[234]OBJAŚNIENIA.
[235]Ostatni zajazd na Litwie.
Za czasów Rzeczypospolitéj Polskiéj, exekwowanie wyroków sądowych było bardzo trudne, w kraju gdzie władza wykonawcza nie miała prawie żadnéj policji pod swemi roskazami, a obywatele możni trzymali nadworne półki, niektórzy nawet, jak książęta Radziwiłłowie, kilkunasto tysięczne wojka. Żałujący więc uzyskawszy dekret musiał po exekucją udawać się do stanu rycerskiego, to jest do szlachty, przy któréj była także władza wykonawcza. Zbrojni krewni, przyjaciele i powietnicy ciągnęli z dekretem w ręku i w towarzystwie woźnego, zdobywali często nie bez rozlewu krwi dobra przysądzone żałującemu, które woźny legalnie tradował lub w possessyę oddawał. Taka exekucja zbrojna dekretu nazywała się zajazdem. — W dawnych czasach, póki szanowano prawa, najmożniejsi panowie nie śmieli się opierać wyrokom, rzadko zdarzały się zbrojne napaści, a gwałt prawie nigdy nie uszedł bezkarnie. Wiadomy z dziejów smutny koniec księcia Wasila Sanguszki i Stadnickiego zwanego djabłem. — Zepsucie publicznych obyczajów Rzeczypospolitéj namnożyło zajazdów, które ciągle mieszały spokojność Litwy.
[236]
Str. 9, w. 5. Panno Swięta, co jasnéj bronisz Częstochowy
I w Ostréj świecisz Bramie.
Wszyscy w Polszcze wiedzą o obrazie cudownym N. P. na jasnéj górze w Częstochowie. W Litwie słyną cudami obrazy N. P. Ostrobramskiéj w Wilnie, Zamkowéj w Nowogródku, tudzież Żyrowickiéj i Boruńskiéj.
Str. 14, w. 5. Nim się Pan Wojski ubierze.
Wojski (tribunus) bywał niegdyś z urzędu opiekunem żon i dzieci szlachty w czasie pospolitego ruszenia. Od dawnego czasu urząd ten bez obowiązków stał się tytularnym. W Litwie jest zwyczajem, iż Osobom poważnym, nadaje się przez grzeczność jakikolwiek tytuł dawny, który używaniem uprawnia się. Mianują naprzykład sąsiedzi przyjaciela swego Oboźnym, Stolnikiem lub Podczaszym, z razu w rozmowie tylko i w korrespondencyi, a następnie nawet w aktach urzędowych. Rząd Rossyjski zabraniał podobnych tytułów, i pragnąłby je śmiesznością okryć, a wprowadzić na ich miejsce, tytułowanie podług rang swojéj hierarchji, do któréj Litwini dotąd wielki wstręt mają.
Str. 14, w. 19. ....Ale nie myśl wcale,
Aby w domu Sędziego służono niedbale.
Rząd Rossyjski nigdy w krajach zdobytych nie obala od [237]razu praw i instytucji cywilnych, ale je powoli ukazami podkopuje i rostacza. W Małorossyi na przykład, utrzymano aż do ostatnich czasów Statut Litewski, ukazami odmieniony. Litwie zostawiono całe dawne urządzenie Sądów cywilnych i kryminalnych. Obierani więc są po dawnemu Sędziowie ziemscy i grodzcy w powiatach, i Sędziowie główni w guberniach. Ale że appellacya idzie do Petersburga do mnogich różnego stopnia instancji, przy sądach więc miejscowych, ledwie pozostał cień dawnéj powagi tradycyjnéj.
Str. 16, w. 1. Podkomorzy już zjechał z żoną i s córkami.
Podkomorzy, niegdyś urzędnik znakomity i poważny, Princeps Nobilitalis, za rządu Rossyjskiego stał się tylko tytularnym. Sądził jeszcze niekiedy sprawy graniczne, ale nakoniec i tę część jurysdykcji utracił. Teraz zastępuje czasem Marszałka, i mianuje Komorników czyli mierniczych powiatowych.
Str. 19, w. 11. Wojski z Woźnym Protazym ze świecami w sieni.
Woźny albo jenerał, wybrany uchwałą trybunalską lub sądową ze szlachty osiadłéj, roznosił pozwy, ogłaszał intromissye, robił wizye, przywoływał aktoraty etc. Pospolicie drobna szlachta urząd ten sprawowała. [238]
Str. 28, w. 11. Biegali za nim wszyscy jakby za rarogiem.
Raróg, ptak z gatunku jastrzębia. Wiadomo że za jastrzębiami drobne ptastwo szczególnie jaskułki, tłumnie upędzają się. Stąd przysłowie: latać jak za rarogiem.
Str. 32, w. 13. ..... Że Bonapart czarował.
Mnóstwo krąży powieści między prostym ludem rossyjskim o czarach Bonapartego i Suwarowa.
Str. 34, w. 21. Assessora z Rejentem wzmogła się uparta.
Assessorowie składają policją ziemską powiatu. Wedle ukazów czasem bywają obierani przez obywateli, czasem naznaczani od Rządu; ci ostatni zowią się koronni. Sędziowie appellacyjni zowią się także Assessorami, ale tu nie o nich mowa.
Rejenci aktowi zarządzają kancellarją, dekretowi piszą wyroki, wszyscy zaś mianowani z ręki Pisarzów sądowych.
Str. 45, w. 3. Coby Rzekł Wojewoda Niesiołowski stary.
Józef hrabia Niesiołowski, ostatni Wojewoda Nowogrodzki, był prezesem Rządu rewolucyjnego w czasie powstania Jasińskiego. [239]
Str. 45, w. 9. Białopiotrowiczowi samemu odmówił.
Jerzy Białopiotrowicz ostatni Pisarz W. X. Litewskiego, czynnie należał do powstania Litwy pod Jasińskim. Sądził więźniów stanu w Wilnie. Mąż dla cnot i patryotyzmu bardzo szanowany w Litwie.
Str. 47, w. 21. Woźny pas odwiązał, pas Słucki, pas lity.
W Słucku sławna była fabryka złotogłowu i pasów litych na całą Polskę; udoskonalona staraniem Tyzenhauza.
Str. 49, w. 2. Była to trybunalska wokanda...
Wokanda, wąska podługowata książeczka, na któréj spisywano nazwiska stron processujących wedle porządku aktoratów. Każdy Adwokat i Woźny musiał mieć takową wokandę.
Str. 51, w. 11.
Rzucił w oczy Francuzów sto krwawych sztandarów.
Jenerał Kniaziewicz, wysłany przez armią włoską, złożył Dyrektorjatowi zdobyte chorągwie.
Str. 51, w. 12. Jak Jabłonowski zabiegł aż kędy pieprz rośnie.
Książe Jabłonowski, dowodzący Legią Naddunajską, umarł w Saint Domingo, i cała prawie legia tam zginęła. [240]W Emigracji jest kilku Weteranów pozostałych z owéj nieszczęśnéj wyprawy, między innymi Jenerał Małachowski.
Str. 68, w. 18.
I w organ i w rozliczne instrumenty grała.
W dawnych zamkach stawiano na chorach organ.
Str. 71, w. 7. I czarną mu polewkę do stołu podano.
Czarna polewka podana u stołu paniczowi starającemu się o rękę panny, oznaczała rekuzę.
Str. 81, w. 19. Lub z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku.
Wiciny są to wielkie statki na Niemnie, któremi Litwini prowadzą handel s Prussami, spławiając zboża, i biorąc wzamian za nie towary kolonialne.
Str. 97, w. 2. Książe Dominik, kiedym z nim razem polował.
Ks. Dominik Radziwiłł, wielki miłośnik polowania, — emigrował do Księstwa Warszawskiego, i wystawił własnym kosztem pułk jazdy, którym dowodził. Umarł we Francyi. Na nim zgasła linia męska Książąt na Ołyce i Nieświeżu, największych Panów w Polszcze i zapewne w Europie. [241]
Str. 97, w. 11. ... z Jenerałem Mejenem.
Mejen odznaczył się w wojnie Narodowéj za Kościuszki. Dotąd pokazują pod Wilnem okopy Mejenowskie.
Str. 114, w. 10. Panienki za wysmukłym gonią borowikiem,
Którego pieśń nazywa grzybów półkownikiem.
Znajoma w Litwie pieśń gminna, o grzybach wychodzących na wojnę pod wodzą borowika. W téj pieśni opisane są własności grzybów jadalnych.
Str. 132, w. 9. Nasz malarz Orłowski...
Znany malarz rodzajowy; na kilka lat przed śmiercią malować zaczął pejzaże. Umarł, niedawno w Petersburgu.
Str. 138, w. 14. ..... Dwie Pijawki,
Pies zowie się Sprawnikiem, a suka Srabczyną.
Rodzaj psów angielskich, małych i silnych, zwanych pijawkami, służy do łowów na wielkiego zwierza, szczególniéj niedźwiedzia.
Sprawnik czyki kapitan Sprawnik, naczelnik Policji Ziemskiéj — Strabczy, rodzaj Prokurora rządowego. Urzędnicy ci mając często sposobność nadużywania władzy, w wielkiém są obrzydzeniu u obywateli. [242]
Str. 144, w. 5. Ukołysany marzył o wilku żelaznym.
Podług tradycji, wielki Książe Gedymin miał sen na górze Ponarskiéj o wilku żelaznym, i za radą Wajdeloty Lizdejki założył miasto Wilno.
Str. 144, w. 26. Ostatni król co nosił kołpak Witoldowy.
Zygmunt August był podniesiony starożytnym obyczajem na stolicę Wielkiego Księstwa Litewskiego, przypasał miecz i koronował się kołpakiem. Lubił bardzo myśliwstwo.
Str. 145, w. 2. Czy żyje wielki Baublis.
W powiecie Rosieńskim w majętności Paszkiewicza Pisarza Ziemskiego, rosł dąb znany pod imieniem Baublisa, niegdyś w czasach pogańskich czczony jako świętość. We wnętrzu tego wygniłego olbrzyma, Paszkiewicz założył gabinet starożytności Litewskich.
Str. 145, w. 5. Czy kwitnie gaj Mendoga pod farnym kościołem.
Nie daleko fary Nowogrodzkiéj, rosły starożytne lipy, których wiele wycięto około roku 1812. [243]
Str. 145, w. 15. .... Wszak ów dąb gaduła
Kozackiemu wieszczowi tyle cudów śpiewa.
Ob. Poema Goszczyńskiego « Zamek Kaniowski. »
Str. 156, w. 2. Kołomyjek z Halicza.
Kołomyjki, piosenki ruskie w rodzaju mazurów polskich.
Str. 156, w. 16. Znał się dobrze na handlu zbożowym,
Na wicinnym...
Ob. przyp. do str. 81, w. 18.
Str. 157, w. 12. Miejsce zwane pokuciem.
Zaszczytne miejsce, gdzie dawniéj stawiano bogów domowych, gdzie dotąd rossyanie zawieszają obrazy. Tam wieśniak litewski sadza gościa którego chce uczcić.
Str. 169, w. 20. Orzeł gdy mu dziób stary tak się w kabłąk skrzywi,
Że zamknięty na wieki już gardła nie żywi.
Dzioby wielkich ptaków drapieżnych z wiekiem coraz bardziéj zakrzywiają się, i nakoniec wierzchnie ostrze zagiąwszy się, dziób zamyka, i ptak z głodu umiérać musi. To mniemanie gminne przyjęli niektórzy Ornitologowie. [244]
Str. 170, w. 2. Stąd to w miejscach dostępnych kędy człowiek gości,
Nie znajdują się nigdy martwych zwierząt kości.
Rzeczywiście, nie ma przykładu, aby znaleziono kiedy szkielet zdechłego zwierza.
Str. 179, w. 2. A co fuzyjka moja, nie wielka ptaszyna.
Ptaszynki są to strzelby małego kalibru, w które kładzie się drobna kula. Dobrzy strzelcy s takich fuzji ptaka w lot trafiają.
Str. 184, w. 1. Zaczęło złoto kapać i błyskać na słońcu.
W butelkach wódki gdańskiéj, bywają na dnie listki złota.
Str. 191, w. 14. ... Taki ziemi kawał,
Któryby się wołową skórą nakryć dawał.
Królowa Dydo kazała porznąć na pasy skórę wołową, i tym sposobem zamknęła w obrębie skóry obszerne pole, gdzie wystawiła Kartaginę. Wojski wyczytał opis tego zdarzenia nie w Eneidzie, ale zapewne w Kommentarzach Scholiastów. [245]
Str. 212, w. 1 Wyrwawszy się Bóg wie skąd, jak Filip s konopi.
Raz na Sejmie poseł Filip ze wsi dziedzicznéj Konopie, zabrawszy głos, tak dalece odstąpił od materji, że wzbudził śmiech powszechny w Jzbie. Stąd urosło przysłowie: wyrwał się jak Filip s konopi.
NB. Niektóre miejsca w pieśni czwartéj są pióra Stefana Witwickiego.
OMYŁKI.
| Str.
|
50, w.
|
17.
|
Bez ręki lub nogi
|
popraw: Bez ręki lub bez nogi.
|
| Str.
|
52, w.
|
4.
|
Piotrowki, Obolewki
|
popraw: Piotrowski, Obolewski.
|
| Str.
|
53, w.
|
10.
|
Postrzegli to chłopcy
|
popraw: Postrzegali to chłopcy.
|
| Str.
|
83, w.
|
12.
|
Oba dobrze pusczczali
|
popraw: Oba dobrze poszczuli.
|
| Str.
|
111, w.
|
14.
|
Cały w wiatr
|
popraw: Cały kwiat.
|
| Str.
|
124, w.
|
14.
|
Jeśli Tadeusza
|
popraw: Jeśli Tadeuszka.
|
| Str.
|
144, w.
|
20.
|
Bym was oglądał znowu
|
popraw: Bym wrócił was oglądać
|
| Str.
|
168, w.
|
8.
|
W koło
|
popraw: W około.
|
