzek, pol. ślizki, ślizawica. sliwiezś = drzewo śliwkowe; np. U waji wiele śliwków. bo

wiele sliwicza. Por. stsl. sliva, pol śliwa, śliwka, slod; siad = pośledż, tyłek; — stodk = zad, tyl słodki resp. puldepki = zadnica, tyłki; up siad nas = za nami; ze słodka = z tylu, slode plecy sedzec, por. O Panu Czorlinścim, str. C. 1'or. stsl. slćdrt, sil sleda = z tyłu; pol. ślad, pośledż, poślad, stpol. puśledku twego zaciskaj = anum comprime zob. Pr. fil. III, 290; dłuż. wot sledka = z tyłu: posledk = tylek; połab pćsljod = potym, później, słabeka = człowiek słabowity, slabaka Por. stsl slabn, polab. sloba, pol. slaby, slabaka. Dawni Slawaki nas nazwaliby slabakami od słabości, bośmy bardzo oslabieli, Stryjkowski. Sławetny sławetny; tytuł dawany przy zapowiedziach zabierającym się do stanu małżeńskiego mieszczanom i włościanom. Por. stsł. slava, pol. sława, czes slava, slovutny = sławny; lit. szlowus, szlowuas = szanowny. Sławno, Słewno, Słowno = Sławno, dziś niem. Schlawe, miasto na Pomorzu; w Poznańskim wieś Sławno. Por. jak wyżéj stsl. siara, pol. sława, słeeh zob. wyżej: s/ech.

słonecznica = kręgi jasne, jakby drugie słońce, w pobliżu słońca najczęściej przed zachodem ukazujące sic na niebie przed zmianą powietrza; sluniszko, sluncszko = słońce, słoneczko; np. ga mie sluniszko e ksanzee oświeci; por. stsl.

stanice, pol. słońce, słoneczny, słonko, słonyszko, słoneczko: dollnż. swuńco, słyniaśko. słowin, slowin = słowik. Por. stsl. slavij, pol. słowik. Słowlnce, Slowinoe słowińcy; mieszkają między jeziorem Łebskim a Garncńskim; np. mesme slowinstji; me slowinskji; ledze slowinstji; po slowcnsku; mowa abo szproka słowińsko; słowińsko wiara. Por. stsł. slovcninft, polab. slevenstja słowiański. Slowince jo nasza starodawna, prawdzewś nazwa, jak mc sę sami jesz podzisdzeń nazewame —pisze Dr. Cenowa str. 75; trudno zrozumieć, czemu kś. Pobłocki niekontent z téj starć j nazwy, słup część pługa. Slup jest w grzędzie umocowany, na słupie stopa, na stopie lemiesz, a z przodu kraj. Por. stsł. stlnpii, pol. słup, luż. slup. smarglena smrodynia: niem. faulbaum. Por. stsl. smrndćti, smradu, połab. smardi = śmierdzi, pol. śmierdzieć, smard, smrodyna (w Pozuań.); co do g w wyrazie smarglena por. kasz. zdrzebie i zgrzebie, medly a mglić, zdrzcc a zgarac itp.

smftrkala — smarkacz. Por. stsl. smrukati, pol. smarkać, smarkul, sm&rszcz, smarszczk = ślimak, *smarszczek. Por. stsl. sn-

mnlskanfi, pol. zmarsk, smarsk, marszczka. smeczk = smycz; por. stsl. smycati, pol. smukać, smykać, smycz.

smedles strug z rękojeścią po obu stronach. Por. niem.

schneidemesser; schneidelu = krajać, obcinać, smek = ślimak. Por. niem. scbnecke, stgn. suecke. smeknónc = uciec, siuyknąć, zmykuąć. Por. stsł. mnknąti sę,

pol. mknąć, zemknąć, dolluż. mykuuś se — uciec, smętorz = emętarz; por. stsł. kumitira, pol. emętarz, dyjal.

smentarz, smętarz, gree. lać. eoemeterium. smętek i smętk = djabeł; np. nie wićsz, co bredzysz, smętek godo bez cę, Derdowski, Jasiek str. 22. Por. stsł. sflmątn, pol. smęcić, stpol. smętek, Eufraks. smieohowisko = dziewczyna sprosnycłi obyczajów; por. stsl.

smćhu, pol. śmiech, smiot zaspa śniegu, zamieć: por. stsł. metą, mesti, pol.miotę.

mieść, zamieć; na Litwie: snmiot; Wicher śnieg składa w sumioty, Syrokomla; łuż. smiet. smiotana = śmietana; — smiotanka = śmietanka resp. przezwisko szlachty, for. nsl. smetana, polah. samatona, dolluż. smiatana, stąd niem. schmetten, sehmant. smirc = śmierć. Tor. stsl. sBmrnti, pol. śmierć smirdzee = śmierdzieć. I'or. stsl. smrndeti, pol. śmierdzieć, połab. smardi.

smork resp. smark = smark; por. stsl. smrflkfi, pol. smark, smród, smród = smród; por. stsl. smrndeti, pol. śmierdzieć, smród.

smród żyd; por. stsl smrndn, pol. smard, smug smug; kawał pola; por. nsl. smuga, luż. smuha, dolluż. smuga, pol smug, smuga. I rzy zdroju byl smuk piękny zielony, 1'. Kochanowski, smuk bioto; por. mir. smuk rzadka zupa, breja; bułg.

smuk = trąba wodna, smukac = gładzić; — posmukiióiic ręką pogładzić: por. stsl.

smycati, pol. smukać, smukły, smura; smyra — mgła. Por. pol chmura, ros. pasmumyj = pochmurny.

smużk resp. smuszk = owieczka. Por. stpol. smużyk, smusik, smuszek = skórka z jagnięc ia; stąd niem. sclimascbe, schmose, stniem. (1327 r.) smascłie. — f!lo płacą króliki, smusiki, skóry niedźwiedzic, Voł. leg. Por. stsl. smagln, smugłn, pol. smagły, smukły, smagławy, ros. smugłyj. snad; snad; snod = zaraz, natychmiast. Por. pol. snadż, snać,

snaść, sna, snadny, łuż. snadż, dolluż. snuś. snddki ^ miałki, nicglęhoki; np jczoro snadkie, stednia snadka, tu jo snadko; mddkosc — miałkość wody, rzeki. Por. stsl. snad! aż do wierzchu, pod sam wierzch; pol. dyjal. snadko; np. w Poznali. miałko, pol. suadny, luż. suadny lekki.

smiży; snożl; suoużni; sznożi piękny, śliczny; np. dcckt snoże mogle śpiewać, siuiża córka, snaże dzecko. Por. stsł. snaga, ezes. suaha. snażny, pol. snażny. — Wziąwszy też i sam kogo tam do boku. Bije jej czołem i w snażnym poskoku płyną, Miaskowski F.pitalamium. snee, ja sneję snuć. Por. stsł. snuti, pol. suuć, łuż. siłować, snice — marzenie podczas snu, spanie. Por. stsł. stlnti, stmije; pol. sen, śnić, pol. dyjal. śnicie, dolłuż. soń: snia = spanie, sen.

sniegitlc = 1 śniegulka (ptak); 2. roślina (przcbiśnieg), przylaszczka, dzwonek. Por. stsl. snegn, pol. śnieg, śnieguła, śniegulka; dolluż. śnieguła (ptak); śniegulka (roślina); niemselineevogel; sclineeblume. sneba = niuchal. Por. niem. schnupfen, dolniem. snuppen. snłesc = zjeść; np. sniesz — zjesz. Por. stsł. sfinesti, sdnćinf,

stpol. śnieść, pol. zjeść, dolłuż. sniesć. snodnice = suowidło, snowidzenie. Por. stsł. snnn i videti,

pol. sen i widzieć, resp. *snowidnice. snope abo lębe = snopy; — snopówJca sieczka ze snopów.

Por. stsł. snopo, pol. snop, polab. snćp. snoza, snózka — 1. deseczka, listewka w ulu; 2. cienki kijek, którym się jarzmo zasuwa, aby go wól z siebie nie zrzucił; jcrzcmka, zatka. Por. stsl. uizą, niznąti, pol. nanizać, snoza Wyrębują lipinę na jarzma i wysoką na snozy buczynę, Otwiuowski; mir. zanoza, bialorus. zanoza, lit. zanazas. so sobie, up. rebok wcesnąn inucę so na usze, Derdowski.

Por. stsł. sebe, jiol. sobie, sobaka = suka, pies; np. ale sobaka za chutko uceko, Jasiek

z knieji str. 25. Por. pol. dyjal. sobaka, ros. sobaka. Sobótka, Copot : miasto nad Bałtykiem. Por. stsł. sąbota, pol. sobota, sobótka; por. niem. Zopten (Zopteuberg) pod Wrocławiem, Zopto, Zopotłien w Turyngii, sócl; sod; stld = sad. Por. stsł. sadn, pol. sad, luż. sad = owoc.

sodae, sadac, ja soduję = siadać. Por. stsł. sćdati, pol. siadać. sodo = sadz (naczynie do przechowywania ryb). Por. stsl. sa-

diti, sażdati, pol. sadzić, sadzać, sadz, sadzawka, *sadziec. sodk, sadk = rzeszoto (do przykrywania kur siedzących na

jajach). Por. stsl. saditi, sażdati — jak wyżéj. sodzel — sadno. Por. stsl. sćdeti, pol. siedzieć, siadać, sadzać. sóm = sam; np. piósk sam piasek. Por. stsl. samu, pol.

sam, dyjal. sóm; np. w Pozn.: sóm póu = sam pan. sonsz, zonsz — skóra. Por. pol. zamsz, zamesz, młr. ros. zam-

sza, lit, żemszczius, niem. samsich, stniem. samisch; w lać. średniowiecz, scmistinum. sopucha = otwór mniejszy w piecu powyżej ujścia, którędy dym wychodzi. Por. stsl. sopati, sopuhtl, czes. sopotieb, pol. sapać.

sorbieo = sorbac. Por. stsl. srnbati, pol. sarbać, serbać. sosacznik = sieć. Por. niem. sacknetz, resp. analog, stsl sa-

kn i stsl. seti, pol. sieć, siatka, *saksiatecznik. sosnina = sosna. Por. stsł. i pol. sosna, sostra = siostra. Por. stsl. sestra, luż. sotra. sosznik = sośnik. Por. stsl. soha, pol. soeba, sosznik, sośnik, ros. sośuikfi.

spąozóny = nadęty. Por. stsl. opako, pol. opak, spaczony, sparch = spokój; np. umiarli ni mi Al sparebu. Por. stsl. prahu, pralinćti, nsl. prali, sprhnoti =: spróchnieć; pol proch, spróchnieć. Więc umarły nie mial sparchu = nie próchniał, sparzec = sparzyć; sparzesko miejsce przymokre przy błotkach, bagnach, łąkach lub dolinach lasu, na którym się wcześuiéj trawka puszcza i dla wilgoci jest zieleńsza i większa niż indziéj. Por. stsł. para, pariti, pol. para, par, popar, parzyć.

sparzno = parno, spdizny =parny, np. dzeń sparzny, noc

sparzna. Por. stsl. para, pol. spar. sparznik — robaczek lęguący się latem u owiec w szparach kopyt, wskutek czego kuleją. Por. pol. spara, szpara, luż. spara — pazur kopyci, czcs. spar, niem. sparre. spaszowac = zmarnować, stracić; w Poznańskim: spałaszować -zjeść do szczętu. Por. niem. pasebeu, verpaschen, franc. passer.

speniezic = spieniężyć. 1'or. stsł. penęgn, pol pieniądz, połab.

panz, dlluż. peniez, stgniem. pfonning. spic — spiąć; — spinać — spinać; spinać se = dębem stawać.

Por. stsl. peti, pol. piąć, luż. pieć. spioa = 1. prątek, iglica do robienia pończochy; 2. sprych w kole u wo/.a, Por. pol. śpica, dłuż. śpica, ros. spica, niem. spitze, slgniem. spizzi. spik = 1. sen, spanie; np. spik mis zmorzel, gada w spiku; w Poznań.: ni mogę spać, musze wzióńć na śpik; 2. skroń,

słuch; np. bic dzecko w sj)ik rzecz niebezpieczna; 3. śpioszek tj. kwiat wczesny pomiędzy wrzosem rosnący. Por. stsl. snplją, pol. śpię, śpik. spin = spinka. Tor. stsl. pę.ti, pmę, pol. piąć, pnę, śpień, luż. spinka.

spisk = spisek. Por. stsl. pisati, pol. pisać, splewao = s)>luwać; .spluwała — spluwacz, plwaez. Por stsl. pljuvati, pol. pluć, spluwać, luż. pleć, pluwać, ros. plevati (stsl. plivati).

spódk = spodek; pierzyna spodnia. Por. stsl. podli, pol. pod, spodek.

spodnożlc przewiązka, przepaska zwykła biała, na którą przychodzi żaglowi;, tj. przewiązka czarnego koloru; spodnożk abo bina (— z niem. binde). Tor. stsl. podi), pol. pod, spodni, społownik =r wspólnik; np. pszczółki, waju spolownik zamiar, tj. wasz wspólnik umarł. Skoro jeden z sąsiadów mających pszczoły umrze, drugi idzie do ułów nieboszczyka i uderzając w uie kijem, powyższe mówi słowa, aby mu pszczoły nie uciekły. Por. stsl polo, pol. pól, polowa społem, luż. poł, polab. pćl.

spory = spory, wielki; zdrowy. Por. stsl. sporo, pol. luż. spory; w Poznańskim: chory, do bochenka spory, sporzesko = sporek, świnokrop, świńska trawa, rdest ptasi.

Por. po), sporysz, serb. czes. nsl. sporiS. sposob majątek; np. wzón po uojcu wieklzi sposób. Por. stsl. posobije, błrus. posoba, ros. posohje, sposobu, pol. sposób (w innym znaczeniu), sposobność, ros. sposobnosti = zdolność.

sprawie = uchodzić; np. jakie belo twoje żniwo? ows (owies) lcchy, ale żeto jesz sprawi. Por. stsł. pravtt, praviti, pol. prawy, prawić, sprawa, spreza = panna, lubiąca się stroić. Por. niem: spreizen, sich

spreizen = sieli stolz ausdehuend zeigen. sprzantka = roślina. Por. niem. springkraut, gprzejajec -sprzyjać. Por. stsl. prijati, prijają, pol. sprzyjać, przyjaję.

sprzi?ż03tv = gorący, zapalczywy; — fprzęino\c — 1. sprężystość; 2. zapalczywość. Por. stsl. pręgą pręJti. pręgnąti, pol sprzęg, sprzęgnąć, sprężysty, sprężyna, sprzesic se = sprzysiąe się. Por. stsl. prisęsti, poi. przysiąc, spych = krawędź góry wysokiéj i spadzistej. Por. stsl. piliati; pol. pchać, spychać, ezes. pchati, pichati, pich, blrus. pchać, piebać.

srąjk = srajek, sral. Por. nsl. srati, pol. srać, polab. sarat. srał = mały chłopiec; np. od gralów przyńdze rlo sralów, tj. od śmiechu przyjdzie do płaczu. Por. pol. srać. GrAle = niem. kralen, das gekrale, tj. pusta gadauina. Fr. srogi; Strogi = 1. srogi, zagniewany; 2. bardzo wielki; np. żeto nie je środzie, powiem nowineczka niestrogóm; — Sroiec se = panoszyć się. Por. stsł. sragu, pol srogi, srożyć się, nasrożyć, mir. strogij. sromac sa = wstydzić się; np. jii sromom sa; — sromola — wstyd; — sromo/leicy = nieśmiały, wstydliwy. Por. stsl. srama, sramota, pol. srom, sromac. się, soromiot, sromotny; luż. sroinota, dłuż. sromać se. ssao = ssać; np. dzccan sseje = dziecko ssie. Zob. susac. Stach = lina (wyraz rybacki); lina utrzymująca maszt lodzi w prostéj postawie, a przywiązana do przedniéj części lodzi. Por. stpol. sztak, niem. stag, duń. szwedz. stgrm. stag. Weigand dodaje, że żródloslów nieznany. Por. łteng, stsł. tęgnąti, vilstągy, czes. tuhnouti, tali, pol. ciągnąć, wstęga, lud. stęga, połab. sfangaj — stsl. ynstągy, rzemień, młr. stjahaty, stjab.

stalany = stalowy; np. stalane pióro. Por. niem. stahl, pol. stal, stalowy.

stanpią stępem. Por. stpol. stępią. Ledwie stępią wlecze się leniwo, P. Kochan.; stsl. stąpati, pol. stąpać, polab. stómp— stąp, nastąp.

starozec = dostawiać, dostarczać. Por. stsl. stati, staną, pol. stanę, statek, statczyć, starczyć. Wsie ogromnym wojskom starczą żywność i ludzi, Przcstr. stark= dziaduś, stpol. starek, ojców abo matczyn ociec, Knapski. starka — babka; staruszka, stpol. starka, pol. dyjal. np w Poznań : starka. Równeż uszanowanie odbierają i ro-

dziee rodziców, tj. dziadek i babka czyli starek i starka. Kolberg, Ser. IX. Por. stsl. staro, pol. stary, polab. stor. starkowizna = dożywocie, deputat. Por. stsł. starn, pol. stary, starek, starka.

starnia, starniewka = stara, dorosła llądra. Por. stsl. starn.

pol. stary, starenki. starszy, starszeeli = rodzice; np. jem u starszecli; uioji starszy nie żejóm. Pontan pisze: Od kogoż grzech przyrodzony mamy? Od naszych pierwszych starszych. Por. stsł. starli, pol. stary, starszy, starsi; A ktemu czcij starsze twe. Przykazanie boskie z r. 1478; luż. starejsze = rodzice, statk 1. statek, naczynie; 2. człowiek pyszny; np co to za statk; — statkować = pysznie się, nadymać się. Por. stsł. stati, pol. stać, statek, stateczny, statkować, czcs. statek, stawka = klepka. Por. stsl. staviti, stavljati, pol. staw, wstawić, wstawka.

stążka =r wstążka. Por. stsl. tęgnąti, pol. ciągnąć, wstęga, pol.

dyjal. stónżka, stożka (w Pozn.). stebło = źdźbło, szczebel. Por. stsl. stlbli, stiblo, pol. żdziebło, szczebel, czes. stebło, zblo, blr. sceblo, seibło, ros. stełdo. — Stebelski = nazwisko, steczka = ścieżka. Por. stsl. stiza, stidza, młr. steżka, błrus.

sceżka, pol. ścieżka, stpol. stdza, polab. stadza. StedllÓllC = stygnąć; — ostednónc — ostygnąć; westedninc — wystygnąć; — stednid — studnia Por. stsł. stynąti, studeuici, pol. stydnąć, zastydnąć, studnia, połab. steudinac, pol Studzieuiec imię własne (w Poznań.), stedzeo = studzić. Por. stsl. studiti, czes. studiti, pol studzić. Stegna = ścieżka; — stegienka — śeieżeczka. Por. stsł. stigna;

nsł. stegna, pol. Stegno wieś na Kurpiach; niem. steg. Stegnónc = stygnąć; zob. stednónc.

stekao se = stykać się. Por. stsł. sntnknąti sę, tykati, pol.

tknąć się, stykać się. stełk = stołek. Por. stsl. stołu, pol. stół, stołek, stenka = 1. smarkacz; 2. świeczka u nosa dzieci; np. jemu pod nosem wjedno stenka wisi. Por. niem. stengel, stengelchcn.

Stern, storn = llądra; zol), wyż. starnia.

stew, staw; stdw, stów _ staw. Por. pol. staw, dyjal. staw.

Stoozk = Stoczek, nazwa strugi wpadającej do Bałtyku pod wsią Oksywiem. Por. stsl. teką, toktl, pol. ciekę, tok, potok, stok.

stojeo = stać. Por. stsl. stati, stojati, pol. stać, dyjal. stójce; np. w Poznań, słojal, stojaly tam stodoły; luż. stcjcć dłuż. stojaś.

stók, stóczk stołek, stołeczek. Por. stsl. stolil, nsl. stoi, pol. stół, stołek, stołeczek, dłuż. stoik, stolaszk — stołeczek.

stolom; stolym, slolm, stolnik, sztołym, stolyn, stoulem, stu/tu, stolmnk — olbrzym; np. stoulem to bel wielgi człowiek, zlij duch. Stolmak mieł w stodole do draszowania żelazne cepie; Jeden stołem wzón na batóg taki wielgi kam. Por. pol. stołem, stolim, stoliman, stolin, niem. stollen = spitze, pfosteu.

Stontó resp. .i!dniu = stajnia; — st nik stajnik tj. koń ciągle w stajni stojący. Por. stsl. stali, stojati, pol stać, stajnia.

stoperczec = stać sterczyć. Por. nsł. strćati, czes. strćeti, pol. sterczyć, storczyć, nastorpcrczyć, storczypieta.

stor, Stór = wrzód, ropa, materyja w ranach Aby się rana prędzój zagoiła, wyciskają z niej stor. — Storzec se: stórzec se = ropić się, gnoić się; np. rana se stórzy; wrzód se stórzy. Por. stsl. tira treti, trilti, istorn; hnlg. tor = gnój; serb. toriti = gnoić; trice = ekskrementu; pol. trzeć, rozterać, torzyó — niszczyć. Por. też nsł. tor, tur, tvor wrzód, stsl. tvorD, pol. twór.

Storn = llądra. Zob. wyż. starnia.

storneczka = wstążka. Por. stsł. streti (np prostreti), strana, pol. rozpo-strzeć, strona, polab starna = strona; np. powiesił sie na taki mali storueczce.

stos (Derdowski) = psotnik, pocieszny djabel. Zob. niżej tlus.

Stów = staw; zob. wyż. stew.

stożec so = przechwalać się; — stożec/i = przcchwalca. Por. stsł. stogtl, nsl. stog; stciiti se = stawać dębem, pol. stóg.

Stradny = godny politowania, niebożę. Por. stsł. stradati, strada, czes. stradati, pol. stradać, stradza stradny; np. strad-

liego sługę twego mniej z twojej zaboli umrzeć ręki, niż kouae w niełasce powoli, Morsztyn; luż. stradać. stranowio = zmarnotrawić. Por. stsl. traviti, natraviti, czes.

traviti, pol. trawić, strawić, marnotrawca, strapiaty= zgniły. Por. stsl. trupn, pol. trup, strup, strupiasty, strupieszaly.

straszk — straszak, widziadło. Por. stsl. strahtl, straśiti, pol.

strach, straszyć, polab. strocb, strosajwe = strachliwy. Strąd = brzeg; up. chodzeła na strądze kol jęzora szpacerą.

Por. niem. strand. Strech — licha świeczka zrobiona z węzy po wyciśnieniu z niéj wosku, używana zamiast pochodni do zaświecenia. Por. niem. streich, die streiche, streichholz. Streoh dziad, żebrak, starzec; up. kiej ze strecha pan, to djabel sam; wstśł, kiej piónty strech po wse chodzi, Ij. późno; — streazk ~ dziadzisko, staruszek; — stretzka = babinka, żebraczka, staruszka; — streszena — nędzota, łatanina; — atreszy =r dziadowski, źebracki; np. tak mu gęba lata, jakbe bela streszym masłem wcsmarowńnń Por. stsl. starn, czcs. stary, luż. stary, mir. staryj, starucha, polab stor, pol. stary, staruch, staruszek, staruszka, stpol. strych; czy ja to już mam minę strycha, starej baby, żeby mnie nie uścisnąć, Zabl.; stpol. stryszek; np. pójdź do najuędzniejszych stryszków przy kościele żebrzących; stryszek = dziadek; (orzechołom zob. Linde), streehlaty smutny, zbity, nędzny. Por. czes. truchly, pol. truchliwy, truchleć, struchlec, truchleli = smutny, truchło (Bibl. szar.) = kłopot, luż. truchly, dlnź. tsuchly. strefla = pończocha Por. niem. streifen, streif, pol. strewka,

streliasty, przędziwo strefiaste. streg-a = struga; — strutk i Hruika — ruczaj. Por. stsl. struga, pol. struga strużek, strużka, czes. strużka, atrejenka; strljna = stryjenka; — s!nj\ stryk, strik = stryj, stryjek. Por. Btsl. stryj, stryjcf, stryjka, czes. stryc, stryk, slow. strik, pol. stryj, stryk, stryczny, stpol. strej (Cliwalcz.) pol. stryjna, stryjenka, polab. streuja, straija. strelka kurka wodna. Por. stsl. strSła, strćljati, pol. strzała, strzelać, luż. trjeła, blr. lit. strćla, striila, stgniera. str.ila.

stremień = strumień; — stremiannd — uroczystość zwiastowania N. Maryi Panny, 25 marca; np. na stremiannóm stremienic puszczajóm; po stremianny lód je krechy. Por. stsł. struga, stiuja, czes. strumen, pol. strumień, luż. trumien, niem. strom.

strepieo = gnić. Por. stsl. trupo, strupil, pol. trup, strup, stresza = szałas, budka. Por. stsł. strelia, pol. strzeeba. stre-

cba, blr. streeba, mir. stricha, luż. tsjecha. stręezec = stręczyć. Por. stsl. raka, pol. ręka, ręczyć, doręczyć, lit. rinkti = zbierać, surinkti = zbierać, przedstawiać. Strogi zob. aro,/i.

strónka = 1. obwódka sukna fabrycznego odmiennej barwy od reszty materyi, krajka; 2. przewiązką, podwiązka; np. Cenowa: biele nogawicc wosoblewsze robotę, a do nich szerokie kasąnki czele stronki z drogieho sukua. Por. “stor, stsl. streti, strana, pol, rozpo-strzeć, strona, postronek, polab. stania.

strowy, struowy, zdrowy, zdruowy = zdrowy. Por. slsl. sfidravtl, pol. zdrowy, dyjal. zdruowy, zdronwy, luż. i dłużslrowy.

atrzana = trzcina. Por. stsl. trdstf, trttstina, pol. treść, trzciua,

trciua. (Zob. Prace filol. I, 145). Strzebac; jd strzebie = sorbać; — strzebnónc, zcitrzebnónc sorbuąć, zsorbnąć, zjeść, zjeść z wierzchu rzadkie, a gęste zostawić. Por. stsl. srDbati, czes. strebati, pol. serbać, sierbać, sarbać, luż. srjebać, dłuż. srjebaś. StEZebl'0 = srebro; — atrzebniezk = srebrnik, srebrniczek (trojak); np. żebe ja miał trochę strzehuiczków. Por. stsl. sirebro, czes. stribro, pol. srebro, polab. srebrć, luż. slcbro. strzec = podłoga z gliny. Por. stsl. strćti, pol. rozpo-strzeć,

nsl. ob-Strfit = obwódka w kolo słońca i księżyca, strzecina = trzcina. Por. stsł. trilstina, czes.»titina, luż. ścina, pol. trzcina; w dokumentach mcklemburskich z roku 1232; Trczstini ług.

strzednl = średni. Por. stsl. srśdini, czes. stredni, pol. średni,

śrzedni, połab sridne. strzekac — pryskać. Por. czes. strikati, pol. strzykać, strzckae, strykać. — niem. streckcn (stark ausdchneu). strzelebk — ósmak, tj. dwa i pól trojaka w tamtejszych stronach. Por. stsl. sirebro, pol. srebro, srebrnik, niem. silber silbcrling.

strzćlon = zastrzał, choroba palca. Por. stsl. strela, pol. strzała,

strzał, strzelać, strzem = strzemię. Por. stsl. strnmenn, pol. strzemion, strzena = zoli. slrzana.

strzibrznik = srebrnik. Por. stsl. sirebro, ezes. stribm pol.

srebro, srebrnik, strzikowka sikawka, pumpa. Por. pol. strzykać, serb.

strekati, strcaljka — sikawka; zoli. wyż. strzekac. strziż; strzyż = dziecko rodzące się w czepcu. Por. pol. strzyga, upierzyca czyli strzyga, strzygonia, nsł. strija ciota; strigon = upiór, slow. stryga, gree. lać. strix, włosk. strega, rumuu. strigoj. strziż, strzoż — strzyż, strzeż. Por. stsł. striżi, ros. striżn, luż. scież.

strzimk = potrzos, potrest, wróbel trzcinny. Por. slsl Irlłstl,

trnstina, pol. trzcina, trzcinnik, kasz. strzena. strzoda = trzoda. Por. stsł. ćrćda, czes. strida, treda, pol.

czrzoda, trzoda, luż. czrjoda. Strzoda. środa; — strzód., toestrzód = wśród; — strzodk — środek; np. ten ubogi muszel we strzodku teho koła stójce. Por. stsl. sreda, czes. stieda, pol. środa, śrzoda, śrzodek, łuż, srjeda, polab. sreda. strzyg, strzegą = łańcuch u pługa zapięty za grzędę i walec Por. niem. strick, stgn. strich, strih. stulec = stnlić; np. stul gainbe. Por. stsł_ prituliti, pol. tulić,

stulić, stul gębę. stur; sturzeo sa; zob. stór, stórzec se.

Stwór — ród, stworzenie; np. ten miły stwór bądze nas wszefkiecli weganial, rzek stołem do stolema. Por. stsl. tvorii, pol. twór, utwór, tworzyć, stworzyć, stus, stusnica = zły duch, szkodnica; np. psujóm lo gape i stusnicc kure, Derdowski. Por. stsł. stuhija, serb. stuhać duch, ros. stiehija, grcc. stoicheion. Por. leż niem stuss — narrheit, posse, spass, Weig.

Stynka = rylia. Por. niem. stink, stint, Fr.; lit. stinta, mazur, stynka.

suchandrys — człowiek suchy, wychudły. Por. stsł. Rulin, pol.

suchy, polab. seuche, luż. suchy, suolanuy = sukienny; np. strojel se w łachc suciannc. 1'or.

stsl. sukno, pol. luż. sukno, polab. seukne. sueca (s»cea), świeca — świeca. Tor. stsl. sreśta, pol. świeca, polab. swecia.

sukao = kręcić nici; — osukac, przttukae. Por. stsl. sukati, sukno, pol. przesukowany = kręcony, Bibl. s/.ar., sukno, suknia, sukmana, łuż. sukać, połab. seukne — sukno, błr. sukać.

SUÓj (s“ój); swój = swój; suech (s°ech) = swych. Por. stsl.

Svoj, pol swój, polab. *sej, sejć = swoje, susao = ssać. Por. stsł. snsali, nsł. sasati, czes. sesati, pol.

ssać, sysać, sysak, cycek, polab. sase = ssie. susżika 1. susz; 2. uschła młoda chójka. Por. stsł. snhnąti, sulul, pol schnąć, suchy, susza,' połab. sanset -suszyć, lit. sausas = suchy, swadzba = wesele. Por. stsł. svatiba, svadba, pol. swadżba, n. p. przyjdzie nam obchodzić swadźbę, do stołu służyć i w tańcu rej wodzić, Zimorowicz; Swadzicbna łożnica, EuIraks.; dłuż. swaźba. swand, swónd = swąd; — swandzec, swędzec = świędzić swędzić. Por. stsl. pri-svęnąti, pol. swąd, swędzieć, luż. smud, swiedżeć,

Swarb, swarbu —świerzb, świerzbiączka. Por. stsl. svrubćti, serabd, czes. svrab, pol. świerzbieć, świerzb, luż. swierb, blr. Swcrb. ros. svorobff. Swarożeno wieś pod Starogardem, Swaroszyn. Por. ros.

svarogii = bóstwo słowiańskie, swarzee se = swarzyć się. Por. stsł. srarn, svara, pol. swar,

swarzyć się, połab. szworet. swegier, swęgra = węgicr, wrząd u bydła, w którym się znajduje robaczek przez gziki zalęgniony. Por. nsl. vogrc, serb. ugrk, czes. nlicr, pol. węgicr, łuż. wuhra; por. niem. engerling = hautmade, Weig. stgniem. angar, angari, cugi rink.

swiadczec, sjadczec = świadczyć; np. nie sjAdczełem. Por.

stsł. silyćdokn, pol. świadek, świadczyć, swiardnóno — stwardnąć. Por. stsł. tvrndn, pol. twardy, stpol.

ućwierdzić, luż. twierdy. świat; na świece i na suece = świat, na świecie. Por. stsł.

svetfl, pol. świat, polali, sjot, no swatc. swicec — próżnować, świętować, odpoczywać. Por. stsł. svętn, svctiti, pol. święty, święto, święcić, polali, swante — święty, swieoedło = knot; np. świeca z lechim swiecedłcni nic chce

sc palec. Por. stsł. svetfl, svćtiti, pol. świecić, swiegotac; zob. szwiegotac.

swinczę — prosię spore; — świniak — wrzód wielki w ciele ukryty, objawiający się z początku na zewnątrz przez zapalenie ciała; — świnka piłka; np. dzecc swinkan bijóniPor. stsl. svinija, pol. świnia, polali, swajnia, chrwac. svinka = ludus puerorum, Linde, swioz = 1. naczynie drewnianie okrągłe, najczęśeiéj z jednego kawała wydrążone, z przykrywką, do masła dla pasterzy, robotników w polu pracujących; 2. oko; np. ma ocze jak swioze tj. duże, piękne. Por. stsl. vęzati, snręzati, yąztl, srtvązn, pol. wiązać, więzić, wiąz, wiązowe łyko, łuż. wiazać, wiaz.

swirdzao, ja swirdzaję — utwierdzać, twierdzić. Por. stsł. lvrodn, pol. twardy, po-twierdzić, stwierdzić, łuż. twierdy, stwierdzić.

swojegldsny = własny. Por. pol. swójwłasny, stsl. svoj, vlasti. swok; swouk = swojak, rodak; — swok, swager swak. szwagier, swiekka (lłilf. swiegka) — szwagrowa. Por. slsl. svoj, svojakn, svckrn, pol. swój, swak, szwak; np. przyjechali posłowie z Węgicr od króla Zygmunta, swaka Jagiełlowcgo, Gwagnin; w Pozn.: swak — mąż siostry, sygao, sigac = sięgać; np. stołem, co łbem sygal w chmurę.

Por. stsł. segnąti, pol. sięgnąć, sięgać, luż. sahae. synia, świnia świnia. Por. stsł. svinija, pol. świnia, dyjal.

swynia, połab. swajnia. syska = koń, konik (wyraz pieszczotliwy); syska sy sy! — wabienie konia. Por. stsl. sysati = syczeć, bułg. sftskaui;

niem. heissen rżeć, dyjal. hitach, hitscheu, hisch, hischchen, heisslcin, hiischchen = źrebię, żrebiątko. szabełka — c/.lowick uzbrojony w szablę (dodany do pomocy żandarmom i policyjautom w czasie wielkiego zbiegowiska Indu; np. jarmarku). Por. stsl. usl. ros. sablja, pol. szabla, niem. siihel.

szabielaniec = szatnbelanic; np. czej szabiclaniec do pannów naszccb jezdzul. Por. pol. szamhelan, szambelanic, z franc. chamhellan.

Szacha, ź.; szaoh — rózga, pręt. Przy poszywaniu dachu słomą potrzebne są szachy, witki; gęsiarki są zaopatrzone w szachy albo szligi. Por. lit. szaka = gałąź, niem. dyjal. schacht, schccht =: gałąź, drąg, kij; schaebten = wybić rózgą, szadola = człowiek z włosami szademi, rozczochranemi; — szady rozczochrany, szary; np. szady jak jeż; szadumorz i szady mróz szadź, okiść, szron; — szadzec = czochrać; np. poszadzcł sobie włose. Por. stsłsedii, osedeti, czes. sedy, sedivy, pol. szadawy, szedziwy, szadzić ć, szadź. szadz = sadze w kominie; zob. wyżej saza. szadz = szron. Por. stsl. sedrt, pol. szadź. sadź. szaleo = szaleć; — szalce = łudzić, wabić, zwodzić; Ajenci szalą ludzi obietnicami do Ameryki; rzeżnik szali trawą barana, by szedł za nim; młodzieniec, szali pannę, obiecując jéj małżeństwo nie na seryjo. Por. stsl śaljeuil, nsl. Saliti se, czes. śAliti = zwodzić, pol. szaleć, szalić. Mataczc ludzi fałszywym udawaniem szalą dla pieniędzy. Siennik 1508. szalony wściekły, szalony; np. pies szilony. Por. stsl. śaljcnfi, pol. szalony. Por. też niem. dyjal. schellig = wiithcnd, tobend, Pr.; niem. schall = getose, liirm, stgn. scal. szał, szalu = wścieklizna. Por. stsł. śaljcnn, pol. szal, błrus. sal, lit, sela.

szałamon — zwodziciel. Por. szalić, kasz szalećszałaputa, szałopata = szałaput, szaławiła. Por. pol. szałaput, lać. salaputium (przezwisko małego człowieka u Catulla). szałobójka = frantówka; zabawne opowiadanie. Por. pol. szal -bajać, bajka.

szałbierz = szalbierz. Por. błr. śalber, ros. śalberil, lit. śalberius, niem. salbader.

szamotać — szamotać, gadać, paplać. Por. niem. scliamade,

frane. chamade, z lać. clamare. szanec, jd szaneję = szanować. Por. śrgn. selionen — pięknie, względnie traktować, niem. selionen, pol. szanować, blrus. szanować, mir. śanovatv, ros. sanuvatf, lit. senavoti. szantopierz, szętopierz = nietoperz. Zob. niż. szętopierz. szantopórka, szętopórka — wesoła, zabawna śpiewka. Por. nsl. sutce, bulg. vśutliv = żartobliwy, zabawny, młr. sutka— żart, ros. śutil —żartowniś, śutiti, lit. śutas, sutka, lot, sutka, lot, sutka, stpol. szutnić, resp. *.śut i kasz. perac, szargać; jd szargaje = szargać, błocić, brudzić. Por. pol. szarga, szaruga = słota, plusk; szargać, uszargać; niem. schauer, regensebauer, sebaurig, śrgn. scliawr, stgn. scur = sturm, bagelwetter.

szarodny = szkaradny, brzydki. Por. pol. przeszarzedny = najgorszy, czes. Śerad, śered = nieład, nieporządek, stsl. skarędll, czes. .śkaredy = nieporząduy, brzydki, łuż. szkerjeda, pol. szkaradny. Por. niem. schander, sebauderhaft, es sebandert mieli scliaucr; stgn. scur, śrgn. schawr. Weig. szarzanca = szarańcza. Por. pol. szarańcza, mir. saranća, błr.

saraueuk, ros. saranća, turecko-pers. dźaradża. szarwark — zaciąg. Por. pol. szarwark, niem. scharwerk,

niem. dyjal. scliarwark, Pr. szaseia = szosa; np. I nieraz w bioto zjeżdża ze szaseji. Por.

niem. cbaussee, franc. cbaussće, niem. dyjal. sebassej. szastać — niecierpliwić się, być zmiennym, uiespokojnym. Por. pol. szastać, szastać się, niem hast, hasteu, dlniem. sik hasteu, niem. sieli haslen, czes. śatati, błr. śatkij = zmienny, śasć = ruchliwość, ros. śatati. szata; także; szat szata. Por. nsł. śat, czes. śat, śata, pol. blr. mir. ros. śata, luż. śat, dłuż. śant. Por. niem. schatz, stgn. scaz, got. skatts; więc żródłs. ton sam co w stsł. skotn, pol. skot.

szatłach, siatłach = szaklak. Por. stpol. szaklak, szekłak; Nie zbiera nikł jagód w gzekłaku, ani z ostu fig albo owocu z bodlaku, Kuligowski; niem. schachtclhalm, schaftelhalm, scliafthalm, scbachthalm. Weig. szatnio szacować. Por. niem. schatz, schatzeu.

szatora (Pobłocki) zob. niż. izotera.

szolianie, szchań = nosze do noszenia wody, szondy, w Pozn. szóńdy. Por. niem. schande, stgn. scaiita, niem. dyjal. sc.liaude := wassertrage, Friscbbier ])isze: In Nordbansen und wold ancli andern Orten mussteu die Uirnen vor dem rathanse die „schandsteine“ tragen. In Pommern musstc der yerbreelier die sebandsteine um den marki tragen, die an stricken nni die S(diulter liingen. szcholc: szcliolk .; rękojeść noża. Por. niem. schaftholz. szcząkier chłopiec krnąbrny. Por. niem. stiinker, stankern= kłótnie powodować, z kim zadzierać. Por. pol. szczęk, młr. sćuk, stgn. stanc, niem. stank. szozałba = duźy odłam bądź drzewa, bądź kamienia. Por. stsl.

strela, pol. strzała, strzelić, szozapao se = zeszargać się, pobrudzić się. Por. wyź. czapac. szczawa = szczaw. Por. stsł. stavil, nsł. sćayja, młr. sćava, pol. szczaw.

szozegółc = kawałek, kawałeczek. Por. stsl scegłu, pol. szczegół, szczególny.

szczekowao = szczekać; up. pies szczeku je. 1'or. pol. szczekać, czes. stekati, lilr. śćekać. szczeka = szczupak. Zob. niż. szczuka. szczekot = osoba pyskata, wyszczekana. Por. pol. szczekać,

kasz. szczekowac, szczenc —szczyny, mocz. Por. stsl. sicati, sićą, pol. szczać, szczyny.

szczelena = szczelina. Por. stsł. skala, pol. skała, szczelina, szezepa = wiór, szczepa; — szczepiąc, j/i szczepiaje — rozszczepiać. Por. stsl. scepiti, nsł. Jeepa, cepiti, pol. scepiny, szczepu, roz-szczepiać, polab. stępa szczepu, stępia — rozszczepia, stępiona = szczepiony, szczepa; szczepka = 1. szczypa, szczypta; np. wzónc co w szczepci; 2. szpona, pazur; np. elito se w jego szezepc dostanie. ten je zbety; dostać se le djablu w szczepe; odzarty jakhc go wilce w szczepach miele. Por. stsł śtlpfl, śtipati, pol. szczypać, szczupać, szczypa, szczypta, dyjal. np. w Poznańskim: szczypią: dostał go w swoje szczypie. Por. niem. stupf, stiipfen. stgn. stuph; Weig.

szczepak: szczypak = szczupak. Por. dłuż. ścipel, pol. szczupak, blr. śćupak, młr. śćupak. Por. niem. stupf, stupfen, goc. *stipan, stgn. stopfon = stec.lien. szczepkowac = skąpić; mało, po trosze dawać; np. skómpA pani szczepkuje. Por. stsł. stipfi, pol. szczypać, szczypa, szczypka, szczypta, szczerk = 1. ziarno najlichsze, poślad; 2. drobne kamyczki, piasek gruby, rola szczerkowata. Por. pol. szczerk, slow śtrk, czes. sterk. Por. niem. schroh = dcrb; kiimmerlick. armselig; mager, (liirr; dolniem. schrag; Weig. szczery = 1. szczery; 2. szczodry, nieską])y. Por. czes. eiry, pol. szczery, szczyry; mir. śóyryj; ros. i blr. ściryj, lit. Soiras, goc. skeirs, śrgn. schicr. szczesce = szczęście; — szczestlewy, szczestliwy = szczęśliwy; np. ubogi wszetko szczestlewie przetrzimeł e miech pieniądzi s ksędzę so podzelele, Cenowa. Por. slsł. ćęstf, pol. część, szczęście, pol. dyjal. szczeście, łuż. ćasć, blr. śćasce, lit. seeste

szczewac = szczuć. Por. nsl. ścuti, 5ćevałi, czcs. śtvati; pol.

szczuć, szczwać, luż. Sćvać, dłuż. śćuya.ś. szozezla; szczeżeła; szczelena = 1. ość rybia; 2. łuska rybia. Por. stsl. ćeSuja, pol. szczcczuja, szczeżuja, łuż ccslina, młr. ros. ceśuja. szczeżewe = szczeczuja; łuska rybia. Por. wyraz poprzedni, szczłg = szczygieł. Por. pol. szczygieł, czes. stehllk, łuż. seih-

lica, nsł. Stiglec, niem. stieglitz. szczodr&k = chleb pieczony w wigiliją Trzech Króli, za zwyczaj rogale; śpiewają wtedy: Dobry wieczór, szczodry wieczór, Nam powiodają, że tu rogole pieczóm; A jcszle nie rogola, to tej chleba glei':; Wasza desza indze mia w niebie szczodroblewy dzcń; A jeszle nie chleba glcii, to korzczak masła, Wasza desza mdze se dobrze w niebie pasła, A nie korzczak masła, to swinieho cala, Wasza desza mdze se dobrze w niebie miała, Jedze, jedze po leseci, po kicłbaseci, Wieże, wieże kiełbas w kicłbaseci, Czwiorgę końmi doch nóm co przewicze; Ceu. Hilf. Niemiecka nazwa tego zwyczaju: rogallen suclien, laufen. Por. stpol. szczodry, dzień tj. dzień trzech Króli; „dnia tego niosą królewskie dary Bogu i krółowi, skąd i szczodry dzień powstał, słowo w dary płodne“ Grocli. Por. stsl. Jtedrri, pol. szczodry, czcs. śtedry, stedry den, stedry većer, slow. śćedri den, lnż. śćedry, śćedry dżeń = podarek gwiazdkowy; dłuż. ścodry, Jćodrak = chleli duży dla biednych przeznaczony, mir. śćcdryj većer, iiedrovka.

szczowoi resp. szczawci =jasnowłosy. Por. niem. dyjal. scliiiwe, schewe abfall des ilacbses; schawen, schabeu; a niem. Ilaehskopl' = jasnowłosy, blondyn, szczublę, szczublątko =mały szczupak. Por. pol. szczupak,

szczupiel, szczublę, szczublątko, dłuż. śćipel, Scipelk. szczuczę, szczuczęta = szczupaczek. Por. nsł. ros. sćuka,

czes. śtika, jiol. szcznka, połab. stjeuka. szczuka, szczeka — szczupak. Por. nsł. sćuka — jak wyżéj. szczurzec — zjeść kawał chleba chciwie i zc smakiem; u. p. głodny szczurze! żuchel chleba w oka mergnieniu. Por. stsl. starli, pol. szcznr. resp. pol. szczerzyć, wyszczerzać zęby, czes. iStiriti. szczypak; zob. szczepak.

szebłennlca = szubienica. Por. niem. schub, sebieben, stpol.

szybienica, czcs. śihenicc, dłuż. śybienca. szedzec = szydzić. Por. czes. Jiiditi, pol. szydzić, lit. siditi.

Por. niem. schiuden, schinder, pol. szyderz. szejper = owczarz; np. szejper gneł (gnał). Por. niem. schiifer,

niem. dyjal. schepcr. szeja szyja; np. uokolo szeje uopianty. Por. stsł. sija, pol. szyja, ros. śeja.

szekowny piękny, zgrabny. Por. pol. szykowny, dyjal. szykuy (w Poznań.); łaż. śykny, śykowny, dłuż. syk, śykowny, z niem-: der schick, sieli schicken, scbicklioh. szeleszt = szelest. Por. pol. szelest, szeleścić, ros. śelesta, mir. śelestity; — por. niem. schalł, schallen, schellen, stgn. scal, scellen. Weig. szelińo = szalej, szaleń. Por. stsl. aljenu = szalony, pol.

szal, szaleń, szalić, *szaliniec. szełte8; szołtes = szoltys, wójt. Por. pol. szołtys, sołtys, luż.

solta, mir. lołtys, niem. schultheiss, stgn. seultheizo. szema = szumowiny; np. las ten podziś dzeń zwie se Plose, bo

wilk na nien plosel abo szemę z peska plcwel wod złosce, że bel tak gęśli, Cenowa. 1'or. niem. seliaum, dniem. sehUm, śrgn. sehum, pol. szum, szumować, szemiec = szumieć; np. wiater szemi. Por. stsl. Sumn, sumeti,

pol. szum, szumieć, lot. śums; por. też niem. suinmeu. szeniga stara klacz, szkapsko. Por. niem. ścliiuden, niem. dyjal. sebinden; scliingen = 1. skórę odrzeć; 2. męczyć; Pr. schinger = oprawiacz, hycel, szepelee; szepielec = szepleuić; szepielenie = szeplenienie. Por. stsł. śipflt, Sipntati, czes. śept, śeplati, pol. szeptać, szepioł, szepleninch, szeplunić, szeplcnić, mir. ścpeljavyj, ros. iepeljatf, lit. greplioti, śreplu, śvcplejau. szeper — owczarz; zob. wyż. szejper.

szeroczk = naczynie drewniane lub gliniane, szerokie do mleka; — szerok — szeroko; np. długo e szerok o tćm gadalc; szerzą, szfrzatca — szerokość. Por. nsl. sirili, sirokfl, czcs. śiry, śiroky, sir, pol. szeroki, szerzyć, szerz, szerzą; np. Tu przykre urwisko, Z jedne stronę z drugą rów na ośm łokci blisko W głąb, na kopiją w szerzą ryty wedle sznuru, Merkuriusz Nowy W. Potockiego, Poznań 1889, str. 28. szestnioa; szesnica =połóg; np. leży w szestniey; białka neuo stolcrna leżała w szesnice, a tej na nieuo zdrżała. 1'or. stsl. Sestl nedelja; czes. Jest, śestinedelka, pol. sześć, szestny, sześcinicdzialka szcściniedzielnica, pol. dyjal. sześć niedziel = sześć tygodni, szeszka — szyszka. 1'or. stsł. sisika, nsł. si-ka, saska, serl).

śiska, ścSarica, pol. szyszka, szeszuła, szeszulinka. szętolec se = szastać się, rzucać, się z gniewu. Por. stsl. śętati sę; nsl. śetati se: czes. śatati, ros. Śatati, mir. odsatuuty śa

szętoplerz — nietoperz. Por. stsł. Jętati sę i perą, prati, pe-

ro = pióro (Por. Prace filol. I, 154-155): sziba = talerz. Por. niem. dyjal. schibe, schiwe talerz, Fr. — por. pol. szyba, czcs. skyva, pol. łuż. ros. blr. skiba, lit. skive, sive, niem. scheibe, stgn. sclba. szkalee, szkalować; ja szkaleje kpać, lżyć, szkalować. Por. niem. scballcu, stgn. scallon, niem. dyjal. scaluren, Fr. lit. skńliju = uderzać (o psie), szczekam. szklana = szklanka; — szkląnka = 1. szklanka; 2. butelka Por. stsl. stiklo, stiklenica, pol. szkło, szklanka, szklanica, połab. stńklinik = szklarz, szkólny = nauczyciel; — ezk&lnd = nauczyciclowa, żona nauczyciela; — szkólnię = uczeń; np. z tymi szkólnianty; — szkolowe — szkolne, oplata szkolna. Por. lać. scbola, pol. szkoła, szkolny, szkolnik, szkoluy mistrz, szkołować. szkrobac = skrobać. Por. stsł. oskrebą, nsl. Skrabali, czes.

JkrAbati, pol. Bkrobać, luż. śkrabać. szkuna = stodoła; zob. wyż. skunin. szla = lin. Por. niem. scbleic, niem. dyjal. scblei, schli, Fr. szlabrotao = plamić, bebłać we wodzie. Por. niem. sehlabbern = rozlewać płyn przy jedzeniu; pol. dyjal. szlaberek= śliniaczek, niem. szlabbertuch, niem. scblabberig = brudny, szlaoh = ślad, trop; — szlachoioac = śledzić, tropić. Por. niem. schlich, dniem, slćk = hcimlicher weg, spur; pol. szlak np. szlaki tatarskie zwyczajne, Gwagn.; mir. błr. śljacb. szlachowao = być podobnym; np. syn co prowda z gębę za ojcem rycht sżlachował. Por. niem. schlag, menschenschlag, schlagen, schlaehten = iihneln, Fr. Weig. stgn. slaheu = być podobnym.

Szlaga = slota, niepogoda. Por. niem. dyjal. schlack, schlag-

ge = uasser sehuccfall, schneeregen. Fr. szlap = mokrość, rzadkie bioto; np. po dćszczu w ogrodzę jo wieldzi szlap. — szlapac, sztapac se = szargać, błocić się. Por. lit. slapus = mokry, Jlampu, ślnpti = szargać się, niem. scblumpen, schlampen = uureinlioli sein, Weig; niem. dyjal. schlamp = ślam, błoto uliczne, Fr. schlampe = brudaska, pol. dyjal. (w Pozn.); szlumperliza = brudaska, ślapanina, ślómpa, oślómpać się = zeszargać się; stpol. szłop u Miaskowskiego: Byś nie spluskał szaty szłopem. szledrą = krzywo, niedbale. Por. niem. dyjal. scbluddrig, niem.

scblottrig = nieohale. Fr. szlępa = wywar. Por. niem. dyjal. schlampe, scbliimpe = dunne schlechte suppe; Fr. pol. dyjal. (w Pozn.); ślampa, ślómpa; np. już dla bydła ślompc wiezóm. szleptac = chłeptać, łeptać. Por. stsł. hlepBtati. czes. cłdapati,

chleptati, luż. Hapać. — niem. sclilamp = schmauss, fresserei, gelag; Weig. szlig rózga, pręcik. Por. stsl. solyga, selyga, ros. selyga, solyga = bat, lit. szlegas, szlega, niem. scblegel, scblagel = (lrescbllegel, scblagen = bić, szlupka = trzewik kobiecy; np. białki nosele biele nogawice, bóte abo szlupki, rzodko skorznie abo cbodoki, Cenowa. Por. niem. schlupfen, scbliipfen, niem dyjal. schlupen. szmat; szmiot; zob. wyż. smiol.

szmer = rękaw od koszuli. Por. niem. dyjal. sclimarge -kur-

zer frauenmantel. Pr. szmergnónc = rzucić; — szmtrgnienie. — rzucenie. Por. pol. dyjal. szmórgnóuć = uciec (w Pozn.); pol. szmergnąć, szmargnąć, szmernąć, szmer robić: slow. mrsknułj = rzucić, łać. mergo.

sznarowae = warczeć grzechotką Por. niem. schnarreu. sznaży, sznażny = piękny, zgrabny. Zob. wyż. sndiy. szneptuch = chustka do nosa. Por. niem. schnupftueh, niem.

dyjal. schnbppeldoc.k, Pr. szoltes; zob. wyż. szeftes.

szosować = kłosów dostawać,(o zbożu). Por. niem. schossen;

scłioss =jungcr tricb, Weig. szotor; szotora; szoutoru; szołtora; szótora, (Cenowa) szutora = szmata, lata; — szotornik = szmaciarz, galganiarz, kupiec skupujący gałgany, lazęga; np. szotornik handluje szoferami; obszarpany jak szotornik: — szotom ica. = szmaciarka; — szotomicki — do szmaciarza należący, gałgański; np. Bzotornicki syn; po szotornicku sobie postómpiul; • szotowac = kumać się z kim, mieć. z kim konszachty. Por. pol. szot, szkot; „Szkoci, których u nas także szotami nazywali, tysiącami osiedlali się w Polsce w wieku szesnastym, trudnili się handlem i rzemiosłem; stąd rzeczownik szot, szkot znaczył to samo, co kupiec, Wyd pomnik, dzieł J. Kochan niem. schotte hausirer, kriimer, schottenliandel, schottcnkramer; scliotter, skotter = moneta krzyżacka (35 fenigów), Fr.; lit. szitas = kupiec, handlarz; niem. dyjal. schatornik = szmaciarz, Fr.

szpacerowao przechadzać się, spacerować; — szpneerą =

spacerem; np. eliodzela kol jęzora szpacerą, Cenowa Por. pol. spacer, z niem. spazieren, lać. spatiari. szpeclitór, szpektór inspektor, urzędnik gospodarczy; np. to pón prze zygarku, kawał szpektora z bliścicgo folwarku. Por. lać, inspcctor, pol. inspektor, niem. inspektor, szpera = nożysko. Por. luż. spara = pazur; czes. spar, lii.

spardau, spirdan = liiję noga. szpetel = brzydki, szpetny człowiek; szpelnica --brzydka kobieta; — szpecec. = szpecić. Por. pol. szpetny, szpacie, szpecić, szpetnicka, szpetulska, szpetdłiclia; czes. spata, śpatny, śpatorati = drwić lżyć, blr. Spctnyj; fpccić — bluźnić; lit. śpotnas; — niem. spotten, spotteln, spiittlicb. szpleta = wączos. Por. stsl. pietą, pol. plotę, pleść splot, szpinia szafa. Por. niem. spind.

szplinda = klinice. Por. niem. dyjal. splint. Fr. niem. spmid = pol. szpunt.

szpoda = łopata; np. wzęle szpodę a tej zcmiAm kopale. Por. dolnicm. spade, niem. spatc, spaten = łopata: pol. szpadel, pol. dyjal szpadel, resp. szpodcl (w Pozn.). sztamp el ; stępel. 1'or. niem. stempel, pol. stępel, sztępel. sztangrel: stangret. Por. niem. slangenplcrdreiter, stangenreiter.

sztega; sztiga = I) kopka zboża; 2) 20 sztuk; up. kupiuł sztege reków kupił dwadzieścia raków. Por. niem. dyjal. stiegc, stige 20 sztuk; polab. stig. sztek = kawał; lip. del mu sztek cldeba. Por. niem. stlick,

niem. dyjal. steck, pol. sztuka, czes. łuż. mir. stuka, sztelowao se = udawać. Por. niem. stellcn; sieli verstellen. sztenia = godzina; — szludzynka — godzinka; szłenil: —

zegar. Por. niem. stunde. szterk — chwila, chwilka; np. przyude za szterk; beł jem tam cały szterk, szterkami pada, szterkami je pogoda. Por. pol. sterk, stark; resp. slroka, stsl. stroka = punctum; lit. strakus = spieszny, sztodor, sztuedor = poplawck, kawał drzewa pływający na . powierzchni, wskazujący, gdzie sieć zarzucona; np. sztodor je do krabe przeprawioni. Por. niem. steder, stóder, sto-

der = stiick rnudliolz von etwa 2 meter liinge an der schlusŁclinur iles aclitergarns, Fr. sztok — wilgoć, mokrość. Por. niem. stock — wilgoć, Fr.

stocken; stockig = wilgotny, sztrech; zob. wyż. strech.

sztreja = słomiane posłanie. Por. niem. strene, slren, lit. straja.

sztrekac = łamać. Por. stsł. stroka, pol. stroka, strzoka (*strcka).

sztrekaoz przepiórka. Por. stsl. stroka, młr. ros. stroka, pol. stroka, strokaty, srokosz (ptak wielkości gila); srokacz — bydlę srokate.

sztrid — kłótnia; np. tej uóni przeszłe w sztrid. ł'or. niem.

sireit, stsas. strid. niem. dyjal. strid. sztuknónc =-odbić się w gardle, odbija mu się. Por. stsl.

stuku, pol. stuk, stuknąć i stsł. śtukn, pol. szczęk, sztnrac, szturchae, szterchae szturchać; sztnrnóne — szturchnąć. Por. nsł. strknoti, czes. strk, pol. stark. sterkotać, szturchać, pol. dyjal. (w Poznań.) szturnć, poszturać, szturnónć; np. uoj to go poszturali, że sie podnieść ni może; lnż. storezyć, dolłuż; starkaś; — por. niem. dyjal. sturgcln stossen, Fr.

szuba długie, odzienie. Por. nsl. luż. ros. lit. pol. szuba,

niem. schaube. śrgn. sebube, śrlać. jopa. szuoielt — szosowe, oplata szosowa. Por. niem. schosseegeld. szur — szczur; szurk chłopaczek niewielki, osobliwie czupurny. Por. pol szczur, pol. dyjal (w Poznań.) szur, pol. szczurek, szczury = mały, szczupły, szurzeo se = unosić się gniewem. Por. pol. dyjal. szurzyć się. (w Pozn.i: np. ni masz o co sie szurzyć. Por. niem. schiiren, śrgn. scliurn, stgn. seurjan — zapalać, szuta — łódź większa, statek z pokładem. Por. niem. schiite,

dolnicm. schute, śrlać. scuta, pol. szkuta, szutka = tabaka do zażywania. Por. niem. schntt, schutten=

sypać, pol. suć, osutka, stsl. suti. szwadzierka, szwagierka szwsigrowa: np. szwadzierka też heła jachana szwagrowa też była jechała Por. niem.

schwager, schwagerin, pol. szwagier, szwagierka, lit. szvegerka.

szwaniac = wymachiwać, niuchać tabakę, wąchać. Por. stsl. Tonja, vonjati, pol. woń, wonią, wonieć, połab. wćnin, *stivaniati.

szwargotac — paplać, szwargotać. Por. stsl. svrnćati, svrli-

kati, pol. świergotać, połab. sworka sroka, szwernut; np. nieeh go szwernut. = niech go licho weźmie; — szwernucki = djabclny; ogromny; np. brała go do ni szwernucka ochota, docli nie tak letko z grofiąnką robota, Dcrdowski. Por. niem. sehwernoth (schwere noth), schwerenoter. szwiegotać = świegolać; — szwiektac 1. sprośnie gadać; 2. brudzić, walać. Por. po), świegotać, świektać, świekot, świergotać; stsl. svrrtćati, svrakati. .Szwiektac, pol. świektać w znacz. 1. brudzić; 2. sprośnie gadać powstało zapewne ze świnka, *świnkotać, *święktać — świektać; por. świńtueh. świńtuszyć.

szwiśro = świcrcz. Por. stsł. svrncati, pol. Świercz, szwirgolec = świergolić, źle grać; — szwirgo/a rzępolą. Por. stsl. svrnćati, svrnkat.i, pol. świergotać, świergolić, świcrgolą syrokosy, Banialuka 1736; w Poznań.: świrgolić; np. przestóń bćmbnie świrgolić, bo mnie już uszy holóm; świrgola = rzępolą, szwist = świst; szwistac — świstać; np. ale jak cłdop cliccl dali jic pod gore, tej nastąpicl taki szwist, że chłop se. użas, pad e zawrzeszczeł „uo Jeże“, Cenowa, Por. stsł. svistati, pol. świst, świstać, szywarka = szwaczka Por. stsl. śiti; — -ivati, pol. szyć, ze-

szywać, połab. sajt = szyć, tabacznik = 1. człowiek zażywający tabakę, tabaczarz; 2. mielnik, kij gruby jałowcowy do mielenia tabaki. Por. pol. tabaka, tabacznik, niem. tabak, franc. tabac; — z hiszp. tabacco.

taca = dziesięcina, meszne. Por. śrłać. clatium; włos. dazia, niem. tatz, tiitz, stpol. taca, niektóre dobra osepy czyli meszne, tace starą miarą odbierają, Vol. leg; dłuż. taca. taceo se = czaić się. Por. niem. ducken, sieli ducken, śgniem.

ducken, tuckcn, sieli tucken, źródłosł. ten sam co: tauehen, Weig.

taczka kupka; koniczynę, grykę ustawiają w kupki czyli taczki, niekiedy w głowach lekko związane. Por. nicm/dyjal. tasse, hol. tas = kupka zboża, franc. tas, entasser, stpol. tas, tasz — namiot, buda, tasować = układać, tako = tak; np. uotrok rzek tako: ni budan ksandzan (syn rzekł tak: nie będę księdzem). Por. stsł. tako, stpol. tako, np. tako mądrze mówiła, Eufraks., pol. tak, takoż, polah. tok. talko = tak dużo, tyle. Zob. niżéj telki. taJalejstwo = motłoch, łajdactwo, chałastra. Por. stpol. tałałajstwo; w Pozn.: taładajstwo, taładejstwo. Por. niem. dyjal. takel = motłoch — i pol. łajdactwo, tamlok — watek. Por. niem. stampfblock. tąmbaoh — bufet, stół szynkarski, kupiecki. Por. niem. dyjal.

tombank, tonbank = ladentisch, hol. tooncn = pokazywać, tam; tan (aft nosowe); tę = tam; np. tan c san = tu i tam.

Por. stsł. tamo, pol. tam. tana = jodła. Por. niem. tanne.

tanchnónc, tąchnóno — tęchnąć. Por. poł. tęchnąć, czes. tueh-

nouti, łuż. tuchnyć. tancza, tęcza = fala deszczu, tuczą; np. dobra tęcza dćszczu wczora spadła, jeszcze dwie takie tęcze, a zemia przemiknic. 1'or. stsł. tąca deszcz, nsł. toca = grad, czes. tuce, pol. tęcza, polał), tónci = chmura, łuż. tućel = chmura, ros. tnća = chmura.

tanga, tęga (u słowińeów) = tęcza; np. tanga pije wuodan z morza, z błota abo jezera; tanga cigne (ciągnie) wuodan we uobloki; promienie se zrobióm takc czerwcne, co me zowemc tanczc; to jeden końc z jednego jezera pije, drugi z drugiego, i z tego pochodzy deszcz i śnieg, kej pije, to handze wiele deszcza padało. Por. pol. tęga, dęga, stsl. dąga — tęcza, nsl. duga, czes. duha, młr. duha, niem. dauge. tantramptac = tupać. Zob. niż. tgptac.

tar = tor; — tarować = drogę torować. Por. stsl. tirą, pol.

trę, tor, torować, tarczi (licz. mnog.) = kwiaty w życie, zielsko. Por. stsł. triinti, UBI. trn, trnek, czes. trn, pol. tarn, tamka, tarka obok

cierń; np. óierznic abo tarnic, Orescen ; polab. drcin, luż. cierń, dłuż. tarnik, ternka; nb. tarczi jest liczba mnoga od „tarka“; por. kreszka, kreszczi, obok kreszci i kreszki. targ = 1. targowanie; 2. targ, jarmark; np. jadóm na targ; przeszłe z targu. Por. stsl. trdgil, czes. trli, pol. targ, targować się, lit. tnrgus, stgrm. torg. taszemka tasiemka. Por. pol. taśma, tasiemka, czes. taśma,

ros. tesma, turee. taśma, tczec; jd tcze = czcić. Por. stsl. ćisti, citą, pol. czcić, czes. ćisti, ćtu.

tezi, tezy — próżny; np. tczi uorzcch = próżny orzech. Por.

stsl. tUśti, nsl. teść _ próżny, pol. tszczy, czczy, te = ty; np. ccż te chcesz? Por. stsl. ty, pol. ty, dyjal. tyj, tej,

up. w Poznań.; stpol. tej; np. u Chwalcz.; polab. taj, taj. tą = tam. Zob. wyż. tan, tani. tec; ja taję tyć. Por. stsl. tyti, czes. tyti, pol. tyć. teoz tyczka, żerdź. Por. stsł. po-tftknąti, tykati, pol. tkwić,

tkać, za-tykać, tycz, tyczka, tej i, tedy; — tej sej — tedy owędy, lit szedaj tadaj; np. I mial sztel (cieho) sedzcc, póci nic dopiecze; Tej zlc na zawde od niego uccczc, Jasiek, Derd. 22. Por. stsl. tnda, nsl. tedaj, serb. tadaj, czes. teda, tedy, pol. tedy, dłuż. tedy (tegdy, tcjgdy, tejdy stsl. tilgde, pol. tegdy). tekwla gruszka jesienna podłużna. Por. stsl. tyky bania; nsl. tikva, czes. tykev, pol. tykwa; tykwia = gatunek bani o wielorakich odmianach, uaksztalt dzbana, flaszki, trąby, kluk.

teł — tyl. Por. stsl. tylu, nsł. til, czes. tyl, stczcs. teyl (tejl),

pol. tył, pol. dyjal. tyjl up. w Poznańskim, tele — tyle; — telko = tylko; — telki = tak duży. Por. stsl. toliko, tolikil, pol. tylko, telko; up. jeden telko rok żył, Eutraks.; tyli. tyłki, telki, luż. telki, dłuż. teliko; telik = tyle; teliki = tak duży. temrat = drabka z desek zbita, używana przy wożeniu mierzwy. Por. niem. dyjal. timmbrett, tunkbrett = bewcgliches seitenbrett, Fr. niem. dungbrett, dłlngerbrett. tepa — 1. ogon przycięty; owcom i psom przycinają niekiedy ogony, pozostała część ogona to tepa; 2. zwierzę z uciętym

ogonem, mianowicie pies; — tepy = krótki, przycięty ogon mający; np. pies tepy. Por. stsł. tąpfl = tępy, czes. tupy, łuż. tupy, pol. tępy, tępić, tepao = 1. w przestankach na ziemię spadywać; np. kiej kreszki (gruszki) dozdrzelałe, tej tepióm; 2. tykać (o chodzie zegara). Por. stsl. tflpati, nsł. teptati, pol. tupać, tępać, tąpać, tęptać; niem. tappen, tappeln; Onomatop. typ-tap; tyk-tak.

tera, terćlz — teraz; np. tera je dómu. Por. stsl. *razfl, nraziti, czes. raz, luż. raz, pol. raz, ten raz, teraz; dyjal. tera, tera; np. da moja Zosiejku kontrowalaś (obcowałaś) z nemi, juz tera nic będzies jeno z kobietemi, Z piosn. lud. w Bandom. W Poznańskim np. uoddej mi tero pienióndze. terk = kwiat poluy, żółty, miejscami pomiędzy zbożem rosnący, do nakietków podobny. Por. stsł. turnkfl, nsł. turśćina= kukurudza, turka, poł. turek, pszenica turecka, polab. tork= turek.

terować = trawić, niszczyć; np. rebak muszi guerzelkan dobrze pic, bo wneda teruje, jinaczi be nie wetrwał. Por. niem. zehren, stsas. teriau, dniem. teren = trawić, niszczyć; Weig. połab. wartaral = strawił (er bat yerzehrt). terzac (wymawiaj ter-zac) = chodzić; ? uciekać; np. ta nilodszń córka je cala jako uoua wezdrzi, a te drega to muszi po latach terzac (po łatach chodzić). Por. stsł. trtlgati, trflzati, pol. targać, czcs. trhati, strźek = odpadły, renegat, polab. targue = targa; tarzene = targauy. terzao = prędko jechać, pędzić. Por. stsl. tirą, pol. trę, trzeć,

tor, blr. tru, torić = ujechać, tęskno; teszno = tęskno; np. mi je teszno; — teszniec, łęszniec = tęsknić. Por. stsl. tasknąti, pol tęsknić, tęsknić, stpol. teszno, testno, luż. tyszny, dłuż. teszny, teszno. tesónoz; tesancz, tesónc = tysiąc. Por. stsł. tysąśta, tysęśti, pol. tysiąc.

tóż, tyż = też. Por. stsł. taże, pol. też, tćż, łuż. tejż, dłuż, też, tejż.

tęcza = fala deszczu. Zob. wyż. tancza. tęga = tęcza. Zob. wyż. tanga.

li

tęptao; treptac, tanłrampiac — tupać, postępowali; np. pouia1 uszku, wróbeluszku, bo mię trępcesz po paluszku, Cenowa. Por stsł. tilpati, tnpfitati; nsl. teptati, topotati, pol. deptać, tupać, tępać, tęptać, dyjal. tuptać; np. nasz chłopiec już zaczyna tuptać, tup tup, moje dzicic, w Pozn.; łuż. teptać, dłuż. teptaś; i niem. trampen, trampeln. tinka, tynka = naczynie do mleka; w Poznań.: naczynie do mąki. Por. niem. touuchen; niem. dyjal. tin; tiue = naczynie, Pr. stpol. tuua, tunka; bywają też więcierze okrągłe, jak tuna abo achtel, Cresc.; czes. tuna, tunko. tipka, tłp = cipka, cip cip, tj. wołanie na kurczęta. Zobacz wyż. czypka, cip. Por. niem. dyjal. tipp, tippa, tsebipp, tschippchcn kura resp. wołanie ua kury, kurczęta, Pr. tkowac, jd tkuje — wtykać. Por. stsł. potnknąti, tykałi, pol. tknąć, tkać.

tkwio = tkwić; to ju w nim długo tkwi = ubrdał sobie. Por.

pol. tkuąć, tkwić, tłec = tłuc, ja tłekc = tłukę. Por. stsł. tłuką, czes. tłuku, pol. tłukę, polał), tauce obok tuce = tłucze, luż. tolku —tłukę, dłuż. tłtikaś = tłuc. tłesty, tłosty, tluosty, (łousty = tłusty. Por. stsł. tłfistO, pol.

tłusty, luż. tołsty, połab. taustc. toboła torba pastusza. Por. stsł. tobolicf = miech, pol. to-

boła, lit. tobelis, tapelis; niem. dyjal. tobolize, Pr. tocząc; jd toczaje. = taczać, obracać. Por. stsl. taćati, pol. taczać.

tol resp. tźll — pęk lnu. Por. niem. dyjal. tali, talj; Pr. toń, tounłd = toń, głębina. Por. stsl. tonąti, pol. tonąć, toń,

tonią, luż. toń = kałuża, toneo, jd łoneje kręcić, obracać, taczać. Por. stsł. tątinll, tątinąti, pol. tęten, tenten, stpol. tątonić, tantouić; np. tantoni się ogień, Knapski; znagła się wszystko tantoni; w Poznańskim: ektóż tam się tautćni = kto się tam wlecze; a to nóm sie przytantóniul = przywlekł się, lit. tuntnoti. toni, touni = tani. Por. stsl. tunl; tunje — gratis, pol. tani, łuż. tani, dłuż. tuny, blr. tunnyj — próżny; tunuo = darmo. — por. niem. diiun, stgnicm. duuni, szwedz. tuun, sanskr. tauus, lać. tenuis. topiec = kląskać językiem. Por. niem. tnpf = gelindc spitz anstossende beriilirung; tiipfeln, tupfen, stgrn. teplian = końcem dotykać (mit der spitze beriibren), Weig. topicel = błoto, topiel. Por. stsl. topnąti, topiti, pol. tonąć, /y topić, ros. topi = bagno.

topor = topór; — topork, tepork — toporek. Por. stsł. toporn,

pol. topór, toporek, torfnik = budynek, szałas, w którym torf się składa. Por. niem. torf, turf; pierwotne znaczenie torfu = trawa, skr. dorwą.

towaresz = towarzysz; — towariszstwo resp. iowaryszstwo= towarzystwo. Por. stsł. tovariśti, nsl. tovaris, czcs. tovaryś, pol. towarzysz, dłuż. tovariś, ros. toYarisćfl. tragij, tregi = nazad, napowrót. Por. stsł. tragn = ślad, nsl. trag, serb. trag, natrażke = wznak. Por. niem. zuriiek = nazad, napowrót, śrdniem. torugge, Weig' tranowio = marnotrawić. Por. stsl. traviti, pol. trawić, *tranowić.

trapierzec = męczyć; — jd trapierzeje = ja męczę, trapię Por. stsł. trfipćti = cierpieć; trapiti — męczyć; pol. cierpieć, trapić, serb. trpljeti, trpeż = cierpliwość. Pol. *trapierzyć resp. *trapieźyć. traskowka = strzelba, flinta. Zob. trzaskowka. trawie, trawie resp. (rowie — 1. trawić; 2. męczyć, niszczyć.

Por. stsl. trariti, pol. trawić, trawioa — trawa wielka włókniasta, we lnie rosnąca i zanieczyszczająca go; lniauka. — Trawice — wieś w powiecie kościerzyńskim; — Trawicki = imię własne. Por. stsl. trava, pol. trawa, trawnica. trączka = fręzla; stpol. motowąz, tj. sznurek, którym przewiązują nici na motowidlc, ażeby się nic plątały, Dudziński. Por. niem. strang=spannseil, schlingseil, *stranczka, s-trączka. trąnk resp. trounk = truuek. Por. niem. trunk, trank, pol. , truuek, mir. lik. truuokn.

treo = truć; — trecezna = trucizna. Por. stsl. truti, pol. truć, trucizna.

treml&k; tremloch = dziecko tłuste, tłuścioszek, tltiścioszka. Por. niem. trani, tremel, pol. tram, nsł. tram, czes. łuż. tram.

\ trepe = wschody. Por. stpol. trepy, z uiein. treppe. trepiec = trupieszyć, gnić (prawie wyłącznie o drzewie). Por. stsł. trupfl, trupli = próżny, pol. trup, trupieć, czes. troup, ros. trupfl, trupiti = kruszyć się; stprus. trupis = kloc, lit. trupeti = kruszyć się. trepa = I. kawał drzewa naokoło opróchuiałego, kłoda w bagnie; 2. człowiek powolny, ociężały. Por. stsł. trupli, trup, pol. trup, trupszy u Krasińskiego „czuję się codzień trupszyrn ua ciele“, trupieć, strupicszały, stprus. trupis = kloc, kłoda, lit. trupus = kruchy, tresklena = kruszyna, szaklak. Por. stsł. trilsM, trnstiua, serb.

trst, trska, trśćak, pol. treść, treska, łuż. troska, treszozeo — trzeszczeć; np. treszcza w ręku = trzeszczy

w ręku. Por. stsł. treśtati, treskati, pol. trzeszczeć, trewa, trawa trawa. Por. stsl. trava, treva. trmąd tuzin, mędel. Mlócarzc uilócą na trmąd, podług umowy, tj. gospodarz, którego zboże młócą, bierze 12 albo 15, jak zboże dobrze sypie — IG, 18 korcy, zaś młócarze jeden korzec; po niemiecku: dresehkorn, dreschmandel, drescbmutt, das mott, der mutt =t= ein nach den gegendeu sehr yerschiedeneB griisseres getreidemass, Weig.; stsask. mnddi; słowo to pochodzi z łać. rnodius = szefel, korzec; niem. dreschen, drescbacken, treschackeu=młócić. Mrongowius pisze: tremnud; Słowo to powstało z niem. dreschmutt resp. dreschmandel. trój = mnóstwo, liczba wielka; np. jak wiele jech belo? bel tam jecli cały trój. Niech ce trój djablów wezuie; całe troje djabłów wchodzóm mu z gębe, tj. klnie straszuie. Por. stsl. tri, troj, pol. trzy, trój, połab. tare = trzy. trok = pola u surduta. Por. n Lindego: trok, stsl. traka, poi. troki, troczyć, luż. trok, lać. torąueo, gree. trakos, niem. dreheu.

trost, troust = otucha. Por. niem. trost, troszczćrz = 1. jaje nadzwyczaj małe, jakie kura pierwszy raz zniesie, zniosek; 2. niezdara. Por. pol. trochę ścierwu, stsł. trocha, bułg. troha, trośa, łuż. trochu; i stsł. stravo, struvi, kaszub, scerz, scirz = ścierw, łuż. ścierb. trachlec = gnić. Por. nsł. trohnćti = gnić, serb. truo (trnhli) = zgniły; truhliti = gnić; czes. trouchneti, błr. truchlyj = zgniły, mir. potruchnuty = zgnić, lit. trusza = gnój. truna = trumna. Por. niem. truhe, stgn. truha, niem. dyjal. truhne, pol. trumna, stpol. i dyjal. truna; np. Knapski, Truna każdego najpewniejsza miara. W Poznań.: już umartego włożyli do truny.

truna — truteń, trucień. Por. lit. tranas, stgrn. treno, niem. drohne.

trulao =krerac; — truldk = żóraw. Por. tru lu, pol. trel, trelować, niem. trillern, włos. trilłare, śrlać. trillare, lit. tralalauju = wyję.

trus truś = truś trnś, tj. wabienie królika; — trus — królik (zając domowy); — truska króliczka; trusy; trusd, truse — trusi, trusia, trasie; np. truse mianso. Por. pol. truś, trachleć, truckliwy, blr. truś = królik, mir. trusnyk, ros. trusn — królik, tchórz, lit. truśis, łot. trusis = królik, niem. dyjal. trusch, trusche, truschcl, truschke, Pr. trzap = 1. kal, błocisko na drogach podczas słoty; 2. masa z gliny, piasku i wapna do podrzucania ścian budynku; — trzepać — brudzie, walać, smolić; np. smoła trzepie; dzecko na zemi sobie rance trzepie. Por. niem. *trab, liczb. mu. treber — zupa, żybura, stgrn. trebir, angsas. drabbe = drożdże, brud, angiel. drab = brudastwo. trzask = 1. hałas np. trzask jak na targu; 2. kłótnia; — trzaskowaó — hałasować; — trzaskowac. se — kłócić się. Por. stsl tresku, treskati, czes. ti-askati, pol. trzask, trzaskać, trzeeak = *trzeciak, rój trzeci, jaki pszczoły przez lato z ula wypuszczają. Por. stsl. tri, tretij, pol. trzy, trzeci, lit. tris, treczas. Zob. niżej wtórdk. trzepka = frędzla. Por. stsl. trepati, pol. trzepać, trzepotać się,

ros. trjapki = szmaty, trzesc, trzisc — trząść. Por. stsl. tręsti, pol. trzęsę, trząść,

polab. transe = trzęsie, trzesoena, trzescina, trzcena = trzcina. Por. stsl. trnsti, trn-

stina, pol. treść, trzcia, trzcina, luż. ścina, błr. triscina. trzeszcz = twaróg. Por. nsl. troska, troskra = osad smażonego masła; drożdże, serb. troska = osad; luż. truska, blr. truśćinka, niem. dyjal. drost = osad, stgrn. trestir.

trzewa = kiszki, trzewa. Por. stsl. ćrevo, czcs. tievo, pol.

trzcwo, polab. erewć, crcwa. trzĘsawiszoze = trzęsawisko. Por. stsl. tręsą, tręsti, pol.

trzęsę, trząść, trzęsawa, połab. transe = trzęsie, tu, tuho, łudo, tedo, tude = tn, tędy. Por. stsł. tu, tąde, tądu, tąda, pol. tu, tędy, pol. dyjal. tuda, czes. tudy, tady, dłuż. tudy, tud, blr. tudy, tudej. tufla = kartofla; — tuflewicze = zielsko kartoflane; Por. niem. kartoffel, niem. dyjal. tttftel, Fr. pol. tartofla = trufla, włos, tortufola, franc. tartouflle. twirdza ^ forteca. Por. stsl. tvri1dll, pol. twardy, twierdza, tus, tusk = tusiek, imię ulubione na Kaszubach, dawane psom. Por. stsł. tu, pol. tu. a tnś mi; w Poznań.; tnsiek, pójdź tu mój tuśku kochany, tworoa = cieśla. Por. stsl. tvorn, troriti, tvorici, pol. twór, tworzyć, twórca; luż. twarić = budować, dłuż. twariś = budować, lit. tverti = tworzyć, ogradzać; tvora = plot. twórz = tchórz. Por. stsl. dnhorl, ttlhort, czes. tohor, pol.

tchórz, dyjal. tórz, twórz, zob. Prace lii. III, 311; dłuż. tvorj. tyfka kartofla. Por. niem. dyjal. tutfel. Zob. wyż. tujta. tynka, zob. wyż. tinka.

tyrzeo = pędzić, szalenie jechać na koniu; — tyrzenie = prędka jazda konna; np. niebezpieczny je sposób gubicuia ograszki przez bieganie ze wszctkich sił abo tyrzenić, na koniu, Cenowa. Por. wyż. kasz. terzac; jako i pol. ter, tyr, terać, tyrać, poterać, poturać; niem. dyjal. tirren — zerren, reissen; triseln = męczyć, Fr. tytka; zob. tipka, cipka. tywka (Pobłocki) = kartofla; zob. tyfka. ty = ci; nj). którzy są ty dobrzy, którzy są ty źli aniołowie? Którzy od Boga odpadli przez buebę, Pontan. Por. stpol. ty np. u Ueja: Bo ty przypadki za ochotą i rozumem skakać muszą.

ubeo = wytrwać, wytrzymać, ostać się; np. niespokojny człowiek ni może nigdze długo ubec; przed nim nic ni może nbcc, uón zara wszetko bierze. Por stsl. byti, pol. być, przebyć, wybyć, dobyć, ubetk = spokój, mir; up. niuiam żaduego ubetku; wieszczy ui

ma po śmierci nbctku w grobie. Por. stsl. byti, prć-by-ttlkti, pol. być, prze-byt, przy-bytek. ubryżdzeo = ubryżdżyć. Zob. wyż. bryżdzec i niem. protzeln—

langsam l>raten, brotzcln, brut/.eln, Weig. ubrzątwic sobie co = zmyślić sobie coś, zniewiechać, ubrdać sobie, nrojić sobie; — ubrz/itwienie = urojenie, ubrdauie. Zob. wyżéj brzątuiic. uoemięga = uciemiężenie. Por. pol. ciemiężyć, blr. cemcnżić; resp. stsl. tomiti; tommri = zmęczony; nsl. tomljati obok temljati, sskr. tamati, tamyati, lać. temetum, temulentus = odurzony.

uohowac = ucbować; ja uchowie = uchowam. Por. pol. chów,

chować, łuż. chować, chowaś. uohwaoeo, uchwoceo = uchwycić. Zob. wyż. chwatac; pol. dyjal. zaehwacić; up. padłby był, by się był obiema rękami nie zachwacil, Marchołt, ucio = uciąć; np. ma muszima ten dub ucic (dąb ściąć). Por.

stsł. tęti, pol. ciąć. ucignónc = uciągnąć. Zob. wyż. cignonc, cygnonc. ucknono = dokuczyć, przytyki dawać. Por. pol. dźgnąć, uszczknąć, uszczyknąć, czes. uśtknouti, uśknouti, uśtnouti; blr. uśe.iknuć, nsł. vśceknoti, yceknoti. Por. niem. stcchen, greestidzo, stigme, lać. stinguo, goc. stig, usstiggan. sskr. tij, tejati, tigma = żgający. uczciwy = godny, sławetny, resp. tytuł dawany w zapowiedziach zabierającym się do stanu małżeńskiego z pośród ludu. Por. stsl. citą, cisfi, ćistivn, pol. czczę, czcić, uczciwy, poczciwy, stpol. uczliwy, Eufr. udba = uwidzenie, zdanie, mniemanie; np. ja jem ty ndbe = jestem tego mniemania; — udbac = 1. u widzieć sobie, uroić; np. udbał sobie, że chory, a ni możeme mu tego wegadac; 2. polubić, pokochać; np. ndbal sobie mojóm córkę. Por. stsl. dybati, czes. dbali, pol. dybać, dbać, blr. dbać, mir. dbaty. udorny = krnąbrny, hardy. Por. stsl. durinD, pol. dur, durny,

młr. dur, odur, lit. durnas. udreganic, zob. dreganic. ueł = wól. Por. stsl. voln; łuż. woł, polab. wal. uestri = ostry, prędki; uestro — ostro, prędko; np. uojczc, uczi-

nijce uestro, we nic dargoce wielgą swadzbą. czinie, co ma przima do grepy. Por. stsl. ostril, pol. ostry, dyjal. ostro je“ dzie = prędko jedzie, ugarlec = ngardlić, zadusić; np. ga ilo mnie mora przij (tj. przyjdzie), tak ona mnie muerzi, co ja ni mogan sa reszec, tej ona mie ce ugarJec; — ugarlony = uduszony. Por. stsl. grnło, pol. gardło, garło; dyjal. np. w Pozn.: ugarlić, zaczón mnie garlić, tak że bulby mnie prawie ngarlul. uj; uuj; wuja = wuj; — ujna resp. -ujna = wnjenka. Por. stsl. uj, tyka, nsl. ujna, bulg. vnjna, pol. wuj, stpol. nj, dyjal. wuja, polab. weuja, luż. wuj. ujeso = ugryźć; — ujdd = ugryzł; np. tej przindzc do nieb

smuck e ebce jich ujcsc. Por. pol. jeść, zjeść, ujiscec se = utroskać się. Zob. wyż. jiscec se. ukidnono = utrącić. Por. stsł. kydati, nsl. kidati, pol. kidać. ukleja, uklej = ryba, stpol. uklej. Por. czes, ouklejc, slow. nklajka, ros. ukleja, niem. dyjal. ickelei, niem. ukelei, lit. aukśle.

ukradły = skradziony; np. ukradłe płótno. Por. stsl. krasti, pol, kraść, ukraść.

ukusae = ugryźć; np. Jewa nkusała jabko. Por. stsl. kąsati, kąsn, pol. kąsać, kęs; w Poznań : ukunsić, blr. kus, kusnuć, luż. kus.

ulecą; uliczka = drzwi, drzwiczki, furtka Por. stpol. uliczka, w tym samym znaczeniu, np. Jezus do zgromadzonych zwolenników wszedł przez zamknionc uliczki, Wujek; Eufraks.; stsł. pol. ulica, umaklac — nmacać. Zob. wyż. maklac.

umamieniś = oczarowanie. Por. stsł. mamiti, pol. mamić, przymamić, omam, mamona; por. niem. mummc, mummcl = nnbeimliche gestalt, schreckgcstalt, gespenst, umarty = chudy, wychudły. Por. stsł. mrćti, pol mrzeć, głodem morzyć; dyjal. np. w Pozn.: ninarty = umarły, już umarłego wynoszóm; polab. eumiarty = umarty. umiae = umieć; np. u Pontana: Ci, co do Bożego stołu przystąpić chcą, mają uiniać odpowiedzenie dać. Por. stsł. umil, umćti, pol. um. umieć, łuż. wumieć.

umiarły; umiarli = umarły. Por. stsł. mreti, pol. mrzeć, umrzeć,

umarł, polab. eumiarty, dłuż. liumarły. umiarty = chudy, wychudły (zwykle o zwierzętach, rzadko o ludziach); np. czym umiartsza wesz, tym harzy grezc. Zob. wyżéj umarty.

uńc = ujść; — uńdę, uńdzesz = ujdę, ujdziesz; np. ciejm waszeca dostał, ju nic uńdzesz kare. Por. stsł. iti, pol. iść, njść, dyjal. uńde, uńdziesz w Pozn., luż. wnńć. uob = przez, kolo, np. uob lato, uob jeseń. Zob. wyż. ob. uobezdrzeo se = obejrzeć się; np. nen stolm se uobezdrzel, dze nen krewc. san dzcł (podział), a te uon jemu rzek: hot jń jem (otóż jestem). Zob. niż. zdrzec. uoblek = ubranie; np. uob zeman jA muszan miec duobry uoblck, wielgie skorznie, duobry kożeeh, co mc bdze ceplo, jinaeze be nic wetrwu teuo (nie wytrwał tego = nic wytrzymał). Zob. wyż. obłok. uoczarzeo = oczarować. Zob. wyż. czarzec. uoda; woda = woda Por. stsl. pol. woda. uojna; wojna = wojna. Por. stsl. pol. wojna, uopinka — wstążka: up. splotę nowinięte ua uokół glowc uotaeza uopinka na każdy (lzeń czirnii, a do koscoła bicia. Por. stsl. pęti, pinę, pol piąć, pnę, spinka, opona, łuż. pieć, spinka, uoselnica = gąsienica. Zob. niż. wąsewnica. uospac = zapłodzić; — uospdna = brzemienna. Por. stsł. srt-

pati, pol. spać, dłuż. hobspaś, wotspaś = zapłodnić, uotczim = ojczym. Por. stsł. otici, ros. votcimil, pol. ociec, ojciec, ojczym.

uows = owies. Por. stsł. ovisn, pol. owies, luż. wows, dłuż.

hows, polał), wćwias, wéjas, pol. dyjal. wowies (w Pozn.). uperleo = gęsto usiać. Zob. wyż. perlec. upilac = upilnować, uczatować; np. tako gbur nie wiedzel, jako to belo z temi drobnemi, a niga jecli ni mog upilac. Zob. wyż. piłować uprawie = naprawić; up. od tclio ezasc ten zegor wici nie jidze, a nicht jclio uprawie ni może, Cenowa. Por. stsł. praviti, pol. naprawić, uprawa, uprużec =: ladajako usmażyć, uprażyć. Zob. wyż. pruiec. urechlee = uprzedzić, wyścignąć, wyprzedzić; np. te jes mnie

nrcchlel; — urechlenie — wyprzedzenie Por. pol. rychły, czes. rychły, luż. rychły, uręczec = pożyczyć. Zol), wyż. reczec. urod = urodzaj, owoe; np. jedno semian upadło na dobrom rolom, ueno wschodzelo i niosło stokrotny urod. Por. stsl. rodii, roditi, pol. ród, rodzić, urodzaj, blr. urod = żniwo, uroda = wzrost; up. jedna uroda mnielc =jednę urodę mieli, tj. jednego wzrostu byli. Por. stsł. rodil, pol. ród, uroda, blr. uroda = wzrost, piękność, urok = urok, urzeczenie; — uroczec = oczarować, urzec. Por. stsł. urokfl, nsł. urok, zvurćiti (= uroćiti); słow. urzeknouti, pol. urok, urzec (urzeknąć), żrzec. urzeszec — uwiązać. Zob. wyż. rzeazec. urżma = pagórek, wzgórze. Zob. wyż. rżma. usce ujście, otwór. Por. stsl. usta, ustijc, pol. usta, uście, ujście.

usmiercec = zabić. Por. stsl. silmrilti, pol. śmierć, dyjal.

uśmiercić (w Pozn. np. sluchej abo cie zaraz uśmiercę), uspa = kopiec. Por. stsl. silpą, stlpfl, pol. sypać, nasyp, ustęp = choroba pięty; ustęp /.nachodzi się uajczęściéj u pastuchów chodzących boso. Por. stsl. stąpati, prćstąpfl, pol. stąpać.

ustny = pełnoletni. Por. niem. mund — usta, miindig ^ pełnoletni.

ustrzech obok ustrzecha — okap, poddasze, dach wystający

nad ścianą. Por. stsl. strecha, pol. strzecha, przystrzesze. ustrzec = spostrzec, zobaczyć; np. ustrzeg go = spostrzegł

go. 1'or. pol. strzegę, strzec, stsł. streśti. Uszki, Uszk = nazwa wądołu. Por. stsł. uho, pol. ucho, uszko, uszlapac se = pobrudzić się. Zob. wyż. szlapac. utarknonc = uwięznąć, ugrzęznąć, utkwić; np. noga mu utarkla w błocę; gnat utarknół psu w gardle; ksądz utark w kazaniu. Por. nsl. trkati, trćiti, czes. trkati = rogami trykać; młr. potorknuty = dotknąć; — resp. niem. torkeln = taumeln, turkelu, der turkel, śrgn. turk = taumel, sturz, schwankeude bewegung. utrapiony =1. zmartwiony; 2. opętany przez czarta. Por. stsl. trpeti, trapili, pol. cierpieć, trapie.

utwardny uparty. Por. stsł. tvriidfi, pol. twardy; np. twardy łeb = upartus.

uzdechnono = umrzeć; np. on uzdech. Por. stsł. izdflhnąti,

pol. zdechnąć, uzdrzeo = ujrzeć. Zob. zdrzec.

uzimk = 1. część drzewa od ziemi aż po pierwsze gałęzie; odzicmek; 2. część dolna koszuli od pasa począwszy u ludzi ubogich, na którą biorą grubsze, zgrzebne płótno. Por. stsl. zemija, pol. ziemia, dyjal. zićmia, połab. zimia, luż. zemia. uzoleo /.brudzić, splamić. Zob. niżéj zol.ee. Użasnonc se = ulęknąć się; — użasnienie obok uiasnie.ee = nlęknienie, przestraszenie; — uiasly przestraszony. Por. stsl. żasiti, żasnąti, czes. żdsati, pol przeżasnąć, żachliwy; stpol. użasnąć się; np. przala Sara rzekąc: nie śmiałamś się urzaswszy się stracliy, Bibl. szarosz.; połab. euzasenc przestraszony, dłuż. żjesyś, hużjcsyś se, ps/.eżjesyś — przeżasnąć. użekwiat obok łżekwlat kwiecień. Zob. Uekwiat. użeczec = użyczyć; np. uoslepioni prosel jicli, abe mu pr/,enomni pozwolelc jesz raz ten peszni zegar pomaklac; “oni mu to użeczcle. Zobacz niżéj żeczec. użucholec ^ ukroić, ukrajać; w Poznań.: użucbolić; np. żucholi,

żucholi, a ni może nic. użucholić. Zobacz niżej iucholec. wa = wy oba; dalsze przypadki: tcaju, toama itd.; — waji wasz; np. ccż wa spiewawa = cóż wy śpiewacie? waji syn= wasz syn, waji córka = wasza córka, wajć podworzć = wasze podwórze; wajego brata = waszego brata; z waji parafiji. Por. stsl. va, vaju, rama; stpol. kto z waju się puści ku Saulowi, Leopol.; luż. wój, waju, wamaj, dłuż. wej, waju, warna.

wabca = drużba; wysłaniec zapraszający na wesele. Wabca kilka dni przed weselem objeżdża wsie konno, gdzie można, wjeżdża do izby, różnemi wierszami zapraszając gospodarzy na wesele; — wdbie, tcoubic — wabić, prosić. Por. stsł. vabiti, pol. wabić.

waohtowao = czuwać. Por. niem. wacht, wachen, lit. wakta, pol. wacha: np. żołnierz stoji na wasze, wachta, nsl. vachta. wada — zwada. Por. stsł. silvada, pol. zwada, wadyra, wywadzić, luż. wada, dłuż. ważiś, mir. vada, blr. vada, zwada.

waga = barczyk. Por. pol. waga, niem dyjal. wage = barczyk, lit. wogas. wandraniś --wędrówka; np. ga uón szed na wandranie, uón prziszed we wielgi las. Por. niem. wandern, pol. wędrować, wędrowanie.

wangorz = węgorz. Por. nsl. vngor, pol. węgorz, polab. wón-

djer, dłuż. wugor. wanożeo = tlue się, wałęsać się; np. strech przez cale żece wanoży po świece; — wanoienie = włóczenie się, wałęsanie. Por. stsl. noga, czes. noha, odnoź, pol. noga, *wanożyć. warcec = wiereieć. Por. stsł. vrflteti, pol. wiercieć, wartać,

polab. warti = wierci, luż. wiercić, wargal = *wargal, człowiek z grubemi wargami. Por. pol. warga, wargaty, mir. varha; ? niem. mundwerk, maulwerk, śrgn. werk, werg. warować = trwać; np. nie warowało nijak długo. Por. niem.

wiihren, stsask. waron. warna; wrona = wrona. Por. stsl. vrana, pol. wrona, polab.

worna, łuż. wrona, warp = płótno, płótnisko; — warpowy = płócienny; — urarpac “ latać, żle szyć; np. Jasiek kąsk zaczón chorowac na pana; warpowe lachc bele mu za liche, wianc se ubierśl w cejche i dreliche. Por. niem. dyjal. werp = zeng aus wolle und garn, Fr. — lit varpan; varpitas = dziurawy, warsznono = skisieć, skwaśnieć. Por. ros. vorsa, blr. wors, mir. worsa = wlos; lit. warsa, więc *warsznąć. = dostać worsy, wąsy.

warta; wrota = wrota. Por. stsl. vrata, pol. wrota, połab.

worta, stprus. varto, lit. vartai. warząohew = warzęcha. Por. stsl. varn, variti, pol. war, warzyć, warząchew, połab. warit — warzyć, ważnik = gwóźdź żelazny gruby blisko nasadu dyszla, za który się barczyk zakłada. Zobacz wyżéj waga = barczyk. wągarda; wągroda, wągorda = ogrodzenie; plot albo miedza w ogrodach, dzieląca dwu właścicieli. — Wągarda = imię własne. Por. stsł. gradil, ogradn, ograda, poł. gród, ogrodzić; stpol. wangrod; np. po wangrodze; Pr. filol. III 289; połab. gord.

wąpior = poszewka; wsypka, w któréj się pierze znajduje; na wąpior dopiero wciąga się powloką. Por. stsł. pero, pol. pióro, łuż. piero. dłuż. pero, połab. perć. wąsewnica; toansewnica, uoselnica = gąsienica. Por. stsł. ąsenica, gąsenica, pol. wąsienica, wąsionka, polab. wusanajcia, wunsanajcia; luż. husańca, dłuż. guseuca. wczerfl resp. wozero = wczoraj; np. ja beł wczero na jezerze. Por. stsl. recertl, Tićera; nsl. vcera, pol. wieczór, wczoraj, dyjal. wczora, łuż. wczera, dłuż. cora, błr. wczora. webarkły = narwany. Zobacz wyżéj barch. webaw = zbawienie, wybawienie. Por. stsł. izubaviti, pol. wybawić.

webec = być do końca, wytrwać; np. dobry to slega, cbtóry u zlćgo pana webeł, zły u nilepszćgo długo nie webądze. Por. stsl. byti, pol. być, wybyć. webrokowao = spotrzebować, zużyć. Por. niein. Terbrauchen. wecio = wyciąć. Por. stsl. tęti, pol. ciąć, wyciąć, wedrą = wydra. Por. stsł. vydra, pol. wydra, łuż. wudra, dłuż. budra.

wedrą = brodawka. Por. stsł. dirati, pol. drzeć, drę, zadra, odra.

wegadac = wyperswadować; np. udbał sobie, że z nim lecho, i ni możeme mu tego wegadac. Por. niem. ausreden — wyperswadować; tłumaczenie kaszubskie wegadac, tj. wygadać.

weganiae se = 1. wypędzać się; 2. wyjaśniać się, rozchmurzać się. Por. stsl. gnati, pol. gnać, gonić, wyganiać, wegąbierzec = wypaczyć. Zobacz wyżéj gąbicnec. wegnane = wygnaniec. Por. stsł. gflnati, pol. gnać. wegrajdac se = w.yguzdrać się. Zobacz wyżej grajdac. wejdą = pastwisko. Por. niem. weide.

Wejherowo = miasto na Kaszubach, wyniesione do rzędu miast przez wojewodę malborskicgo Jakóba Wejhera w roku 1642; po niemiecku; Ncustadt. wekldnono = wyrzucić. Zobacz wyżéj kidac. weknąc = umieć; np. nona weknie po polsku. Por. stsł. vyknąti, pol. wyknąć, polab. wajkuc = uczy się; wajccne = uczony, łut. wyknyć, dłut. Iiuknuś = uczyć się.

wekrekowae = szydzić, wyśmiewać; — wekrekus = szyderca. Por. stsl. krikn, krakati, pol. krakać, krukać. Por. tćż niem. krakeelen, der krakeel. wel, liczba mnoga: wale = bałwan. Por. stsl. valn, pol. wał, stpol. wel, wclin, wełna, np. Xerxes, gdy wely skakały na most, kazał morze bić. Bielski, welacyje, welouncle = wybory. Por. niem. wabi, wiiblcn =

wybór, wybierać, wele = wedle; np. droga do nas jidze wedle krzów (krzaków). Por. pol. według, wedle, dyjal. wele; np. w Poznańskim: wele mnie zrobiułeś głupstwo; stsł. dłngn, podłilgll = podług, według.

weledao = znieść, ścierpieć; np. ni mogła to wici weledac.

Por. niem. leiden. weleso = wyjść; np. nie chcel welcsc; °ón welaz = wyłazi. Por. stsł. łćzą, lesti, pol. leść, wyleść, w Pozn. dokuud znowu liziesz; ja ledwie z ciupy wyłaz, a jużcik mnie znowu wołajóm.

welnanc = welgnąć, ulgnąć, wpaść; np stołem jeden roz stojel na kamieniu, a nogi jemn welnęle w ten kam e sóm jesz podzisdzeń do widzenia. Zobacz wyżéj: Inunc; stpol. welnąć; wełną nieprzyjaciele w oczy, Twardowski, welnanc = oczarować; zamienić np. w kamień. Por. stsl. vłnhvrt; yłilsba = czarodziejka; nsł. vollivica, blr. volchvić = czarować; ros. vołcbvovati = czarować; źródls. *vcls, stsl. vlnsnąti; — por. niem. dyjal. welschen — wecliscln, tauseben (zamienić zmienić), Fr. welczek = wilczek; — wełk, wołk, wnuk, wilk = wilk; — welczeszcze = wilczysko; np. wełczek sędzi kuele drogi; wcłczcszcze usze uopusceło. Por. stsł. yłoko, nsl. volk, czcs. vlk, pol. wilk, polab wauk, wnk, dlnż. wełk. wełęgowao = wypaczyć, wykrzywić, wcłęgowac se = wykrzywiać się. Zobacz wyżéj lęgowac. wemianki = wyścigi, wyprzodki wymijanie. Por. pol. *wymijauki, stsł. minąti, czcs. minouti, mijeti, pol. minąć, mijać, łuż. minyć. Np. biegajóm na wemianki: jadóm na wemianki. wenio = wyjść; np. tako pou posiał cblaopa, eż uon mial docłi

wenie, a uobezdrzec, dze szpechtor uostal. Por. stsl. iti, pol. iść, wyjść, dyjal. wyńde = wyjdę, wepleszozee se = exonerare ventrem (o koniach). Por. stsł.

pljuskil, pol. plusk, pluskać, pluszczeć. weprac = wybić; np. głepen nawet w kucsccle po pesku wcpierzóm. Por. stsl. prati = prać, bić, pol. prać, wyprać; w Pozn. uojżem hćmbnowi galoty wyprała, tj. spodnie wyprała = porządnie wybiła, werąpio = wyzwać, wyszkalować. Zol), wyż. rapie. werbąm (Derdowski) resp. tcerboum = słowo. Por. łać. verbuni,

pol. a gdzie jest yerhum nobile. were, dopel. w er = wyro, łóżko, łożysko; np. biały ju dzeń a jesz gnijesz we werach; u biedneeh ledzi nic wici ni ma, jak were e plucha na nich. Por. stpol. werck, wyrko, pol. dyjal. wyrko; np. w pow. będzińskim, gub. piotrkowska, zob. Prace filol. III, 312; w Poznańskim: wyro, np. jinoby w tym wyrze gniuł; Łukaszewicz pisze wera: Z sieni wchodziło się do obszernej izby, któréj umeblowaniem były ogromne łóżka, zwane u ludu polskiego werami, zwykle malowane jaskrawemi farbami, obłożone pościelą pod sam sufit uiemal sięgającą; u Kolberga: wyrko. Por. niem. viereck = kwadrat, czworobok; śrgn. vierecke, viereu = zbić cztery kąty; por. niem. ludowe yerkant = czworokąt, Fr. werga = szkapsko, mercha. Por. stsl. vrngą, izvriign, usł. vrżcm, czcs. vrhu = rzucam, pol. wierzgnąć, wierzgać, wierzgnąć się, tj. obalić się, wywrócić się; np. wielkie to państwo wierzgnie się na nice, Chrościński, Luk.; mir. izrerh ladaeo; łuż. wierhać, dłuż. wiergaś. wergle = dziwactwo, śmieszność, myśl pusta; np. mii wergle w głowie. Por. w Poznańskim: ma wróbla, niem. cr bat cineu vogel. Por, stsł. vrabij, vrabicl, pol. wróbel, wróbl, łuż. wrobi, polab. worble resp. wourłde = wróble; worblik = wróbelek, blr. werebej. wernonc sa = obrócić się, wrócić się; np, wernice se. Por. stsl. vr!itćti, vratiti, pol. wiercieć, wartać, obertnąć się, zwyrtać, przewyrtnąć. werwas = hałas; np. w karczmie je wieczny werwas. ', Por. niem. wirrwarr, stgn. wirwer, wireuwar.

werwica *= dół, wyrwa, utworzona na drodze przez deszcze

ulewne. Por. stsł. r(ivati, pol. rwać, wyrwać, wyrwa, wesabarkac = wyzwać, wyszkalować; up. wesabarkala starca stareszka. „Głupi te Maćku, te streebu“. Por. nsł. burkati, pol. burknąć, burczeć, wyburczeć, zburczeć, *wzburkać, mir. burćaty, ros. burknuti, burćati. wesok = wysoko; np. tak wesok polecał; wesoki = wysoki; — iressi = wyższy. Por. stsl. vysokQ, vyśe = wyżej, yysinfl, nsl. visok, visc, czes. vysoky, vyśe, pol. wysoki, wyżéj, stpol. wyszéj, polab. wajs = wyżéj; w&jsek = wysoko, westawinoga = pyszałek. Por. pol. wystawiać i uoga, resp. *wystawinoga.

westedJy — wystygły; — westcdnónc = wystygnąć, Por. stsł.

styuąti, studi, studiti, pol. stydnąć, stygnąć, westojec wycierpieć; np. poj te do dom, ju masz swoje westojałe, tj. już swoje wycierpiałeś. Por. niem. aussteheu, steben = stać, stojeć. westrzejni = średni, środkowy. Por. stsl. sreda, sredim, pol.

średni, śrzedni, polab. srćdne, dłuż. sieduy, czes. stredni. westrzód = wśród; np. ksondz jelio posłeł, miel balac beker (kielich) z uełtarza i on szed westrzód nuoce, a strachu ni miel. Por. stsl. sreda, pol. środa, środek, pośrzód. weszak = wszarz. Por. vtlsf, pol. wesz, pol. dyjal. wszak; up.

w Poznańskim: jidż sobie tyj wszaku. weszalec wyłudzić. Zobacz wyżej ezalec. weszczeniao = oczyszczać zboże na klepisku po wymłóceniu posadu i zebraniu słomy z ograbek czyli z czynów grabiami i miotłą; zczyniać. Por. stpol. zczynki; up. od ziarna na przetakach chędożouego odchodzą zczynki; — stsł. ćiuO, nsl. ćiniti, obćiniti = puszczać przez sito obcinki = odpad; pol. czyn, czynić, rozczynić, naczynie, zc/.ynki. weszozerga = wyszczerzaczka, wyszczerzająca zęby. Por. nsl. ceriti, czes. śkeriti, śtćriti, slow. vyśkierat', pol. szczerzyć (zęby), wyszczerzać, wetknónc = wetknąć; — on tocłk = wetknął; up. stołem wetk wszetko w jeden pale (palec). Por. stsl. vastoknąti, pol. tknąć, wetknąć.

weżasc se = wystraszyć się; weżasly przestraszony; np. każdy lata jak weżasly, pyta co se stało, Dcrdowski. Por. stsl. źasiti, żasnąti, pol. przeżasnąć, połab. euzascu = przestraszony.

wezbec = pozbyć się; elito ma zlóm dójkc, prowadzi ją na targ, abe ją wezbec. Por. stsl. byti, pol. być, nabyć, pozbyć, wezdrzeo = 1. wyglądać; np. uón wezdrzy duobrzc; uón wezdrzy na lat czterdzesce; por. pol. z wejrzenia, na wejrzenie. 2. wejrzeć; np. czej na mnie wezdrzy. Por. stsł. zirćti, pol. żrzeć, wyjrzeć, wejrzeć; dyjal. wczdrzeć, wyzdrzeć, wyjzdrzeć; np. w Poznańskim; polab. zarat = widzieć, wezeblec se = rozebrać się; np. prze roboce wezcblekle se; Por. stsł. vleką, pol. wlokę, wicc; dyjal. oblec się, zeblec się; w Poznańskim: już sie zeblckli, stpol. oblec; i oblekli go w szaty jego własne, Biblija gdańska; dłuż. liuzcblekaś, zeblac se.

wezgadnonc = zgadnąć. Por. stsł. gadati, czes. badati, pol,

gadać, zgadnąć, lit. goditi. wezne, wezniesz = wezmę, weźmiesz; np. a te drzewa, co we nynia widzice, to taki stołem le weznie, ka bo wielgi dómb, a te uón nieu wejzuie wjenan rankan, te mu je tako jako gabe uón wzanl kij. Por. stsl. yOzęti, pol. wziąć, wezmę, dyjal. wezne. weznobio = wystudzić, wyziębić up. pokój. Zobacz niżej znobic. wędrowczek — wędrowiec, wędrowczyk. Por. niem. waudern, pol. wędrować.

węgorzena = skóra węgorza. Por. pol. węgorz; luż. vuhorj,

dłuż. liugor, vugor, połab. wóudjcr. węps, wamps = kaftan; np. w zemie uoni uobleklc zamiast suknie abo kożeeba le kab&t czele węps. Por. niem, wams; śrgn. wambis, wainbes, śrłać. wambasium. węzesko, wanzesko, wanżeszcze = pęto długie, lina, na której się konie, bydło wiąże, gdy się samo pasie. Por. stsl. yęzati, pol. wiązać, węza, połab. wóuzajca (stsł. *ążiea) = wielki powróz; wónze = powróz (pol. więzy), wiancel sieć. Por. ros. vetyl>, yitill, pol. więcierz, więecrz, lit. yenteris, uiem dyjal. wenter, Fr.

wiater = wiatr; — wiaterk = wietrzyk; — witrzek = wietrzyk; — wialresko = wietrzysko; np. Jagna gotując Irysztek ksztusela se w dymie, co go z komina gnał do jizbe wiater, Derdowski. Tor. stsl. yćtrfl, pol. wiatr, polab. wiater, dłuż. wietrz.

wlatowac se = założyć sie. Por. niem. wetten, (Iluż. wietowaś, luż. wieta.

wiąse = pończochę robić. Por. stsl. yęzati, yęslo, pol. wiązać, więzić, wiąz.

wio 1. więc; 2. zwykle, zazwyczaj; np. to wic tak bewało;

nasz sąsad wic co wieczór do nas przeszed. Por. pol. więc. wici = więcej; — wikszy, wianksty = większy; np. slamp je na ten bort (niem. art) co mrzeża, ale mocniejszi, on je tćź rzadszi, oczatszi, ma wiksze sidła. Por. stsl. yęśte, yęśtij, pol. więcéj, większy, połab. wanc, nawance = więcéj, najwięcéj.

wlohlac se; wichlec se = kręcić się;—tcichoUc = 1. kręcić; 2. manić; — wicholec se = kręcić się, wiercić się; np. lak se wjedno wicholi na stóku, że aż skrzepi; wichołisz se jak strech co ma swarb. Pór, pol. wiklić, wichlić, wiklaniua; dyjal. wichlacz; np. w Poznańskim: nie wierzcie temu wichlaczowi; niem. wickcln, der wickcl, stgrn. wichili, wichel. wlcórk, więcork więcierz, sieć na ryby tak urządzona, że ryba do niej wszedszy, wyjść nie może; np. wól złamał nogę w nieszczesny godzynie, więcorcic z błota ukradle zlodzeje. Zobacz wyżéj tciancel. wiclit = utrzymanie, życie; np. tera je tu canżki wicht. Por.

pol. wikt, z łać. yictus. wiczos = rozdział włosów na głowie. Por. stsł. ćesati, pol. czesać, dyjal. czosać; np. w Poznańskim: uóna wcale nieuczosanń.

wid 1. światło; np. wid halac; w nym domu wid, tam ledze jesz nie spióm; wrócel jem do dom jak belo widzec wide w domach; wid wegas; zapale świece, be bel wid a bądze nam wieseluić (weseléj); w dwa wide, o dwuch widach, tj. czas zraua przy świtaniu albo wieczorem w mrok, szara godzina; o dwuch widach dokończę! jem robotę; 2 wzrok, np. dobry wid, slaby wid, mim kurzy wid, tj. krótki wzrok, w Poznańskim: kurzy wzrok. Por. stsl. yideti, pol. widzieć, wid; np. w Poznańskim: o nim ani słychu ani widu, stpol. ni slycbu ni widu, Knapski; nicwid, niewida, polab. wajdjal i. widział.

wldeleszcze = widelec; — widelice = widelec; np. widelieów nic dale, więc jadem rękóma. Por. stsl yilicę, pol. widły, widelec, polab. wajdl&j, dłuż. widły, widlice, widlicki = widelec, widzec se = podobać się; np. koscól mnie se widzy, ale ołtarz mnie se nie widzy; na ny stronie polka zeleni sa cbójka, nie widzy se tobie ubogiego córka. Por. stsl. vidćti, pol. widzieć, uwidzieć, uwidzenie. wiechrz — wierzch; np. tej gdzes głębok w Łesy Górze powstał straszny hałas, a na wicchrzu odtąd dotąd zybotał sę szałas, Derdowski. Por. stsl. vruhil, pol. wierzch, polał), warch, dłuż. wierch.

wieczerza kolaeyja; — wieczór, we wieczerze = wieczorem.

Por. stsl. yeccrft, pol. wieczór, wieczerza, wielgi resp. wieldzi, wieldżi = wielki; — wielgoryb = wieloryb; — toielgosc = wielkość. Por. stsl velij wielki; pol. wielki, dyjal. wielgi; np. w Poznańskim: taki wielgi pón, wielgachuy, kole Wielginoey (kolo Wielkiéjnocy), wiclgość, luż. wulki, polab. wiltjc = wielki, wielonasce dużo, wiele; np. wielonasce raze = wiele razy.

Por. analog, jedenaście, dwanaście, wiere = wióry; np. u jedueuo gbura gospodarz weszed buten w uocy o szteni jeduostuy; tak sedzel' trzej ua oguiszczu w domu malinki kuoupi, a miel' czerwone muce na głowie mateczki, a wierów se miel' nanieszone, a wielgi uogeń se składał'. Por. nsł. iver, czes. ivera, slow. very, pol. wiór, wierzysko. — Por. stsl. yriigą, czes. vrhn, yrh, łuż. wierhać = rzucać, dłuż. wiergaś, mir. izyerh odpad, wiere = zaiste, zapewne; np. Oj Jaśku, masz te rozum letci, wiere cy we łbie braknie piąty bietci, Jasiek w kuicji, Derd. Por. stsl. yera, pol. wiara, wiera, wierę = zaiste; Wysoki a wierę królewski duch byl Leszka, który wola! mouarchiję niż Goworka stracić, Kromer, wiersza = sieć. Por. nsl. yrśa, pol. wiersza, wirsza, luż. wiersza; — stsl. yreśta. wlerzchglowie, wierzgłowie = ciemię. Por. stsl. vrnhn gla-

vy, pol. wierzch głowy, wierzeja = polowa wrót; — Mierzeje wrota. Por. stsl. vereja, nsl. veréja, czes. Yerejc, pol. przywrzeć, wierzeja, wierzaja, mir. Tercja, wierzguleca (Ilillerdiug). Zobacz niżéj wieigtde.cn. wies; wijes = 1. wieś; 2. dwór. Por. stsl. visi, nsl. ves, vas,

pól. wieś, polab. was, luż. wies, dłuż. wias. wiesele = wesele, wesołość; np. u Pontana: z wicsclem masz iść (zamiast ic) do pracy; — wicselec se = weselić się; — wiesoly — wesoły; — wiesoło — wesoło; np. u Pontana: a tak możesz bezpiecznie i wiesoło zasnąć; — wieselnie = wcscléj; — wiesołosc — wesołość. Por. stsl. yesełtl, yeselije, pol. wesoły, stpol. wiesol, wiesiol, wiesiele, luż. wiesoly, wiesely, dłuż. wiesoly, wiasele. wieseń = jesień. Por. stsł. jeseni, pol. jesień, wieszcz; wieszki; wieszczy upiór, człowiek zmarły, ale po śmierci wstawający nocą z grobu i wysysający we śnie krewnym swoim krew, aby ich o życie przyprawić. Ludzi wieszczych ścinano po śmierci, ażeby żyjącym nic mogli szkodzić. — wieszczica = upiór, pol. dyjal. wieszczyea = zmora; — wieszczba = czepiec, czepek, tj. część błony obwijającéj płód, pozostałej na głowie dziecięcia nowonarodzonego a zwiastującéj, że dziecko będzie wieszcze. Ażeby więc dziecko po śmierci ludzi nie dusiło, trzeba wieszczbę, która jest czerwona, dobrze zachować, gdyż łatwo ginie. Wieszczbę palą na popiół i dają z wodą dziecku wypić, skoro zacznie rok siódmy *). Por. stsł. vćdćti, veśti, vćstica, nsl. yesea, veśćec czarodziej, czcs. yeśti = wieszczy, vcśtee, pol. wiedzieć, wieszcz, wieszcza, wieszczba, bulg. v£stica = czarownica, serb. vjeśtica.

wieszozerka; wieszczórka = jaszczurka; — wieszczerzeca = jaszczurka. Por. stsl. ja.śterri, nsł. jastcrica, czcs. jeśterka, pol. jaszczurka, pol. jaszczurka, połab. wićstarajc. wietew; wictwa, wietwia, wietla, wietld = gałąź; — wietew-

,r) Zob. w „dodatku“ podania o upiorach.

ha = gałązka, galązcezka. Por. stsl. vi11, vćtvi, czcs. vćtev, pol. wić, witcwka, witka, łać. vitis, lit. viłis, niem. dyjal. vitze, Fr.

wietrznik deska na końcu dachu. Zobacz zawietrznica. wiewk; wiwa; wiła = iwa. Por. stsł. iva, pol. iwa, luż. jiwa,

dłuż. wiwa, śrlać, ivus. wieżguleoa = jaskółka resp. grzebielueba, brzegówka. Por.

pol. jaskółka, jaskółeczka, dłuż. wiaskolica, jaskolica. więcork; zobacz wyżéj wicórk.

wijąg = wierzba. Por. slsl. viją, viti; pol. wić, wiję, serb. viti,

vijugati se = wić się. wiloz = porost na dębach używany do farbowania wełny; wilk np. Kluk: z pieńków szczepionych wyrastające wilki, tj. dzikie rószczki obrzynać należy. Por. stsł. yhiguk wilgny; vlaga = sok, wilgoć, czcs. vlhky, pol. wilgny, wilgi, wilki, wilż. Nb. wątpić należy, by wiloz resp. wilk pochodził od zwierzęcia wilka, wilcza pogoda = powietrze mgliste późną jesienią. [Pobł. dodaje: ułatwiające wilkom zbliżenie się do zabudowań i napad na trzodę. Wywód ten nic zdaje mi się trafnym]. Por. stsl. vMg0kl1, pol. wilgny, wilki, błr. wołkij, lit. vilgau=:zwilżam, niem. welk, wolke. wilozeszoze, wełczeszcze wilczysko. Zobacz wyż. wclczek. wileca = pilnik. Por. stsl. vilieę, nsl. vile, bulg. vila, serb.

vilc, vilica, pol. widły, widlica, mir. vyła. wileja — wilija, przcdświęcie. 1'or. lać. Yigilia. wilk — sztywność karku i w krzyżu wskutek zaziębienia się; postrzał; np. chto ma wilka, ni może se obezdrzcc za sebie, lecz muszy se cały obrócoc. Por. stsl. vłngilku, pol. wilgny, wilki, wilż, “lit. yilgau, stpr. wclgen = reumatyzm, •wilkoum; wilkąm (Derdowski) = witaj do nas. Por. niem. wiłlkommen, stpol. wilkom; skarżysz się, że cię wilkom ktoś wczora pić musił, Kochowski. winc = wieniec; np. na sarnim wierzchu glowe wiuc ze zelonelio barwiku, Cenowa. — winczene = wieńczyny, zabawa drużek we wigiliją wesela w domu panny mlodéj, podczas której tańczą co dwie trzymając w ręku talerz uwieńczony

i napełniony kwiatami. Por. slsl. v6nicl, pol. wieniec, wieńcząc, wicńczyny, dyjal. wieniec, winicc; dłuż. wienk. wiodro powietrze; np. dobrć, złe wiodro; na zimku, kiej ccplo, wiodro aż graje, Ij. patrzącemu pod słońce zdaje się, jakoby powietrze drgało. Jesz po dzis dzeń pokazejc se lam wieczorami prze pesznym wiodrzc prześliczna panienka. 1'or. slsl. yedro, czcs. vcdro, pol. wiądro, wiodro, Bib. szarosz. lnż. wiedro, dłuż. wiedro, wiadro, polab. wedrć. wiornonc — ulotnić się, przepaść. Por. pol. wartki, oherlnąć się, zwyrlać; w Poznańskim: zwyrnónć = ulotnić się, nsl. vrnoti.

wiostka resp. wiastka powiastka. Por. stsl. vćdeti, pov£-

dćti, pol. wiedzieć, powiedzieć, wieść, powiastka, wisęga ~ wisielec, wisus. Por. stsl. viseti, pol. wisieć, wisiu-

ga; np. ten to wisiuga nazywa się Jan, Linde, wiskac = szukać wszy, np. uón apel, a dzece jclio wiskałc, Cenowa; Widzcle, jak so wiskala ml miedze, a tej w jarczany ukrela sc sztedzc, Dcrdowski. Por. stsl. iskati •= szukać; serb. iskati, biskati, czcs. jiskati, viskati, pol. iskać, stpol. wiskać; np. on sobie wiszcze brodę, Pot.; dyjal. wiskać = wszy szukać (w Pozn.). wiskaleca, wiskuleca dziewczyna, służąca; np. ojcze poslcce (poślijcie) wasze wiskałece do naszy ogarnice, Hilfcr. i Cen. Por. slsł. iskati szukać; pol. iskać, stpol. łuskać; wyiskać wyszukać; ros. iskati, yyiskatl, vyiskivati, vyiskivatelnica.

Wisznia wiśnia; — wiszniczć — drzewo wiśniowe; np. w wajim ogrodzę nawici wisznicza, jinszego drzewa barzo mało. Por. nsl. bułg. serb. viśnia, czes. viśnć, pol. wiśnia, wisienka; w Poznańskim: wiszonka; polab. wajsnia. wiszonlc (*wisionck) — zięba. Por. stsl. viśnjavll, nsl. viśnja,

pol. wiśnia, wisienka, wiśniawy (koloru wiśniowego), witro = jutro; np. nicht z nas nic wić, czc do witra dożeje; witro nie przińdc, ale po niewitrze, tj. po jutrze. Por. stsl. utro, jutro, czcs. jitro, pol. jutro, luż. jutro, dłuż. jutśo, vitsio, polab. jctrć. witrzek = wietrzyk. Zobacz wyżej wiater. wizer = drogoskaz; — Wizarny f\'6w — nazwa wądołu pod

wsią Potęgowem. Por. niem. dyjal. wiser, niem. wcgweiser = drogoskaz. wjed.no = zawsze, ciągle; np. nie gadńjże wjedno tego samego; u niego wjedno nedzela. Por. stsl. jedinn — jeden; nsl. eden; vedno = zawsze, pol. jeden, jedno i to samo. wjlgo — jarzmo. Por. stsl. igo, czes. jlio, lać. jugum, niem.

joeb, pol. juki, objuczyć, wkinonc = wbić; np. wkinicc ten gozdz w mur. Por. Rtsl. kydati, nsl. kidati, pol. kidać, kinąć, ros. kidati, kinuti. wlastny; własny = własny; np. to bela jelio wlastna córka.

Por. stsl. ylasti, pol. włość, wlaść, własny, włóka == włóka; — wlóczny — posiadający włókę roli; np.

wlóczny gbur. Por. stsl. vleką, pol. wlokę, włóka, włosyń resp. wlosćń -trawa, rosnąca na kępacb bagien, bardzo twarda, użyta na podściółkę z trudnością gnije; podobna do koziej brody czyli szezotlichy, tylko dłuższa. Por. stsl. vłasll, pol. włos, wlocbaty, włosień, wneteszko, wneteszki, wnetki = rychło, wnet. Por. pol. linet, wnet, wnetki, wncteczki; czes. hned, hncdky, luż. ned, ros. vnetu. Por. niem. noth, yoimoteu (von uóthen), śrgniem. not =dringendes verlangeu, stgn. sieli nioton = eifrig bestrebt sein, stsas. geniodon. wnękac wpędzać; n]i. wiater wnęka rebe w żak. Zobacz wyżéj nekac.

wnętrzk = wąpiór, poszwa. Por. stsl. yOnątri, pol. wnątrz,

wewnątrz, wnętrze, wnien weń, w niego; up. żak ma szterze pałągi, a dwa wąbierzki (klapy), co reba, czej w nien wlejze, ni może welesc. Por. pol. weń, doń. wódzoa = przywódca, naczelnik. Por. stsl. yedą, voditi, voź-

di, pol. wiodę, wodzić, wódz. wóntroba wątroba. Por. luż. wutroha = serce, dłuż. vut-

śoba, pol. wątroba; w Poznańskim: wóntroba. wor — sznur do przywiązania sieci. Por. stsl. vrnvl = powróz; nsl. yry, czcs. vrv, obrev, pol. wicrzbca, stprus. wirbe, lit. virve, resp. *ver, pol. zwora. wostrang, uostrang — ostreżyna, chróścina. Por. pol. ostry,

ostręga, ostrężyna, czes. ostruźiua, scrl). ostruga, nsl. ostroga, ostrilżnica.

wourman = furman, woźnica. Por. niem Inhrmann. wouz = wóz; np. uón mial najanti wouz. Por. stsl. vezą, vo-

zu, pol. wiozę, wóz. wreje = swaty; np. jachal na wreje. Por. niem. freicu, die freite, śrgn. vrien, vrie, połab. wrijan (*wrijanie); dłuż. fryjowaś; fryja, na fryju = we swaty, wrek — brukiew. Por. niem. wrukc, brukc, lać. vcruca, pol.

brukiew, mir. brukwa, blr. bruczka, lii. brukas. wrśpac, wrśpnąc, wrzepnąo = sypnąć, uderzyć kijem, batem. Por. pol. wrzepić; np. wrzcpil złodziejowi dwadzieścia kijów; czes. yrepili, stsl. rćpij = stimulus. I'or. też niem. reiben, stgn. ripan, dolnicm. wrivon. wrodac, wroudac, ja wrodan = uważać na siebie; up. dzccan ju wroda. Por. stsl. nc-rodn = nicdbalość; nsl. roditi = troszczyć się, starać się; bułg. neradiv = niedbały; czcs. ncroditi = nie chcieć, lnż. rodzić = starać się; nieroda = nicdbalość, dłuż. rożeś = uważać; nicrożcś = niesłuchać; rodny — stateczny, posłuszny; — lit. rodas = chętny; pol. rad, dyjal. rod, rad, stsl. radu, raditi. wrzecec = wrzucić. Por. stsl. rjutili, rątiti, czcs. rititi, poi. rzucić, wrzucić.

wrzepnąo — sypnąć batem, kijem, wrzepnąć. Zob. wyż. toripac. wi'zeszozec = wrzeszczeć; — wrzask, wrzousk = wrzask.

Por. stsl. vre.śtati, pol. wrzeszczeć, wrzask, dyjal. wrzask, wrzodelo ' wrzodzicnica. Por. stsł. vreda, czes. vrć<l, pol.

wrzód, wrzedzić, luż. brod, dłuż. iod. wrzosak . koń mały, ale krępy i wytrzymały. Por. pol. wrzcśniak, wrzos, wrzesień, nsł. vres, serb. vrijes, yrijesak, luż. wros.

wrzost = wzrost; np. lud kaszebski miel mocne, gnotc c żele, bel wesokieho, prostcho wrzosie. Por. slsl. rastą, rastfl, pol. rosnę, rość, wzrost, wstecz; wstyoz = ustawicznie, ciągle, zawsze; np. Jasiek z kłopotu decht w glowe zachodzy, A tu wstecz nauka lamęńta zawodzy. Por. stpol. zawżdy, pol. wzdy, wżdy resp.

wzdyć, więc kasz. *wzdeo, wstccz. W Poznańskim: zawdyć tu buł; zawdyćkim ci gadał; Pr. filol. II 597: dycki=zawsze. wstrzymać = wytrzymać; np. podatoi tera drogsze, mc ju nie wstrzymome, tj. teraz podatki droższe, my już nic wytrzymamy. Por. pol. trzymać, wytrzymać. WSUC = wsuć, wsypać; ja wsel = wsul; np. tako mój gbur opasuje (niem. aulpassenl, te ni na koniu zos przejcli, as koniewu wsełi uows. 1'or. stsł. suti, pol. suć, wsuć. wszeden, wszedna, wszedno — każdy, wszystek; np. u Pontana: Pan Chrystus mówi: Idźcie na wszeden świat i nauczajcie wszystkie narody. Cenowa: Od teho czase dołietk uąm. wszeden zaroz dobrze griz (gryzł). Por. stsł. visi, pol. wszy, powszedni, wszędy, luż. wszon, dłuż. szen, szedny = powszedni.

wszegda = zawsze. Por. stsł. visi, visegda, stpol. wszegdy. wszełejaki = wszelaki. Por. stsl. vis!, vfselići, czes. vśeliky, yśclijaky, pol. wszeliki, wszelki, stpol. wszeliaki (Kej); luż. szelaki.

wszetki = wszystek; — n-szetko — wszystko; — wszeternostko — wszystko; np. I w pierwszym lece służelo mu szczesce, a w gospodarstwie wszetko szło od ręki, Dcrdowski. Por. stsl. yisi, ysjaćisku, czes. vśecek, pol. wszycick, wszytek, wszystek, wszytki; wściornastek, wsześciurny, wsztornastek, łuż. wszitkon. wtórak = rój wtóry, jaki pszczoły wydawają; np. pszczołę spićwajóm na wtórak a, tj. niebawem powtórnie rojić się będą, co odmiennym brzęczeniem zdradzają. Por. stsl. viltoril, czcs. ńtery, literek, pol. wtóry, wtorek, powtórzyć, polab. tery = wtóry, luż. wutora, dłuż. wojterk. wużki wazki. Por. stsl. ąznktl, pol. wązki, łuż. wuzki, dłuż.

buźki, młr. uzkyj, ros. tizkij. wyczos = len najlepszy do wyczesania na szczeci. Por. stsł.

ccsati, pol. czesać, paczcś, dyjal. czosać, łuż. czesać, paczosy. wygra = wygrana; a le mnie wiele do wygre dopomóg, Dcrdowski. Por. stsl. igra, igrati, pol. gra, wygrać. wyńc = 1. wyjść; 2. starczyć, wystarczyć, analogija z niem. auskommen = starczyć. Por. wyżéj wenie, stpol. i dyjal. wyńc; np. akta grodzkie Poznań, nie dal trzem lyatom (latom) wynicz (wyjść), wynia = woń. Por. stsl. vonja, pol. woń, wonią, polał), wynia

resp. wćnia, luż. woń. wyskok = ziarna najprzedniejsze, które przy wianiu najdaléj jako najcięższe wyskoczyły; lżejsze, co padły bliżej, zowią pośladem. Por. stsl. skokn, skocili, pol. skok, skoczyć, wypieki = rumieniec na policzkach chorego. Por. stsl. peką,

pol. piekę, spieka wyża — wysokość. Por. stsl. vysoki, pol. wysoki, wysza, wy-

zina, wyżyna, ros. vyśi = wysokość, wzdryoli i wzdryg = wstręt. Por. stsl. sildrngnąti sę, pol. drgnąć, drygnąć, drygać, wzdrygać się, wzdręgae się, wzdragać się, czcs. zdruhati sę, wzerac = zaglądać, patrzeć. Por. stsl. zirćti, pol. źrzeć, spozierać, polał), zarat, pezari — ogląda (spoziera), wzic = wziąć; — wząlk —. ułów ryb; dochód, *wziątek. Por.

stsl. ynzęti, pol. wziąć, polab. wazt. wzyńde — zejdę; np. skorno na niebie jutro wzyńdze slóńce, Derdowski. Por. stsł. iti, pol. iść, wznie, stpol. wzuić; np. niezawsze to wznijdzic, co zasiejesz, Knapski; dyjal. zyńdzic, syńdzie; np. w Poznań. Czyli słońce zgasło i już nie wznijdzie, Mowa ks. Prusinowskiego na Zygm. Krasińskiego, zabec — zapomnieć; ja zabandan = zapomnę; — zalety =-. 1. zapominający; 2. zapomniany; — zabecc — zapomnienie; np. jem taka zabeta, tj. tak łatwo zapominam; mam takórn zabetóm glowe, tj. nic nie pamiętam. Por. stsl. byti; zabyti — zapomnienie; nsl. zabiti, pol. być, zabyć; np. w Pozn.; jużem dśwno to wszytko zabuł; A kto kalio wierno łubie, pa wiek nie zabudzic, Z pieśni gmiunój ludu z Polesia litewskiego; dłuż. zabyś, zabysic, zabywaś, połab. zabal sa zapomniał.

zabaozec = zapomnieć. Por. pol. zahaczyć, dyjal. zaboczyć; np. w Poznańskim; tego ci nigdy nie zabocze. Zobacz wyżéj baczec; — i niem. passen, aufpasscu, verpassen; passen = laueru, achthaben, dawniéj też: bassen, z franc. passer, śrłać. passarc; zahaczyło mu się — przyszło mu do głowy, zaoborzec = zachorować. Por. stsl. hyra, nsł. hirati, pol.

cberleć, chory, schorzeć, schorzały, (Iluż, chory, choreś = ehyrać; blr. sehirćć, ros. zaehireti sja. zacic = zaciąć; zacenac — zacinać. Zobacz wyżéj cic. zstcug — zaciąg; np. jidc na za cug, Sfornygac (powiat chojnicki). 1'or. slsl. tęgnąti; lęgu — robota; pol. ciągnąć, zaciąg, zachlastnóno zatrzasnąć, zaniknąć gwałtownie; — zachlast-

nica — wierzchnia pierzyna. Zobacz wyżéj chlaitnónc. zacztordac = zadeptać, wdeptać. Zobacz wyżéj człordac. zadać komu — oczarować, uroczyć. Por. stsl. dati, pol. dać, zadać.

zadarmoka — zadarmo. Por. slsl. dani, pol. dar, darmo, za-

dar, zadarmo, dyjal. uadarmoche. zadzac, zadzewac = zawadzić, zawadzać; np. zadzal wozem

w drzewo. Por. stsl. deti, pol. dziać, zadziać, zadziewać. zadzerzgnóno— zawiązać. Por. stsl. sodrnguąti, pol. zadzierzgnąć, blr. dzerhanuć. zad/,ora drzazga mała. Por. slsl. dirati, pol. drzeć, zadzier,

zadzior, zadzierek, zadzierk. zadżinonc — zaginąć; np. w powiecie kartuskim: wszctce za-

dżinanle. Por. stsl. hyhnąti, gynąti, pol. ginąć, zaginąć, zagarda = zapol, sąsiek. Por. stsl. gradu, ograda, pol. gród,

zagroda, luż. zahroda. zaglowk — czarna przepaska, wstążka na głowie; zdglówk — poduszka pod głowę, wezgłowie. Por. stsl. glava, pol. głowa, zagłówek, dłuż. głowa, zaglowk. zaglo — koszula. Zobacz niżéj zglo. zstgroda — zapol, sąsiek. Zobacz wyżej zagarda. zagumna, gumno = gumno. Por. stsl. gnnnuo, pol. gumno,

luż. hunn, dłuż. gumno = ogród, zagwińdac; zobacz wyżej gicańdac, gwindac. zajc; zajic; zajek; zajk = zając. Por. stsl. zajęci, nsł. zajec, zec, bulg. zajek, czes. zajic, pol. zając, połab. zajanc, łuż. zając, blr. zajka. zajikao se = zająkać się; — zajikala — zająkala. Por. stsl.

jękliyii, pol. jąkać się, zająkać się, łuż. jakotać. zajimao se zajmować się. Por. stsl. imati, pol. imę, dyjal.

imać sic (do dzieła, do roboty), zajiscec se = zamartwić się. Zobacz wyżéj jiscec se.

zaklepao = zapukać. Por. slsl. klepali, pol. klepać, zakroknónc resp. zakraknónc — zakraknąć, zakrakać; np. na gapa trze raze zakrokala, Derdowski. Por. stsl. krakali, pol. krakać.

zamareo = zamazać, ścierać, zasmarować. Por. pol. smarować, luż. marać, dlnż. moraś, młr. pomaraly, ros. marati;—niem. schmicrcn, stgn. smero, goc. smarna, ząmk (Cenowa) resp. zoumk = zamek; — zdmkou-iszcze = 1. miejsce, na którym stal zamek, *zamkowisko; 2. góra w lesie pod Mirachowem. Por. stsl. zamuknąti, pol. zamknąć, zamek, dyjal. zómek, zamczysko, luż. zank = zamek, polali. zAinaknónt,

zamrzeć = zemrzeć, umrzeć; — zamiar umarł, zmarł. Por. stsl. mreti, pol. mrzeć, zamrzeć, zamierać; up. błogosławieni są, którzy w Panu Bogu zamierają, łłerbcst. zańc = zajść. Por. pol. dyjal. zańde zajdę, zaniszczeo = zniszczeć; np. tego lata nóm uowsa zaniszczale. Por. stsl. niśti, nistavtl, pol. zniszczeć; — nicin. nicht, nicbtig, vernichleu, zu nichte machen. zaosoozec -= zaperzyć rolo. Zobacz wyżéj osocz. zaparta = I. kawał starej skóry; 2. koń stary. Por. slsl. pni -

titi — psuć, pol. parcieć, zapartek. zapaso zapaść; nabawić owcc cboroby, wypędzając je za rychło na pastwisko, pasąc je na mokrym pastwisku; np. owcc se zapasie; — zapask — 'zapasek, zaplata, jaką się daje pasterzowi za paszenie. Por. stsł. pasti, pol. paść. zaperlec — rolę ladajako zasiać. Zobacz wyżéj perlec. zapęzlec ~ zabiedzić. Zobacz wyżéj pczlie. zapieok — zapiecek. Por. stsl. pcśti, pol. piec. zapoczic, jd zapocznian — zacząć, ja zacznę. Por. stsl. ćęti, pol. począć, zapocząć; np. kamienic ostrości i twardości zapoczęly zbywać, Żebrowski, zara resp. zaro — zaraz. Por. pol. raz, zaraz, dyjal. zara; np.

w Poznańskim: zaro ci dóm. zaredac = zadeptać w biocie, w ziemi. Zobacz wyżéj redac. zarzeszec = zawiązać. Por. slsl. rćsiti. Zobacz wyżéj rzeszec. zarzlnanc — zagrać. Por. stsł. rezati, pol. rzezać, rznąć, za-

rznąć; np. zarznął w słodkobrzmiące strony, Żebrowski; dyjal. zarzuij jeno od ucha. zas = zaś, znów; np. a niecli ją szwernut; zos wej sprowka

piekła, Derdowski. Por. pol. zaś, zasię. zaskrzeczeo = zakrzyknąć. Por. pol. skrzek, skrzeczeć, zaskrzeczeć; np. trzykroć jędza na dachu brzydko zaskrzeczała, Twardowski; czcs. skiek, skickati; — niem. scłireicn, stgn. seriali, scrigeu.

zastarzelc — zastarzalec, człowiek w grzechach zastarzały; np. kiejbc to nie belo na tim swiętim miejsce, jabe tobie dał, te zastarzełcu, jażbe tu belo krwie rozlanie, Cenowa. Por. stsl. starn, pol. stary, zastarzały, zatacec se — zaczaić sic; schronić się; up. młoda kuropatwa z gniazda spłoszona bele gdze se skrejc e zataci; beł kierz na polu, pod chtórym se zataceł przed deszczem. Zobacz wy żej (acec se.

Zdtól“ = głębia, woda głęboka, miejsce głębokie; np. dali jic nie wolno we wode, rzek ojc. do sena, bo tam zatór. Por. stsl. tirą, pol. trzeć, tor, zator, zatrepiee = zgnić. Por. stsł. trupn, pol. trup, trupszy; strupieszałość kości = próchnienie kości, lit, trupus — spróchniały, zausznica 1. kolczyk (w uchu); 2. policzek, uderzenie ręką w twarz: np. ja jem mu dał doskonałóm zausznice. Por. stsl. uho, pol. ucho, zauszka, zausznica, dać komu za nszy. zawde —; zawsze. Por. nsl. vazdar, bułg. vnzda, serb. vazda, czes. vezda, zavdy, pol. wzda, stpol. zawżdy, dyjal. zawdy, zawdy, luż. wżdy. zawiat — zakład. Por. niem. wette. Zobacz wyżej wiatowac se. zawietrznik, zawiełrznica deska na końcu dachu, chronić go mająca od wiatru, równolegle z kozłami położona. Zwykle bywają na każdym budynku cztery zawietrznicc, tj. po dwie na każdym końcu. Por. slsl. vetrii, pol. wiatr, wietrzuik; up. na belkach i murłatach zawiązuje się dach, złożony z kozłów, w końcach wictrznikami przepasanych, Kolberg, zawitro = rano; np. kiej zawitro król k&zał cerkwie otemknónc, tej wędrowczek bel wiesoly; — zawitrze, zawitrzk, zajiłrze, zajitrzk --rano, wschód; np. wiater se zawitrzka = wiatr ze wschodu; zawilr~.ni/ = ranny, poranny; np. modlitwa zawitrzna abo poranna; — zawiłra — jutro; — zawitrzniejsza gwiazda = gwiazda poranna. Por. stsl. utro, jutro, jutre; utrlnl, zautrim, do zautrija, ros. utro, zavtra, czes. jitro, jitl-ni, pol. jutro, jutrznia, zajutro, zajutrz, zajutrzek, polab. jeutrć = jutro, luż. jutro, dłuż. jutso; witśe = jutro; zajtsa — z rana; julśuy, jutsnica, witśnejśy. zawżde = zawsze, stpol. zawżdy. Zobacz wyżej zattde. zazdrzec = zajrzeć. Por. stsl. zireti, pol. żrzeć, zajrzeć, dyjal.

zajzdrzćć; np. w Poznańskim: ani razu dó mnie nie zajzdrzy. zazerac — zazierać; np. bieda w okna nam zażera, Derdowski. Por. stsl. zireti, pol. żrzeć, zazierać. zażee zagoić się. Por. stsl. żiti, pol. żyć, zażyć; up. chociaż

mi rana zażyła, ale pamiątka rany została, ros. zaziti. zażegnanie = pierwsza spowiedź resp. komuuija u kaszubów cwangieliekich na Pomorzu; koufiriuacyja (conlirmatio). Por. niem. einsegnuug; segnen = żegnać, zątpieni = zwątpialy. Por. pol. wątpić; — *tep, niem. tupf, tiipfel, tSpfeln, dyjal. tippeln; an etwas hcrumtippeln (— nie dowierzać), stgu. topho, tophou = mit punkten Yerscben. Ząblewo = wieś w powiecie wejherowskim. 1'or. stsl. stihli, stiblo, bulg. stublo, stiimbel, pol. żdzieblo, ździoblo, Zblewo, dawniéj Stibhlanz. zbńn; zbon = dzban. Por. stsl. ćibann, ćbanil, czes. chan,

dzban, źban; pol. dzban, dyjal. zban, zbón, stpol. zban. zberk krawędź. Por. stsl. bregii, pol. brzeg, pohereże, mir. bereli.

zbiśg — reszta; zbiegać = pozostawać resztą, zbywać; np. co od polnia zbiegnie, dajóm streehoui; nic nie zbiegło, nic nie dostaniesz. Por. stsl. hegn, pol. bieg, biegać. Zborgowac pożyczyć; np. 1 jesz zborguje muie kąsk kupiec = i jeszcze kupiec, mi trochę pożyczy. Por. niem. borgen. zboże = dar boży; — zbożny — nieboszczyk; — zbożna — nieboszczka. Por. stsl. bogfl, pol. bóg, zboże, nieboszczyk, stpol. zbożny (Boga-Itodzica); dłuż. zbożo, zbożny. Zbożnioa kościół, Szkoła żydowska; np. taui je taki zgwer jak w zbożniey. For. stsl. bogil, jiol. bóg, bożnica, bożuiczka, dyjal. bóżnica, np. w Poznańskim: żydy jidóm do bóżnicy, zbrzątwio = zmyślić sobie coś. Zobacz wyżej brzątwic.

zdać, zdawać = ślub dać, ślub dawać; np. sam ksondz proboszcz nas zdał; jak jem bel zdawany, miał jem lat trzedzesce; —zdanie, zdawani*1 ślub. Por. stsł. dati, pol. dać, zdać, zdawać coś na kogoś; nsł. dati, darati; udaja ślub, zdati = ślub dać; zdavek = ślub. zdebełko, zdebenka zdziebełko, trochę. Por. stsł. stibli. stiblo, pol. ździebło, ździebelko, dłuż. splo, luż. spielco, stwielco, błr. sceblo.

zdjic zdjąć. Por. stsl. siinęti, pol. zdjąć, dyjal. sjóuć; up.

w Poznańskim: ni możesz, tyj żabo, czapki sjóńć. zdrśbian, zrejbian, zdrzebio, zgrzebian = źrebic. Por. stsl. żrebc; bułg. żrebe, id rebe; serb. żdrijebe, czes. żribe, pol. źrebię, źrzebię, dyjal. żdrzćbie, polab. zrćban, luż. żrcbio, dłuż. żrehie.

zdredzac se = rodzić sie (o zbożu). Por. stsl. roditi, pol. rodzić, urodzaj, dłuż. roziś. zdreganic=spędzić, zmęczyć (o koniach). Zob. wyż. dreganic. zdrowaska Zdrowaś Maryja; zdrowaśki odmawiają się po kościołach po kazaniu za dusze zmarłych; np. dziś belo wiele zdrowasków. Por. pol. zdrowaśka; np. w Poznańskim: dzisiii było strasznie dużo zdrowasiek po kozaniu. zdrzee = patrzeć; np. ja co baude prała (bila), a na psa zdrzala; 11 Pontana: Potym aby się obezdrzal, jeźli też jeszcze w świecie jest; zdrzyjle = patrz 110; uón zdrzi — on patrzy; na pozdrzadku 1111 wejrzenie, na oko. Por. stsl. zireti, pol. żrzeć, ujrzeć; dyjal. uj/.drzeć, obezdrzyć się itd.; polab. zarat = żrzeć, luż. zreć. zdrzeleo = dojrzewać; — dozdrzelaly = dojrzały; np. zboże dozdrzelałe bieleje zdaleka. Por. stsl. zreti, zrćln, nsł. zreti, zrel i zdrel, bnłg. zdreja, zrel, zdrćł, serb. zreti, zdreti, zdrco, czes. zriiti, pol. żrzeć, zdrzeć, żdrzejemy jako jabłka słodkie na drzewie, Kej; dyjal. dozdrzały dojrzały, luż. zrać. zdrzeszeo = związać. Zobacz wyżéj rzeszec. zdrzuceo = zrzucić. Por. stsl. rjutiti, pol rzucić, zrzucić, dyjal.

z.drzucić, srucić (w Poznań.), zdun = garncarz. Por. stsł. zidati, zdati; zidn = glina, zida-

ri = zduu, pol. zduu zdymao = zdejmować; np. zdymac urok. Por. stsl. jęti, imati,

pol. jąć, imać, zdjąć, zdejmować, dyjal. zdyjmować, sejmować; np. w Poznańskim; nie zdyjmujże sukmany, zdżasnóno se = przestraszyć się. Por. stsl. żasnąti, uzasnąti sę, stpol. zdrzasnąć się; np. widział Nabuchodouozor sen i zdrzasnąl sie duch jego, Leopolita, resp. zżasnąć, zdżasnąć się. Zobacz wyżej użasnonc se. zdzebło, zdzebelko odrobina. Zobacz wyżej zdebełko. zdżejta = czekajcie. Zobacz niżéj idac. zdzerzle = zdarli; np. skore zdzerzle. Por. stsl. dfrati, pol.

drzeć, darl; zadzier; rozdzierać, blr. dzerć, dzeru, nadzerty. zebao — kolebać. Zobacz niżej zibac. zeblec — zewlec. Zobacz wyżéj wezeblec. zebnóno, zębnonc ziębnąć. Por. stsl. zęba, pol. ziębnąć, luż. zebać.

zec = zięć. Por. stsł. zętf, pol. zięć, polab. zant. zedla; żedła stołek, stpol. i dyjal. zedel, zydel, zedla, szedcl *). Por. niem. sessel, dyjal. sett = siedzenie, goc. sitls — sitz, stulił. Zobacz wyżéj sedla. zejława = żuława. Zobacz żuława.

zelesko = zielsko. Por. stsł. zelije, pol. ziele, zielsko, dłuż.

zele, zelko, zeliszcio. zelinta; zelint = pies morski. Por. niem. scehnnd. zeina zima. Por. stsł. zima, polab. zajma, luż. zyma. zemergot 1. zmarżlak, osoba, której zawsze zimno, 2. pustkowie pod Wejherowem; — zemergotac = trząść się od zimna. Por. zima, zimno i: stsł. mrndati, pol. merdać, mardać, margać (poruszać czym), margotać, łuż. mórkotać, lit. niurditi — trząść.

zemglec; omgleo — zemdleć; up. wnet ua muiescu belhem omglił, ciejżem to oboczeł, Derdowski. Por. stsl. mfidbl, mfldliti, pol. mdły, podemdlić, zemdleć, dyjal. zemglec, omglcć resp. uómgleć (w Poznań.). Por. Prace filol. III, 229. żernie, zemełki gnój koński. Por. stpol. Żemła, żemełka,

f

f

*) Prace filol. II, 54G.

niem. seminel, łać. simila. zemny — zimny; — zemnieszy — zimuiejszy. Por. stsł. zima, pol. zima, zimny, polab zajma, zajmny, luż. zyma.  zepsowany = zepsuty; np. wóz zcpsowany. Por. stsł. pisn, piaoyati, pol. pies, psuć, stpol. zepsować, zcpsowany; up l>yl to człowiek tamtego zepsowanego wieku, Niesiccki. zerwina = rdza. Por. stsł. rtlżda, pol. rdza, zardzewieć, *zardzewiua.

zewlae — ziewać. Por. pol. roz-dziewiać, stsl. zinąti, zijati,

pol. ziać, ziewać, rozdziew, łuż. zywać. zezobotao se = zaszargać się, zabłocić się; — zezobotdny — /.brudzony, zaszargany. Por. stsł. blato, pol. błoto, zblocić, zabłocić.

zębal — szyderca; człowiek uszczypliwy, wyszczekany; — ze-

biszcze = zębisko. Por. stsl. z.ąbfl, pol. ząb. zgadzać = godzić w coś; np. te zli duebu, te zgodzisz na desze = ty godzisz, czyhasz na duszę. Por. stsł. goditi, pol. godzić, zgadzać się, ugadzać. zgarao — patrzeć; rzadki ten wyraz mylnie tłumaczony słowem „cierpieć“ i mylnie wywodzony od *gor (gorszy, gorzej), używa się tylko w połączeniu z przeczeniem; up. ni mogę na niego zgarac, tj. nie mogę na niego spozierać, patrzeć, resp. nie mogę go cierpieć, znieść. I ni móg zgarac na nego niecnotę, Derdowski. Por. stsł. zireti, -zirati, pol. żrzeć, spozierać, kaszubskie; zdrzec; zdrzćbio, zdrzebie, obok zgrzebian, zgrzćbie; więc też; zdrzec resp. *zgreti, *zgrzec, zgarac; podobuież: zbróć —zharać, trzeć—tarać. zgełka, zgejłka = guilka, odleżałka; niedojrzały owoc. Por.

stsł. gniti, pol. gnić, gniłka, zgniłka; połab. gnole = zgniły, zgleo = zemdlić; mdło się robie. Por. stsl. mndliti, pol. mdlić, zemdlić, dyjal. zemglić, zmglić, stpol. inglee, up. a takby eialo musiało tngleć, Głaber. Por. wyżéj zemglec. zglo, zgło = czechło, koszula. Por. stsl. ćekłfl, pol. czecheł,

czecldo, gzło, zgło, dłuż. zgło, zgełko. zgniły = leniwy. Por. stsł. gniti, gniłil, pol. gnić, zgnić, zgniły, dyjal. zgniły = leniwy; np. w Poznańskim: tćn zgniły człowiek cióngleby tylko we wyrze gniul. zgrableo : skostnieć, skurczyć się od zimna. Zob. wyż. grabieć. zgrzeble źrebię; — zgrzebc — źrebiec. Stąd niem. dyjal. grabież, Fr. Zobacz wyżéj zdrebian.

zgwer = gwar, hałas; np, lam je taki zgwer jak w zboźnicy.

Por. stsl. govorn, pol. gowor, gwar, gaworzyć, zgwarzyć. zibac, zybac, zebac, zibołac = kolebać, chwiać czym; — zibnąc — zachwiać czym; — zibac se, zibotac se — chuśtać się. chybotać się; np. dzece se zibióm na zihawce; — zibdtoka — chuśtawka, hujaczka. Por. stsl. zybati ^r chuśtać, kołysać, polab. zajbka, zajbla = kołyska; blr. zybać, zyl)nuć, ros. zybati, zybelf. zibrz = kouopnica, sadziec konopiowaty (roślina mająca liście zębowate). Por. stsł. zębą, ząbtl, pol. ząb, ząbry, ząbrze, młr. zub, żnbrij = roślina (niem. hohlzahn). zlmk = wiosna. Por. stsl. zima, pol. zima, dyjal. spozimek = wiosna.

ziw, we formie: jako ziw — jako żywo; np. jako ziw nic z to' nie bo' = jako żywo nic z tego nie będzie. Por. pol. żywo, jako żywo! stsl. żivą, żiti, źivn. zjadny = zjadający wszelkie potrawy z dobrym apetytem.

Por. stsl. jasti, pol. jeść, zjeść, zjadł, zjimac = zdejmować; np. na prześliczni panienka biclezne wnet powiesza, to zos zjima, Cenowa. Por. stsł. jęti, imati, pol. jąć, jimać, zdejmować, polab. jajmat, luż. jimać. Zława = Żuława; np. rosce na Zławie. Zobacz niżéj Żuława. złapie —schwycić, złapać; np. zlapile go żedc. Por. pol. łapać, ułapić, łuż. łapać, illuż. lapaś, rozlapiś, serb. slapiti —złapać, złazeo = złazić. Por. stsl. lezą, lesti, łaziti, pol. łazić, złazić,

polab. lejze = łazi. złobnica =: wrzód wielki, w którym zazwyczaj tworzy się otwór większych rozmiarów, morówka, wrzodzienica. Por. stsl. żlebii = rynna, nsł. źlćb, żlebnik, pol. żłob, żłóbek, żłobić, żleb — wydrążenie, wgłębienie, zakopau. źlćb, żlebek. złużowao = bronować niwę, zagony wzdłuż, 'zdlużować. Por.

stsl. dłilgii, pol. długi, przedłużyć, dolluż. dłujki, pszedlejżyś. złyńo = trawsko, chwast; np. gdze w żece złyńc, tan je chleba kyuc (= koniec). Por. stsł. zelije, nsl. zelje, zclcnec, pol. ziele, zieleniec tj. chwast między zbożem rosnący, którego ziarnka mąkę smolą i szpecą, Linde; więc kasz. : *zclefcc, zlćuc resp. złyńc.

zmałknono — zwisnąć; up. ranka mnie zmołkla Por. stsł.

umłuknąti, pol. zmilknąć, dłuż. mielknuś, zamielkuuś. zmarachowao = męczyć Co morach); — zmarachować se —

zmęczyć się, /.machać się. Zobacz wyżéj marachowac. zmachcec se /.machać się, zmęczyć się. Por. stsl. mahati, czes. machati, pol. machać, zmuchać się; up. w Poznańskim: tom sic porzóndnie /.machał, zmierch (na Pomorzu) = zmierzch. Por. stsl. mroknąti, pol. mierzchnąć, zmierzch, zmrok; błr. primerki, mir. zmerk, luż. smierk.

zmierkac = zmiarkować; np. me to zmierkale. Por. niem. uierkeu, hemerkeu, pol. miarkować, dłuż. markowaś (por. doluieui. marken); mir. zmorkovaty. zmierzeo — 1. zmierzyć; 2. wybić, uderzyć; up. posciem go zmierzeł, tj. paskiem go uderzył. Por. stsl. meriti, pol. mierzyć, zmierzyć; w Poznańskim: kijem go zmierzuł, batem go zmierzuł.

zmoklena = pot; np. zmoklena z niego cccze. Por. stsł. mokro,

moknąti, pol. mokry, moknąć, zmoknąć, *zmokliua. znac znać; jd zna je, znajesz, znoje znam; np. elito ce /.naje, ce nie kupi. Por. stsl. znati, znają, pol. znać, stpol. i dyjal. ja zuaję. znak = wznak. Por. stsł. vfiznako, nsl. vznak, zuak, czes. yznak, pol. wznak, dyjal. znak; np. upad znak, luż. dłuż. znak; — niem. liackcn, stgn. liaceli, bnaceh. znęta znęcenie, uawyknienie. Por. pol. uęt, wnęt, nęcić,

wznęcić; czcs. nutiti, łuż. nucić, znioło = rozniecić (ogień). Por. stsl. gnćtiti, nsl. uetiti, czcs.

nititi, pol. niecić, zuiecić, wzniecić, znija = żmija. Por. stsl. żmija, pol. żmija, luż. dłuż. żmija,

blr. zineja, mir. zmyją, ros. żmija, znobio = ziębić, chłodzić; np. lód znobi; izba se ozuobila czenstym otwierauim dwierzy. Por. stsł. zębsti, zęba; pol. ziębnąć, zęba, pol. ziębnąć, ziąbnąć, łuż. zebać, bulg. oznoba, oznohja, up. oska ta mu je oznobila, młr. znobyty, ozuobyty śa — zaziębić się, blr. oznoba, ros. oznoba. znosec se, znaszać se = unosić się gniewem, gniew swój

słowami na zewnątrz objawiać. Por. stsł. nesti, nosili, — naśati, pol. nieść, nosić, unosić się; wznosić się, uuaszać się. zocz, co zocz = zacz, cóż takiego? Por. pol. zacz, zac, co zacz.

zogannioa łaskawość, względy. Por. niem. giinncn. zogawica = pokrzywa. Zobacz niżéj iigdicka. zoleo = plamić, brudzić; up. cbusta nzolona. Por. niem. sole, suhle — kothlacbe (kałuża), sioli siiblen = plamić się, brudzić się, stgn. sullcn, stsas. sulian = brudzie, zolec = zapladzuć; np. gąsor gęs zoli, tj. depcc. Por. stsl. żeleti, zclati, mir. żełaty, ros. żełati pragnąć, nsl. żeleti, żelik — pożądliwy, zómk, zouink, ząmk zamek; up. na zoumki pozamk = na zamki pozamykał. Por. stsl. zamuknąti, pol. zamknąć, zamek, dłuż. zamk. zot żołądek. Zobacz niżéj iol. zonsz; zobacz wyżéj sonsz.

zrębe, zrębów — wióry, drzazgi; np. gdze drwa rómbióm, tam zrębe podajóm. Por. stsł. rabu, pol. rąb, rąbać, luż. rnbać, dłuż. rubaś. zrok = wzrok. Por. stsl. zireti, zrakri, pol. żrzeć wzrok, dyjal.

zrok. •

zrostka *zrostka, dwie gruszki, dwa jabłka itp. z sobą zrośnięte. Por. stsł. rasti, pol rość, rosuąć, zróść, zrastać, dłuż. rość, zrostk.

zrzodło = źródło. Por. stsł. źrelo, nsl. żrelo, żrćlec, czes. żrf-

dlo, pol. żrzódlo, źródło. Żuława, ziława, zejławn, zlawa — żuława, ziemia urodzajna nadrzeczna pod Gdańskiem, Malborkiem i Elblągiem. — ZuInk — nazwa kotliny z wodą stojącą przy wsi Kielpiuie pod Tucholą. Por. lać. insula, lit sala = wyspa, sulawa (tylko w słowniku Brodowskiego, z którego przytacza wyraz teu Nesselmann); w starych rękopisach nazywają się żuławy pruskie „insulae Prussiae“ a Kwidzyn (Marienwerder) „insula Mariaua“; przytaczam te wyrazy, bo są nam dowodem, skąd „żuława“ powstała, zup pij, jedz. Por. niem. suppen; supp doch = jedzie, zwać = zwać; np. ón se zowie Matynk = nazywa się Jlatynk. Por. stsl. zyati, zovą, pol. zwać, zowę, zowie, polab. zćwe zowie.

zwaroec. zwrocec = zwrócić, przewrócić; np. stołem to je mocni chłop, len móg wszelko zwarcce, Cenowa. Por. stsl. yratiti, pol. wrócić, zwrócić, wzwrócić, obertnąć się, polab. wćhertal sa = obrócił sie. zwarpac — zeszyć, uszyć ladajako. Zobacz wyżéj warpac. zwarć se = zawziąć się na kogo, zawrzeć; np. zwarle se na uiego, tj. zawzięli się bardzo na uiego, zawrzeli gniewem; — zwiarty — zawzięty, zacięty; np. je na mnie zwiarty. Por. stsł. vireti, pol. wree, wrzeć, wrzać, zawrzeć; np. byłoby przyszło do krwi, tak już na się warli, Potocki Arg. zwiedze, dopł. zwiedzy — kurtówku, ogryzka, Ij. słonia ogryziona z kłosów przez owcc. Por. slsl. jasti, pol. jeść, jedzą, zjedzony, dłuż. jesć, hobjezi (licz. mnoga) resztki z koryta, zwiedzeo dowiedzieć się; np. pón zwiedze pan się dowie. Por. stsl. vedeti, pol. wiedzieć, stpol. wzwiedzieć; np. ani sami wzwiedzą, gdzie mają wpaść w paszczękę onemu wilkowi, Kej.

zwiedrzee se zwąchnąć się; np. zwiedrzele se do grepy znaleźli się razem, zwąehnęli się. Por. niem. wittern, pol. wietrzyć, kaszubskie: wiodro. zwierzesko = *zwiorzysko; miejsce, gdzie drzewo się rąbie, gdzie pełno wiórów; — Wierzysko = wieś w powiecie kośoierzyńskim. Por. nsl. iyćr, serb. iver, czcs. irera, slow. very» pol. wiór, wierzysko, wiórzysko. zwiornonc — zwyrnąć. Zobacz wyżej wiornonc. Zwir = żwir; — żwirowa droga = szosa, żwirówka. Por. pol.

żwir, żwer, blr. żwir, lit. żyiras kamyszek. zwón — 1. dzwon; 2. godziua; np. wlaz do koscola i wsześcic wzruszcl zwone, Dcrdowski;—zwonic = dzwonić; — z\conica, zwonnica — dzwonnica. Por. stsl. zvineti, zyonil, pol. dzwon, dzwonić, stpol. i dyjal. zwon, zwonek, zwonic, polab. zwan; zwani = dzwoni, łuż. zwon, lit. zvanas. zźasnonc se = zlęknąć się. Por. stpol. zżasnąl się duch mój,

Leopolita. Zobacz wyżéj zdiasnónc se. żabica — 1. lata poprzeczna lub ukośna u drzwi chlewnych, n wrót, wierzeji dla dodania im większéj mocy; zwykle

w środku drzwi jest na poprzek przybita większa lala, a po obu jej stronach na ukos mniejsze; 2. lala czy żerdź u jednéj połowicy wierzeji, by przy zamykaniu drugą przytrzymywała; 3. drąg do zasuwania drzwi. Por. stpol. żaba, żabka; np. żaby, na których się drzwi w prostych domach lub wrota obracają, bywają dębowe, Kluk; żabki, klamerki żelazne do spajania balów, kś. Kamiński. Nb. Nie zdaje mi się prawdopodobnym pochodzenie wyrazów tych od „żaby“, sądzę, że pochodzą od zabić; w Poznańskim i w innych stronach polskich lud mówi „żabij — zabij, nie żabijej — nie zabijaj. Por. stsl. biti, bułg. bija; bilo = żerdź, belka, czes. bidlo — żerdź; pol. bić, zbić, zabić; np. świat deskami zabity.

żaden, żana, żane = żaden, żadna, żadne; np. nic dal jim żane robotę; ni miel żaneho chleba. Por. stpol. niżądny, żądny, żaden, łuż. żadyn, dltiż. żeden, żany = żaden, żcna=żadna.

żagówka = żegawka, pokrzywa drobna żgająca, parząca, w przeciwieństwie do głuchej. Por. stsl. żegą, żcsti, pol. żgę, żcc, żegnąć, żegawka, dłuż. żagajca = pokrzywa.

żak — sieć, zwłaszcza na węgorze; zastawia się na drążkach w wodzie; np. żak ma szterzc pałągi, a dwa wąbierzki, co reba czej w nieu wlcjze, ni może welesc. Por. łać. saccus, grcc. sakkos, niem. sack, niem. dyjal. sack = sieć; np. Zandersack, aalsack, ncunaugensack, Fr.; pol. żak, blr. żak = sieć, lit. żakas.

żak, żek = X. organista i kościelny ewangiclicki; 2. nauczyciel. Por. stsl. dijakonfl, dijakn, czes. jalien, żak, pol. diak, dziak, żak, lit. żekas = uczeń.

żal żal; — żal se Boże żal się Boże, zlituj się Boże; — żdlac = rozpalać, żalić; — rozżalać = rozpalać; — żali ogień — żarzący się ogień; — ialec = zwęglać, żarzyć; węglarze kurząc gromady, nie spalą drzewa, lecz je tylko zżalą; skoro wszystko drzewo wyżalone, węglarzy robota skończona; — ialec se = żarzyć się, palić się bez płomienia wyraźnego; np. drzewo mokre nie pali se, lecz żali sc; waugle sc żalóm w kóminku; przenośnie: uecze mu se żalom jak wangle. Por. stsl. żali = grób, grobowiec; żali = ból, boleść, żaliti, żałovati; czes. żal, żel, pol. żal, żalić się, żałoba, rozżalić się = rozpalić, sio; np. Malatyjasz ołtarz zburzył i rozżalił się zawianą miłością zakonu, Leop.; luż. żel, żałoba; (Iluż. żal, żarba = troska. — lit. gailu, gailćti, gelti — boleć; niem. qual, ąuiilen, stgn. ąuala, anglosas. ewelan — urnrzcć, śrgn. (|ueln = na śmierć męczyć, niem. qualm, ąualmen = dymić.

żandar,' (lopl, żandara = żandarm. For. pol. dyjal. żandar

(w Pozn.), franc. le gcudarnic. żangło żądło. Por. stsl. żęło, pol. żądło, dyjal. żóndlo, polab. zóndłć.

żark = trumna; np. dajemc w żark chłopom te slowinske lestc = dajemy w trumnę mężom te słowińskie (polskie) książki. Por. niem. sarg, stgn. sarch, saruch, nsl. żrg, żrh. żarenka, (lopl. iarenk; iornka = młynek ręczny, tarka do rozcierania, tłuczenia pieprzu; np. ja jem jako w żornkacli pomloti = jestem jak w żarnach zmielony resp. pomelty. Por. stsl. żruny — młyn; żrftnflka = żarenka; pol. żarna, stpol. żorn; np. dobrze kiedy będzie przy hucie żorn czyli młynek marmurowy, Linde; młr. żorno, blr. żorny, lit. girnos. lot. dzirnas, dzirnus, stgn. cjuirii. żarny; rżany = rżany. Por. stsl. rużi, pol. reż, rżany, dyjal. żanny; np. w Poznańskim: żanna munka, dłuż. reż, reżyny i rżyny, żyny.

żarłoka, m. i ż. resp. ten i ta żarłoka = żarłok. Por. slsl.

źreti, pol. żreć, żarłok, dłuż. żraś, żreć — żarłok, żarzewie, żerzedze zarzewie; — żarzisty, żerzesly — żarzący, żarny. Por. stsł. żcravije = zarzewie, pol. żar, żarz, żarzewie, żarzliwość, żarzyć. Żdac = czekać; — dożdac = doczekać; — poidac = poczekać. Por. slsl. żfdati, stpol. żdać; np. potem żdal drugich siedmi dniów i wysłał gołąbka, Bibl. szarosz. Pożdał Noe siedm dni jeszcze i wypuścił gołębicę, Budny. — młr. żdaty, blr. żdać, żedać, żidać, ros. źdati. żec = żyć; — że ce = życic. Por. stsl. żiti, pol. żyć, życic, żec palić; jd iyan, le ziesz — palisz; — seżg/i = spalili;— weżgli wypalili. Por. stsł. żesti, żegą, pol. żcc, żgę, żegnąć, wyżegać, zażegać, stpol. zażgli ogień w pośrzodkn dwora, Budny; połab. zazat — zażcc; zazonc stpol. zeżony, Szar.

żeozec — życzyć; np. król sę dzcwuje, że tak mało żeczy, Dcrdowski; — ieczba = życzenie; — żeczny = życzliwy. Por. pol. życzyć, blr. żićić, mir. żyćyty, dłuż. życyś, nieżycny= nieżyczliwy.

żedła stołek; stpol. zedla. Zobacz wyżéj zedla. żedzel, żagel (na Pomorzu) żagiel. Por. niem. segel, lit. żeglas.

żegardło = pręcik żelazny, przechodzący przez środek szpuli kołowrotka. Por. stsl. żegati, pol. żgać, żegadlo, żygadło = pręt, którym niby stępieni nabijają wywierconą w kamieniach dziurę,

żelezena = żużel, żnżelica. Por. stsł. żelćzo, pol. żelazo, *żelazina, ros. żelezo, żelizina żnżelica, połab. zćlozcna = żelazny.

żęła — żyła. Por. stsl. żila, pol. żyła, dłuż. żyła.

żełty, żłoty, żółty = żółty. Por. stsł. żłntu, pol. żółty, luż.

żółty, dłuż. żolty, czcs. żluty, żulty, żolty. źemki, żimki ciężki, trudny; np. żimko do niesenia belo (por. niem. es war schwcr zu ertragen) = trudno było to znosić. Por. stsl. żimą, pol. żmę, żymać, nsl. żmern; zmehkek = ciężki, gree. gemo = napełniam, gomos = ciężar, żeniały, żonaty = żonaty; np. móm żenialćgo sena — mam

żonatego syna. Por. stsl. żena, pol. żona, żenić się. żerao = żreć; np. tę wilk żcral wszelcjaki dobetk; — żerny— żerny, jedzący chciwie; np. świnia źcrnii. Por. stsl. żreti, żirą, pol. żreć, żrzeć, pożerać, żrawy, żer, żyr, żyrny. Żeto = żyto; — żel ko = licłic żyto, żytko. Por. stsł. żito, pol.

żyto, polab. zajtć, luż. żito, dłuż. żyto. żewica = żywica, smoła. Por. pol. żywica, dłuż. żywica, mir. żywycia.

żewot = 1. obyczaj; 2. życic; np. tc ni masz dltigo bcc, te za trze dni mauz bec utraconi, twoj żcwot ma bcc skroconi. Por. stsl. żivotn = życic, pol. żywot, luż. żiwot, polab. zajwat = życic; zajwatak = serce, żębora -trzcbicicl; — żeborznik trzebieici; — żeborzec — trzebić; — Zebrze = miejscowość, w Poznańskim Zębsko,

w r. 1350 Zambrsko. Por. stsł. ząbrtl, ząbri, czes. zubr, pol. zubr, żubr, luż. zubr, młr. zubr, lit. żebris, stpr. wissambris, wissambcrs, łot. zubrs, zumbrs, grcc. zoiupros. ŻĘdac, up. żedzeje se = chce sic, żedzeje cy se rcjze na okręcę elice ci się podróży na okręcie. Por. stsl. żędati, żędają, pol. żądać, żądza, luż. żadać, żedzić. żgło, zglo, żdżglo = koszula. Zobacz wyżéj zglo-, np. ga mora mucrzi, te ona je cala gol ii, ni ma na sc zgla ani nic. żimki — ciężki, trudny. Zobacz wyżéj żem/ci. Żłódz = mgla zlodowaciała, okiść. Por. stsl. żlćdica, nsl. żlćd,

pol. żłódż, żlod. Żód — żołądek. Zobacz niżéj żoud.

żodac = żądać, pragnąć. Por. stsl. żędati, pol. żądać, lnż. żądać, dłuż. pożcdaś, ndr. żadaty, ros. żadati. żoga, żouga — pila. Por. niem. sage, stniem. saga, nsl. żaga,

preżagati = przepiłować, żoger resp. żager — hubka, żagiew. Por. stsl. źegą, pol. żgę, żec, żegać, żagiew, ros. żcći,' żgu, żagra — żagiew, lit. żogris — sztacheta, żołmiśrz, żołmniśrz -żołnierz; up. ma u lioku szable jak żolmuićrz; — żolnUrka — wojsko; np. wzanle sena do żolnićrci. Por. niem. sold, soldner, śrgn. seldcncr, seldner, soli ner, czes. żoldnór, pol. żołnierz, dyjal. żolmićrz (w Poznań ); żołnierka, mir. żołnir, blr. żołner. żołtobrzuszk — trznadel, *żóltobrzuszck. Por. stsl. żlutn, pol. żolty i brzuch.

Żor, Żur = żóraw; — żorawie żórawie; — Zorateińa Zorawieniec, nazwa laki pod wsią Tłuczewem. Por. stsl. żeravi, pol. żóraw, Zórawieniec -— wieś w Poznańskim; luż. żeraw, żoraw, dltiż. żorawa, mir. żeraw, żurawel, blr. żorow, żurów, ros. źurarli, Jurka, stpr. gerwe, lit, gcrve. żorawiozś — roślina na biotach rosnąca, której jagody nazywają Żórawinami. Por. stsl. żcravu, nsl. żerjav, żarili, pol. żar, żarny, żarzyć; — Żórawina = yaccinium oxycoccos, mir. żar, żaryty, żcrjavka, ros. żarii, żeravika — Żórawina. Nb. widocznie od koloru czerwonego resp. *żcr, nic od: żórawia.

żoud, żód, żót — brzuch, żołądek; np. żót go boli; żód ju ni

może, nie necze jesz clieóm (ale oczy jeszcze chcą). Por. stsl. żclądflkn, czes. żaludek, pol. żołądek, ros. żcludok, żivol, luż. żoldk, żoutk, nsl. dyjal. (Reż.) żuot. Podobnie w luż. żołdż, dłuż. żolż żołądż, stsl. żełądl. żuba — szuba. Por. nsl. śuba, pol. luż. szuba, niem. schanhc,

śrgn. schube, średłać. jopa. żueliel = kawał duży chleba; — iucholec krajać, rznąć niezgrabnie; up. co tam żucholisz; — Żucholewo = wieś w powiecie słupskim. Por. slsl. żivati, żjuvati, czes. źvati, żyachati, pol. żuć, żwać, żucha, żnchać, żucholić. żuga łódź wielka. Por. niem. dyjal. siekę = łódź rybacka, Fr.

żur, zor, szor = głębia; woda ciemniejsza na głębokim morzu, w przeciwieństwie do jaśniejszej przy brzegu. Por. niem. dyjal. schoren — die durch andere farbę des wassers auflallcndc Stelle cincr untiefc; da ist die scliorcn da beginnt dic ticfe, Fr. niem. schor, schoor, schur = brzeg, Weig. żuża — ospalec; — żużac = ziuziać, do snu kołysać. Por. pol. ziuziać; np. matka ziuziała dziecko śpiewając, ziu-ziu; — Ziuzia = bóstwo zimy, podczas któréj ziemia odpoczywa i niejako śpi, K. Szulo, Mitol. słow.; niem. dyjal. susen, schuschen — spać, do snu kołysać; susc = osoba powolna, niepraktyczna, ślamazarna, Fr. Żyd, żid = żyd; (lopl. żeila, c. żulowi itd.; — żydka — żydówka. Por. stsl żidinii, czcs. żid, pol. żyd, dyjal. żyjd, luż. żid, dłuż. żyd, polał), zajd.

DODATEK.

1. O WIESZCZYCH CZYLI UPIORACH.

a) Wicszczi nazewa se po niemiecku wampir. Kiej elito ma bec wicszczim, tej uón insi, ga uón se rodzi, taką karpuze, taki Hor decht bieli jak snićg na głowie a skoro grotka za tim nic zdrzi, co nona 11111 tego nic zejmie, tej uón hądze wicszczi. Jak uón umrze, to uón ni ma żodnebo ubetku w grobie, żadne- ho mjire (miru). Co uón krcgnie (dostanie, z niem. kriegen), to uón porwie w noce w jedni sztcni, chtcrą uón ma lii (frei = wolną). Bel tu raz jeden król, ajeho własna córka bela wicszczi, jak to se zaraz po jejc smićrci pokozalo. Uona bela w żarku do piwnice pod koscołę wstawiona, a król poslcl tę jedneho żołnierza na wacho przez całóm noc. Uo zawitrzc miel jinszi żołnierz wartować. Jak ten te przeszcd, nalaz uón telio pierszeho żolnićrza bez desze. Na dregóm uoc poszed na warte jeden barzo dzirzki soldat, ale e ton leżał reno morlwi u dwierzi. Tak przindzc jeden wędrowezek do króla, a król jeho se pita, co uón za jeden je, co uón zocz je. Na co uón uodpowicdzel, że uón bel ubogi wędrowezek. Tej jeho sc król dali pitel, czebe uón nie chccł u niebo uobnoc uostac. „A jesz rad“, bela jeho uodpowiedz. Król do niebo rzek, czebe uón też nie chccł w cerkwi uocowac, bo dwie wachc, co te bele posłoune, bele dout (nieżywe, z niem. tot; niem lud. dót.). Uón sc na to zgodzel o rzek: „Ja pódc na jeiłue noc, a mię nie potrzehujecc nic wici dac, jak jedne dlugóm swićczke“. Ale król mu del jesz bndlc z wino na stół postawie. Kiej zawitro król kazel cerkwióm notemknouc, tej mój wędrowezek żel e bel decht wiesoli, a król se barzo ceszcł, bel pełen radoscc, że jemu tak nic poszło jak tim dwoum żołuicrzoum. Wędrowezek so powiedzeł: „Ja jem chłop, ja mogc straszka uodnekao“. Uón miel żark buten z piwnice weniosli (wyniósł trumnę z piwnicy), a tej w nien som leg, a ga uón beł leżel, to ta królewczónka ohodzela kole żarka, ka sztenia bela precz (kiedy godzina minęła) e proscla, cż uón miel welcsc z jeje żarka. A uón rzek: „Tako nić, jai z niebo nie pódan rtiteu (niem. rut = heraus). A ga zwon jaden nderzeł, tej nona nosta' stojące u żarka a ni mougła se nidze dali rcszcc. Tej uón prowda (wprawdzie) wchiz, ale uona ni mougła wici przinc. Uón je se teroz zapite], co uona mia' na swojim scmicniu. Tak uona jemu powiedzą', że uona mia' klucze sclioWOUne, tc uón miel wzio, ale nikomu nic nie rzec, że uón te klucze miel; tc sóm do jedne komórki, w chteri uona mia' pieniondze; ale tccli ni mieł nicht jinni dostać, jak jejc n&młodsza sostra. Tak uón tćż zawitro, jak uón z królę szed, jemu nick a nick nie rzek, że uón klucze miel, le ti namlodszi sostrze. Król tak długo uaszeho wędrowczeka proseł, e mu telc naprzeuobiecoweł, że uón przerzek jesz na jedne noc do cerkwi jic. Uón zas sobie żark wewlck e w nien leg, a jak ta godzena minę' (minęła), tej uona mu wszelko rozpowioda' c koza', żobe uojo, mac c grotka do nie przeszłe, a ta grolka mia' lo zdjic. To se stało e uona potcmu spokojno w żarku leża'.

b) Wieszezi kej pomrze, a bondzc zacbowouny w żark, to nen sc dostounc żgło i żwie (żuje) je, aż nablcźszecli przejacelów, uojca, matkan, jednego po drugcuiu wcigne. Tedy moc takom dostounc i jidzc do zwuenow i zwueni i tak (lalek, jak ten głos jidze, ta wszitci poumrom. Tak nom tc stourzi ledze puewiedale. Pue polsku je upiór, puc kaszebsku wieszezi. Oni wiele razy odkopały, a ryleui głowan scalili, to oni w żarku sedzeli e beli deelit żiwi, krej jiui mogli widzcc na lici (krew na twarzy), deelit czcrwioni beli.

c) W Krakowie bel katolecki koscol, a tej zauiiarle cbłuop e białka, e zamiarlc dwaj senowic e trze córki. A lej jak wici dzcci oni ni mieli jak tc pjinc, a lej zamiarle przejacele deelit wszetki, a tej zaezaulc oni zwucnic. Na przodku czuli tc zwucnc organista, tej uen szed do koscoła c zatrzyma) te zwuene, zaczanł pacerz mówić, te wici nie zwuenili, a tej szed z nim ten, co kule (doły) kopie e wici jesz ledzi szle na smantarz, e tej odkopało teuo cliłuopa e tan bialkan, co na przodku zamiarlc, tej ta białka sedza' w zarku c ona miała czcsto palce c mianso z ranku objadło o le kolana obgrezlc, a ten cbłuop tćź. Tak uoni wzauli szpadau (łopatę) c temn chluopu a tc białce głuowan zepohli; tej połóżcie jicli zos w zark e deli jima kożdemu sztek jadra (sieci) w zark. W tym jądrze som take maleńko wanzle, to to wieszczy kozdeho roku muszom taki wanzel odrzeszcc e tej majom z lim ruebotan. A tej zos neni jich zakopali w kulan.

2. W IMIĘ PHAWDY.

Kto zna dziełko Hilferdinga, żadną miarą nie może przyznać słuszności sądowi autora słownika kaszubskiego, księdza Pobłockiego, o tym uczonym rosyjskim. Ksiądz Pobłocki nie miał „Ostatków slayian“ Hilferdinga w ręku, a krytykę, swoją opiera na kilku słowach wc wstępie rozprawy mojéj o gwarze brodnickiej. Na stronie 19 mówi: Dla uskutecznienia zbioru słów narzecza kaszubskiego „zdawało się wielu (1!) wystarczającym, przejechać się przez Kaszuby..., a już byli przekonani, że właściwości językowe dostatecznie poznali, w ducha narzecza wniknęli. Nic myluiejszego nad takie mniemanie. Zyskiem podobnej przejażdżki jest co naj więcéj wyrazów kilkadziesiąt (!) i to jeszcze niczawszc dobrze pochwyconych; — Hilferding świadkiem“. Więc ksiądz Pobłocki nie wie, że Hilferding zebrał wiele więcéj wyrazów, niż słownik kaszubski wydany w Chełmnie zawiera, że Hilferding podaje około dwuch tysięcy wyrazów! Ksiądz Pobłocki nie wie prócz tego, że Hilferding wcale nie zbierał słów kaszubskich, że po nie nie jeździł, bo tego robić nie potrzebował. Zdradzę mu tajemnicę, znaną tym, co umieją czytać po rosyjsku i co czytali wstęp do słownika Hilferdinga. Otóż uczony rosyjski miał słownik Dr. Cenowy, ogłoszony w rocznikacb akademii umiejętności w Petersburgu. Krytyka zasłużonego pisarza rosyjskiego w książce kś. Pobłockiego tym naganniejsza, iż wyraźnie pisze, że w słowniku swoim stara się „uskutecznić, o ile możności, jak najkomplctniejszy zbiór wyrazów narzecza kaszubskiego nie objętych słownikami“ (str. 19); skąd czytelnik wnosić musi, że kś. Pobłocki miał w ręku najrozmaitsze słowniki resp. słowniczki kaszubskie. Kś. P. uważa za nie pracę Hilferdinga, tymczasem nikt większej pochwały temn uczonemu nic oddal, jak właśnie sam kś. Pobłocki ogłoszeniem swego słownika, bo nim stwierdził zupełną wiarogoduość jego zbioru wyrazów kaszubskich. „Robota“ Hilferdinga z pewnością nie jest „tuzinkową“, jak ją nazywa kś. Pobłocki (str. 14); gdyby tę „tuzinkową robotę“ był znał, nie byłby potrzebował „lat wiele“ zbierać, wyrazów kaszubskich, ho byłby je miał prawie wszystkie zebrane. Kto porówna słowniki Hilferdinga i Pobłockiego, nietrudno się przekona, że do słów nam znanych przybyło bardzo mało nowych, że najliczniejszy, największy zbiór słów, na Kaszubach używanych, przekazał nam Dr. Cenowa, który położył fundament leksykografii kaszubskiej. Gdzież na Kaszubach mówią „muż zamiast mąż“? — pisze ksiądz Pobłocki na stronie 14; dalej nie słyszał wyrazu „kłobocali“, ,.pere(l laty“ tj. przed laty itd. Widocznie nie byl jeszcze we wszystkich kątach Kaszub, nie wie, że kaszubi mówią nietylko w jednój, ale w kilku okolicach muż zamiast mąż, i dub obok dumbe (dąb, dęby), lub wus, wusc, obok wanse, ksużka zamiast książka itd. Tak samo mówi lud w pewnych okolicach Księstwa Poznańskiego; np. ksiużka, wydal za muż. które to objawy wspomina także dr. Leeicjewski w opisie „Gwary Miejskiej Górki“. Zresztą sam kś. Pobłocki podaje przykład 11 zamiast ą w słowie rzejcuz zamiast wrzcciądz.

Z książki Baudouina de Courtenay o języku staropolskim dowiedziałby się kś. Pobłocki, że starzy polacy mówili: „bolouie“, „Cerekiew“, który to objaw nazywamy peluodżwiękieni (ros. polnoglasije). Tak samo niejeden stary kaszuba mówi „pered laty“, „seroka“ zamiast sroka. Zapewne kś. Pobłockiemu wiadomo, że rodowity kaszuba Malotka pochodzi z onych „llamincr“-ów, co się z polska „Młotkami“ nazwali *). Zresztą sam kś. Pobłocki drukuje na stronie 64 swego słownika „petarakowizua“, choć francuz mówi „patraątie“, dalej na stronie 127 „haręczyć“ zamiast, bręczyć, na stronie 40 „marachować sic“ zamiast marchać się. Tak samo w Poznańskim lud mówi „Wronki“, ale „ulica Woroniecka“, „zagaluszyć“ zamiast zagłuszyć itp. W różnych gwarach polskich zuachodzimy „seroka“ zamiast sroka, „pałętać się“ zamiast plątać sic.

Pod tytułem „Uwagi gramatyczne“ miał zamiar kś. Pobłocki napisać głosownią kaszubską; jest tego stronck czternaście, więc rodzaj szkicu, streszczenie prac innych i to nic wszystkich, bo wszystkich autor nie miał w ręku. Kto się zajmuje podobnemi rzeczami, wie bardzo dobrze, że niepodobna w tej liiateryi nic naukowego napisać bez znajomości języka starosłowiańskiego. Kiedyż lo mówili starzy słowianie „dziewa, piestr“, które to wyrazy kś. Pobłocki '-) podaje jako starosłowiańskie. Z braku tego pochodzi u niego błędne tłumaczenie objawów starych przez nowopołskie; up. stary objaw „mieł“ wywodzi z polskiego „miał“ zamiast zestawić ze starosłowiańskim „imeln“; przyczyni dodać muszę, że wątpię o tym, by kaszubi zgodzili

') ulem. Iiainmcr — młotek. 7) Zob. słownik jogo str. 17.

się na wymowę prze/, niego podaną; na stronie 28 pisze bowiem: „a pocliyla się, okolicami brzmi jak oe. w łacińskim poena; np. poedł, doel, mioel, moc zamiast padł, dal, miał, ma; o tym e pisałem na stronie 29 i następ. w rozprawie swojej o gwarze brodnickiej.

Nie mamy pomników siarokaszubskich, to też często trudno powiedzieć, czy to lub owo jest objawem starym lub nowym. Przez tyle lat uważano objawy kaszubskie „ogard — ogród, parsan — prosię, parg — próg“ za resztki ze starodawnych czasów, stawiano je na równi z litewskim rparszas = prosię, gardas ogrodzenie“, dziś zapewne tylko niclingwiści zdanie to podzielają. Zdanie moje, wyrażone w rozprawie o gwarze brodnickiej na sir. 7, 57, że te formy powstały pod wpływem niemieckim, potwierdza Miklosicz w słowniku swoim pod wyrazami takimi jak porgu. Kś. Pobłocki po dawnemu wierzy Szafarzykowi (zobacz jego słownik sir. 58) i dzisiejszy „Starogard, który w r. 1198 pisano Starigrod, tłumaczy „wpływem litewszczyzny na słowiańszczyznę“, tj. przytacza pod słowem „ogardzenie“ podobne wyrazy kaszubskie i owo stare tłumaczenie Szafarzyka. W zdaniu moim utwierdzają mnie jeszcze inne objawy. Niemcy zrobili z polskiego tlomacz — dolmetscb, /. polskiego włóka — wołka (bauerngut, zob. Frisebbier.), z przepierzyca = perpelitz; daléj mówi lud niemiecki na Kaszubach „derscheu“ zamiast dreschen. W polabskim mamy „perdaje“ = stsł. prodajetf, przedaje; „pćrst“ = prosto; „porsan“ = prosię itd. Wreszcie w gwarze cieszyńskiej w porzeczu Stonawki i Lucyny ): „burkować zamiast brukować, durkować zamiast drukować itd.

Kś. Pobłocki nie pochwycił wszystkich odcieni gwary kaszubskiej; nie znajdujemy w charakterystyce mowy kaszubów przez niego podanéj, że lud ten mówi:

1) muiasto obok miasto, mniele obok miele — mieli itp.

2) kupił, kupiel, kupiuł; bel i buł — byl itp.

3) buBdze = będzie; sund sąd, itp.

•1) poniedzełk — poniedziałek, powiedać — powiadać, lesak obok lasak, bielik białko, tj. że lud kaszubski przechował w wielu razach stsl. e.

5) uictlica zamiast mietla, miotła.

6) rola — rola, uel = wól. necze — oczy.

7) spad =spadł, kród — kradł, a nie kradł, jak pisze kś. Pobłocki.

8) że tylko w pewnej ograniczonej okolicy mówią czi •zamiast ki, dźi zamiast gi, np. na wieczi wieków, do Ameryczi, dżinóm = giną, nodżi = nogi, a nie, jak pisze kś. Pobłocki: „ci. dzi lub czy, dży, właściwie dżi, czi“.

O Derdowskim autor słownika kaszubskiego w przedmowie swojej — rzecz dziwna — wcale uic wspomina, a była sposobność do tego, ponieważ I). w r. 1885 ogłosił utwór w rodzaju Pana Czorlińściego pod tytułem Jasiek w knieji. Szkoda, że. ten poeta kaszubski zamilkł, że się przeniósł do Ameryki, skąd jego „Igorstw kaszebściecb“ już pewnie nic usłyszymy. I Dcrdowskiemu niejedno słowo w rozprawach o języku kaszubskim nie zdaje się trafnym, ale nie wyraża się tak nieparlamentarnie, jak inni kaszubi. Nie słyszał „petac se = pytać, pożeczec — pożyczyć, nie żeje = nie żyje, paune poszłe za muż“ i sądzi, że tak kaszubi nigdzie nic mówią. Myli się co do togo; petac słyszałem często i to z ust tak starców jak i dzieci, tak samo żeje, pożeczec, poszłe za muż. Lud zwykle mówi „ożenić się* zamiast pójść za mąż, nietylko na Kaszubach, ale wszędzie pra wie; nikt jednak nie zaprzeczy wpływu dwora, kościoła, wreszcie i książki na język ludowy. „Panno nasze poszłe za muż“ słyszałem w Przewozie i w Brodnicy, tam z ust służącej dwudziestoletniej, tu z ust starca dziewięćdziesięcioletniego Reglińściego, który lat kilkadziesiąt służył we dworze brodnickim, więc niejeden zwrot nieludowy przejął. W Poznańskim ciągle obijały mi się o uszy zwroty takie jak: wydał za muż, jagem szła za muż; tutaj w Chojnicach słyszę co chwila: ciej szla za muż, ciej bela za manźem. W zbiorze Cenowy znajdują się często zakwestyjonowanc objawy, np.: pętaj (str. 24), pctająee (str. 38), żeje (str. 25), żejąc (str. 74), źejeme (str. 97), żeją (str. 93); pożecze (str. 21), użeczeł (str. 90), żeezenie (str. 15); dalej znajdujemy w słowniku Pobłockiego: dożeje (str. 111), żec.ba, nieżeczny, nieżecznik, nieżceznica itp., wreszcie w gwarze zakopańskiej Kryńskiego także: pętać się zamiast pytać się itp. (Zob. Rozpr. wydż. filol. Akad. Urn. X. 173).

Dr. Leon Biskupski.

W kwietniu 1890 r. i.. ,