Strona:Józef Birkenmajer - O tytułach cesarza i króla.djvu/12: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
lit., korekta bwd |
|||
| Treść strony (podlegająca transkluzji): | Treść strony (podlegająca transkluzji): | ||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
''cesarzewic)''. Zanotuję też różne zwroty, w których przechowała się tradycja cesarsko-królewskich rządów austriackich; bity gościniec (szosę) nazywano w b. Galicji ‘cesarskim’ gościńcem, a pewien rodzaj chłosty nazywano ''dwadzieścia pięć cesarskich oblewanych''.<br> |
''cesarzewic)''. Zanotuję też różne zwroty, w których przechowała się tradycja cesarsko-królewskich rządów austriackich; bity gościniec (szosę) nazywano w b. Galicji ‘cesarskim’ gościńcem, a pewien rodzaj chłosty nazywano ''dwadzieścia pięć cesarskich oblewanych''.<br> |
||
{{tab}}Z formy ''cěsarь'' powstała na gruncie cerkiewnym i w żywej mowie na obszarze wschodniej Słowiańszczyzny forma ''cьsarь,'' gdzie redukcja ''ě ≥ ь'' spowodowana była słabym wymawianiem tej samogłoski w pozycji przedakcentowej. Dalszą redukcją był zanik owego nieakcentowanego jeru miękkiego, do czego może przyczynił się i napór ze strony dwóch tak sobie pokrewnych dźwięków, jak '' |
{{tab}}Z formy ''cěsarь'' powstała na gruncie cerkiewnym i w żywej mowie na obszarze wschodniej Słowiańszczyzny forma ''cьsarь,'' gdzie redukcja ''ě ≥ ь'' spowodowana była słabym wymawianiem tej samogłoski w pozycji przedakcentowej. Dalszą redukcją był zanik owego nieakcentowanego jeru miękkiego, do czego może przyczynił się i napór ze strony dwóch tak sobie pokrewnych dźwięków, jak ''c-'' i ''-s-''. Więc w języku rosyjskim ''cьsarь'' zmienił się w {{Korekta|''carь,'' царь)|''carь'' (царь)}} z dopełniaczem ''caria'' (царя). Z niego rozwinęły się dalsze wyrazy, jak ''carica'', ''carstwo, carskij, carstwowat’'' (‘panować’), ''carstwowanije'' itd. Obok nich jednak zachował się tytuł następcy tronu: ''cesariewicz''.<br> |
||
{{tab}}Wyraz ''carь'' w języku rosyjskim (podobnie bywało i w języku bułgarskim) oznaczał pierwotnie cesarza wschodniorzymskiego, byzantyńskiego. Stąd i stolica tych cesarzy, zwana przez Greków Κονσταντίνου Πόλισ, zaś czasami (już u Grzegorza z Nazjanzu) Καίσαρος Πόλις, Καισάρεια Πόλις, w końcu nawet (conajmniej od IX wieku) po prostu Πόλις<ref>Z miejscownikiem gwarowym ''(dimiotiki glossa):'' (εἰ)’ς τὴν Πόλιν czyt. ''(i)stimboli'' (w mieście), mającym często funkcję mianownika. Z tegο to miejscownika gwarowego, bardzo żywotnego i w dzisiejszej nowogreczyźnie, wywodzą się różne tureckie i nietureckie nazwy Stambułu ''(Istimboli, Istimbul'' etc.), nie z jakiegoś fantastycznego i nigdy w greczyźnie nieistniejącego ''eis |
{{tab}}Wyraz ''carь'' w języku rosyjskim (podobnie bywało i w języku bułgarskim) oznaczał pierwotnie cesarza wschodniorzymskiego, byzantyńskiego. Stąd i stolica tych cesarzy, zwana przez Greków Κονσταντίνου Πόλισ, zaś czasami (już u Grzegorza z Nazjanzu) Καίσαρος Πόλις, Καισάρεια Πόλις, w końcu nawet (conajmniej od IX wieku) po prostu Πόλις<ref>Z miejscownikiem gwarowym ''(dimiotiki glossa):'' (εἰ)’ς τὴν Πόλιν czyt. ''(i)stimboli'' (w mieście), mającym często funkcję mianownika. Z tegο to miejscownika gwarowego, bardzo żywotnego i w dzisiejszej nowogreczyźnie, wywodzą się różne tureckie i nietureckie nazwy Stambułu ''(Istimboli, Istimbul'' etc.), nie z jakiegoś fantastycznego i nigdy w greczyźnie nieistniejącego ''eis tan'' (!!) ''polen,'' skomponowanego przez [[Autor:Aleksander Brückner|prof. Brücknera]] w [[Słownik etymologiczny języka polskiego|''Słowniku etymologicznym'']].</ref>. Nazwę tę przetłumaczono w Słowiańszczyźnie na ''Carьi gradъ'' lub ''Carь gradъ'', z czego poszedł rosyjski ''Carьgrad, Cariegrad,'' małoruski ''Carehrad,'' w ślad za czym i u nas spolszczono tę nazwę na ''Carogród''. Niektórzy nasi poeci romantyczni, pochodzący z kresów wschodnich (Słowacki, Siemieński) wprowadzali też formę ''Carehrad'' lub ''Carohrad''. Nawiasem wspomnę, że Słowacki w ''[[Król-Duch (Słowacki)|Królu Duchu]]'', tworząc różne etymologie ludowe, zajął się też i tytułem germańskiego ''kaisara (kaisera)'' czy byzantyńskiego ''kaisara (kesara);'' oto gdy poddani obaczyli ''żar'' płonący w twarzy Popiela, ulękli się i przezwali go |
||