Kościół Święto-Michalski w Wilnie/X: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
(Brak różnic)

Wersja z 08:38, 4 lip 2020

<<< Dane tekstu >>>
Autor Józef Ignacy Kraszewski
Tytuł Kościół Święto-Michalski w Wilnie
Podtytuł opowieść historyczna z pierwszej połowy XVII-go wieku
Wydawca Gebethner i Wolff
Data wyd. 1908
Druk Piotr Laskauer i S-ka
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Okładka lub karta tytułowa
Indeks stron


( — 4 Października 1639 r. — )

Myśl co wskórasz? co wygrasz? jak wiele?
Chyba kurka na twoim kościele?
Ten omdlewa —
To ci śpiewa.
Zbór bez krzyża
Łask ubliża.
Ach niestety,
Łzy bez mety
Bez waloru,
Dla uporu!
Już po czasie.

Ks. Baka, prof. poet. S. J. 1766

Dzień czwarty października przeznaczony był na chrzciny u księdza Jurskiego, jakośmy wyżej powiedzieli, i dlatego też od rana panował ruch niepospolity w zborze, bo wszyscy trudnili się przygotowaniami do tego uroczystego obchodu, na któren bogaty kalwin niczego nie żałował. A że wówczas nie zaginęła jeszcze była sztuka, dziś od małej tylko liczby wybranych posiadana, picia nad miarę, znoszono więc, jako zasadę całej uczty, win i napojów co najwięcej: alikanty, małmazye lwowskie, węgrzyny lubelskie, i inne hiszpańskie i włoskie wina najulubieńsze w owym czasie. Stary Daniel wrótny, który już pół życia przesiedział jak przykuty do zborowej bramy, nigdy jeszcze tyle razy głowy nie wyścibiał przez okienko, bo nigdy takiego ruchu, zachodu i krzątania się nie było. Ksiądz rektor siedział jeszcze zamknięty w swoich komnatach, obiecując wszelako przytomnością swoją uzacnić biesiadę, na którą zaproszeni byli wszyscy kalwini zborowi, między innymi Wołłk, prokurator zborowy, Frejtag matematyk, ksiądz Balcer Łabędzki kaznodzieja i t. d. Z miasta zaś przybyć mieli: pan Wołłk, stryjeczny brat poprzedzającego, rotmistrz piechoty radziwiłłowskiej, niejaki pan Miński ewangelik, pan Malewicz zwany starym Rusinem, Desaus kupiec z córką i Dawidem zięciem swoim, pan Naborowski z żoną i pasierbem, wielu dworzan pana wojewody i starszych z jego wojska. Około południa mieli się goście do zboru zgromadzić, ostrożnie i pojedyńczo, żeby lud nie spostrzegł zbierania się i ruchu i nie miał jakich podejrzeń z tego powodu.
Gdy się to dzieje we zborze, miasto całe oddycha nową ku różnowiercom nienawiścią. Na rynkach, przed ratuszem i sklepami zbierają się tłumy, a przedmiotem żywej ich rozmowy jest pogłoska o wczorajszem strzelaniu ze zboru na kościół Święto-Michalski.
Ani powaga urzędników, ani bojaźń piechoty powściągnąć nie może obelg i groźb, które mieszkańcy głośno na kalwinów rzucają. Silne są narzekania i pogróżki, ale łatwo poznać, że obraza nie doszła jeszcze do tego stopnia, aby mogła działającą zrodzić zemstę.
Najżywsze jednak uczucia opryskliwa zdaje się okazywać młodzież; akademia prawie pustą była dnia tego, chociaż przypadała lekcya wymownego i wielce lubionego profesora filozofii Cieciszewskiego. Młodzież jak zawsze nierozważna, płocha, zapalna, z wrzącemi uczuciami, których nie ostudziła jeszcze podróż po drodze życia, silnie gromi kalwinów; a chociaż strzelanie nie jest jeszcze rzeczą dowiedzioną dla wszystkich, ani pewnym być można, iż strzelali kalwini, wszyscy jednak jednomyślnie na nich to zwalają. Któż inny, jak kalwin, znieważyćby się ośmielił mury poświęcone klasztoru? Kto inny, jak niedowiarek, odważyłby się strzelać do niewinnych służebnic Bożych?
Blizkość miejsca nareszcie popiera jeszcze i tak już bardzo do prawdy podobne domysły.
Piorunują na wojewodę... Młodzież chce lecieć do zboru, chce burzyć, niszczyć, mścić się i zabijać; ale kilku rozważniejszych wstrzymać usiłuje ten zapał, przynajmniej do chwili, kiedy cała ludność miasta stanąć zechce do pomocy.
— Dobrze! — woła na te uwagi jeden z tłumu — niech i tak będzie! ale na pierwsze poruszenie ludu polecim i śladu nie zostanie, gdzie stała jaskinia łotrów.
— Dobrze! dobrze! — woła reszta zgromadzonych, i już się mieli rozchodzić, gdy dzwon franciszkański odezwał się ponuro.
— Pali się! pali się! ogień!... — krzyknęło kilka głosów — biją na gwałt w jedną stronę.
— Nie, nie, to dziad nie może rozkołysać wielkiego dzwonu!
— Pali się!... na gwałt biją! bieżmy na pomoc do Trockiej bramy! do Trockiej bramy! Będziemyż stać jak gawrony, kiedy panowie bracia nasi giną!
Tłumy ludu posunęły się ku Trockiej ulicy, a że wiatr był wielki, więc trzymając rękoma czapki na głowach, szturchając się, pchając, padając, ruszali co najprędzej, w przekonaniu, że pożar, podżegany wichrem, musi skorej potrzebować pomocy.
Mijali już kościół i klasztor Dominikański, otoczony szerokim murem w około, gdy ujrzeli jak z Wileńskiej i Niemieckiej ulicy biegły tłumy rzemieślników i ludu, których przestraszający odgłos dzwonu od roboty odrywał. To szybkości dodało. Przykro każdemu być wyprzedzonym, osobliwie, gdzie idzie o zaspokojenie ciekawości, lub danie pomocy; biegli więc, ale się mocno zdziwili, nie widząc nigdzie dymu, ani pożaru.
Spieszono zatem do dzwonnicy, żeby się u dziada kościelnego rozpytać, ale znaleźli ją zapartą u dołu. Liczba ciekawych zwiększała się coraz bardziej, kobiety, baby, dziewczęta, starcy, pachołki, studenci, Żydzi, kupcy, wszystko biegło... jedni drugich pytali dokąd; ale nikt nie wiedział czego dzwonią i gdzie się pali, bo dzwonnica była zamknięta, na dziedzińcu nikogo z sług kościelnych, tylko u góry dzwon się ruszał, i widać było siwą brodę dziada, który, nie zważając na krzyki ludu, po swojemu pracował.
— Hej! — zawołał jeden otyły, łysy bez czapki, w fartuchu skórzanym kowal — a gdzie się pali?
— W twojej głowie! — odpowiedział mu głos z dzwonnicy, i w tejże chwili kilka strzałów, wymierzonych do ludu zgromadzonego, wypadło z okienek dzwonnicy.
Krzyk, zgiełk, hałas, zamieszanie rozeszły się w tłumie; jedni uciekali, inni ranionych i zabitych chcieli ratować, ale powtórne wystrzały odegnały nawet i najodważniejszych. Nikt pojąć nie mógł co się stało; cisnęli się wszyscy, krzycząc z przestrachu i chroniąc się gdzie mogli. Jedni wołali o pachołków i marszałkowską piechotę, drudzy o wojewódzką, nie wiedząc kto, za co, i dlaczego ich napastował.
Ulice wystawiały obraz największego popłochu i zgiełku. Pytano się, wołano, krzyczano, aż póki nareszcie nie nadeszła marszałkowska piechota. Rozpytywał się dowódca co się stało, mówiono mu o strzelaniu, o dzwonieniu, prawiono domysły różne i wkrótce poczet obrońców ludu, nabiwszy rusznice, śmiało ku dzwonnicy postąpił.
Lud zdala, z za murów, z domów, z okien, z dachów i kominów, spoglądał z bojaźnią i z wzrastającą ciekawością na blizkie rozwiązanie tej okropnej zagadki; młodzież ośmielona szła za piechotą...
Kiedy się przybliżyli marszałkowscy, kilka wystrzałów dano na nich z dzwonnicy... potem usłyszano jak piechota wyłamała drzwi, ujrzano ich wpadających do środka... jeszcze parę wystrzałów rozeszło się po powietrzu, milczenie panowało okropne... potem krzyk.
— To wojewódzcy! to kalwini!... Wojewoda kazał strzelać do ludu!... Zabić go!... Wyrznąć kacerzy! Śmierć im!...
I wkrótce wyciągnięto przez drzwi wyłamane, naprzód dwóch pijanych szeregowców wojewody, potępi czterech; lud wołał, że to było z rozkazu Radziwiłła, na ten raz jednak mylił się bardzo. Wojewoda ani myślał tak nierozsądnego wydawać rozkazu, ale lud w zapale, patrząc na rannych i zabitych, których kilka osób liczono, wołał pomsty nieba i sam nią tylko oddychał. Ten wypadek dziwny i niespodziewany, którego przyczyną było pijaństwo kilku żołdaków, do najwyższego stopnia rozjątrzył pospólstwo. Chciano się rzucić na winowajców, rozsiekać ich, ukamienować; wszystkie ręce na nich się podniosły: ale marszałkowska piechota, bojąc się odpowiedzialności, ocaliła ich i ledwie z największą trudnością, uprowadziła do turmy zamkowej.
W ślad za nimi szedł lud, krzycząc, rzucając kamieniami i błotem; okna wszystkich mieszkań były otwarte, po wszystkich ulicach rozeszła się wieść przerażająca, jedni uciekali, drudzy biegli na miejsce o prawdzie się przekonać, inni zapierali się w domach, lękając się rabunku, zaburzenia, gotując się do obrony...
Wrzała zemsta we wszystkich. Młodzież leciała mścić się na zborze za swoich, ale czynność piechoty wojewódzkiej uprzedziła wszystkich. Już dwa rzędy żołnierzy broniły przystępu do zboru, i lud rozejść się musiał, czekając pomyślniejszej chwili, przysięgając nie darować.
— Ha! — wołał jeden starzec — nie było tego, kiedy za nieboszczyka Zygmunta niemego paliły się te psy heretyki z rozkazu królowej na rynku krakowskim!...
— O! taka to wdzięczność tej gadziny, wypielęgnowanej na naszej ziemi, której wszelką dano wolność!... Pamiętamy jak młode kacerskie urwisy pastwiły się nad męką Pańską w Rakowie!... Wygnali aryanów: i cóż to pomogło, kiedy tu jeszcze jak maku tej plagi zostało! Oj! ten, kto ich pierwszym był nauczycielem, całą wiecznością w piekle nie odpokutuje za krew i pożogi, które zasiał na ziemi!!
Tak mówił ksiądz i ciżba słuchała go z oznakami radości, przysięgając pomścić się za znieważony kościół Boży, za pogwałcone prawa ludzkie i Boskie, za przelaną niewinnie krew braci i uciemiężenia przykrych rządów wojewody.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Józef Ignacy Kraszewski.