Encyklopedja Kościelna/Facultates
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom V) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Facultates w znaczeniu kościelném nazywają się pełnomocnictwa, jakiemi zwierzchnik kościelny właściwe sobie jure ordinario prawa przekazuje podwładnemu. Tego rodzaju facultates daje Papież arcybpom i bpom, ci dziekanom i innym duchownym swojej djecezji. Rozmaita jest natura, zakres i trwanie tych pełnomocnictw: dawane są one już to tylko pro foro interno, już też nadto i pro foro externo; w ogóle zaś polegają na zasadach delegacji. Zwyczajne a najważniejsze z tych pełnomocnictw są tak zwane pięcioletnie (f. quinquennales), udzielane zazwyczaj na przeciąg lat pięciu; inne udzielają się na 10, 7, 5, 3 i 1 rok, albo też na pewną tylko ilość wypadków. Ponieważ pełnomocnictwa pięcioletnie dawane są tylko na tę osobę, która o nie prosi, przeto ustają z jej śmiercią (wyjąwszy, jeżeli wprzód przez subdelegację na drugą osobę zostały przelane), Początkowo facultates takie dawali Papieże swoim nuncjuszom, zkąd poszło, że i biskupi o nie dopraszać się poczęli, a osobliwie też w stronach więcej od Rzymu odległych. Obecnie każdy biskup po objęciu djecezji prosi o takie pełnomocnictwa. Zazwyczaj dają one władzę: 1) rozgrzeszania od wszystkich wypadków rezerwowanych, także od herezji, apostazji i odszczepieństwa; 2) posiadania i czytania książek zakazanych, celem ich odparcia, tudzież pozwalania tego innym w tymże celu; 3) dyspensowania w następnych przeszkodach małżeńskich: a) w przeszkodzie uczciwości publicznej, o ile ta wypływa z zaręczyn; b) w przeszkodzie zbrodni, wyjąwszy wypadku zabójstwa; c) w przeszkodzie powinowactwa duchownego, z wyjątkiem zachodzącego pomiędzy trzymającym do chrztu a chrzczonym; d) w przeszkodzie pokrewieństwa, powinowactwa i uczciwości publicznej z małżeństwa zawartego (ex matrimonio rato) w trzecim i czwartym stopniu, o ile dyspensa udzieloną być ma in forma pauperum. Z umocnieniem do dawania takich dyspens łączy się pełnomocnictwo: a) uznawania prawemi dzieci zrodzonych w takich przeszkodach, i b) przywracania prawa petendi debitum w razach, gdy jedna lub obie strony w małżeństwie straciły prawo domagania się obowiązku małżeńskiego. 4) Dyspensowania: a) in irregularitatibus zaciągniętych z powodu tajemnych występków, byle tylko nie z umyślnego (choćby zupełnie ukrytego) zabójstwa; b) od jednego roku z kanonicznego wieku, wymaganego do przyjęcia święcenia kapłańskiego; c) udzielania święceń po za przepisanym czasem (extra tempora) i bez zachowania prawnego upływu czasu pomiędzy jedném święceniem a drugiém (ab interstitiis); d) dyspensowania od postu, od nabożeństwa chórowego i od brewjarza, od wszystkich ślubów prostych (z wyjątkiem ślubu czystości i wstąpienia do zakonu), lub zamieniania tych ślubów na inne dzieła pobożne. Udzielaną bywa nadto biskupom w tych pełnomocnictwach władza: 5) a) święcenia w inny dzień prócz wielkoczwartkowego olejów św., w asystencji przynajmniej pięciu kapłanów; b) gdy zachodzi konieczność, odprawiania Mszy św. bez ministranta, lub po za kościołem, w polu czy w podziemiu, byleby zawsze w miejscu odpowiedniém świętości ofiary; c) lub też na ołtarzu złamanym, lub relikwji nie mającym; d) binowania (ob. Binacja). Wreszcie biskup otrzymuje 6) upoważnienie do udzielania kapłanom (sacerd. idoneis in conversione animarum laborantibus) tych pełnomocnictw w całości lub w części, odpowiednio do potrzeby sumieniem uznanej, szczególniej też zaleca mu się, aby w razie jego śmierci ktoś pozostał, ktoby, mając sobie zlecone pełnomocnictwa duchowne, mógł potrzebom wiernych tymczasowo zaradzać. Oprócz tych pełnomocnictw pięcioletnich. Stolica Apost. udziela jeszcze niekiedy biskupom szczególne pełnomocnictwa, zazwyczaj ściśle określone, już to do pewnej liczby wypadków ograniczone, już też będące częściowém rozszerzeniem pełnomocnictw pięcioletnich. Tego rodzaju szczególne pełnomocnictwa są: redukowania Mszy, naznaczania ołtarzy uprzywilejowanych, dyspensowania od ślubu czystości, lub wstąpienia do zakonu, dyspensowania od małżeńskiej przeszkody pokrewieństwa etc. w trzecim stopniu mieszanym z drugim, mianowania doświadczonych kapłanów egzaminatorami synodalnemi, mianowania za zgodą kapituły dwóch kanoników katedralnych ad latus i uwolnienia ich na ten czas od obowiązków chórowych, dozwalania niewidomym kapłanom odprawiania Mszy św. de Beata (in festis duplicibus) i de requiem (in festis semidupl.) i t. p. Oczywistą jest rzeczą, że takie facultates nie ścieśniają władzy biskupiej, ale ją rozszerzają, skoro przez nie znoszą się w pewnych razach ograniczenia, powszechném prawem kościelném ustanowione. — Jak Papież biskupom, tak biskupi udzielają pewnych pełnomocnictw, już to z upoważnienia papiezkiego (auetoritate apostolica), już też z własnej mocy (auctoritate ordinaria). Tak wikarjuszom jeneralnym czyli oficjałom zwykle udzielają biskupi pełnomocnictwa papiezkie częściowo lub całkowicie. Obszerne pełnomocnictwa spowiednicze otrzymuje penitencjarz katedralny. Dziekanom, jeżeli djecezja obszerna, daje biskup, oprócz swoich własnych, część papiezkich pełnomocnictw cum potestate subdelegandi. Wreszcie, znaczna część pełnomocnictw papiezkich rzadko przez biskupa bezpośrednio bywa wykonywaną, lecz drogą poddelegacji przez kapłanów, pieczę dusz spełniających; zazwyczaj bezpośrednio od biskupa lub konsystorza wychodzą tylko dyspensy małżeńskie i inne, równie jak udzielanie odpustów i przywilejów. Z pełnomocnictw zaś, jakie biskup własną swoją władzą udziela, pełnomocnictwa spowiednicze zajmują główne miejsce; rozciągają się one jednak do wszystkich czynności duchownych, z święcenia kapłańskiego wypływających, które tedy wyświęcony spełniać może (potestas), ale do których wykonywania potrzeba mu umocowania (facultas) biskupa, jako pasterza całej djecezji. Takiém pełnomocnictwem jest: upoważnienie do nauczania publicznego, do rozdawnictwa sakramentów i w ogóle do spełniania funkcji pasterskich.
