Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/297

do wtorku wieczór“. „Piąty, obecnie dwunastoletni, pracował w odlewni żelaza w Stavely od 6 rano do 6 wieczór w ciągu 14 dni; obecnie już nie jest zdolny do takiej pracy“. Jerzy Allinsworth, chłopiec dziewięcioletni: „Przyszedłem tu w zeszły piątek. Nazajutrz mieliśmy rozpocząć pracę o 3 rano. Pozostałem tu więc przez całą noc. Mieszkam o 5 mil [ang.] stąd. Spałem na podłodze, mając skórzany fartuch za posłanie, a kusą kurtkę za przykrycie. Przez dwa dni następne byłem tu o 6 rano. Tak, tu jest gorąco! Zanim tu przybyłem, pracowałem również przez rok cały przy wielkim piecu. Były to duże zakłady na wsi. I tam zaczynałem pracę w sobotę o 3 rano, ale mogłem przynajmniej sypiać w domu, bo było blisko. W inne dni zaczynałem pracę 0 b rano i kończyłem o 6 lub 7 wieczór“ — i t. d.^[1]

Posłuchajmy teraz, jak kapitał sam ujmuje sprawę tego dwudziestoczterogodzinnego systemu. Przemilcza on, oczywiście wykroczenia tego systemu, nadużywanie go dla „okropnego“ 1 nieprawdopodobnego“ przedłużania dnia roboczego. Mówi on 0 tym systemie tylko w jego „normalnej“ postaci.

1. Tamże. Str. XIII. Stopień wykształcenia tych „sił roboczych“ musi oczywiście być taki, jaki się ujawnił w następujących rozmowach z jednym z członków komisji śledczej! Jeremjasz Haynes, chłopiec 12 letni: „...Cztery razy cztery jest osiem, ale cztery czwórki (4 fours) jest szesnaście... Król to ten, do kogo należy wszelkie złoto i pieniądze. Mamy króla, podobno jest to królowa, nazywa się księżniczka Aleksandra. Podobno wyszła za mąż za syna królowej. Księżniczka jest mężczyzną". Wiljam Turner, lat 12: „Nie mieszkam w’ Anglji; myślę, że jest taki kraj, ale dotychczas o nim nic nie wiedziałem". John Morris, lat 14: „Słyszałem. że Bóg zrobił świat, wszyscy ludzie prócz jednego utonęli, a ten jeden był małym ptaszkiem". Wiljam Smith, lat 15: „Bóg zrobił mężczyznę, a mężczyzna kobietę". Edward Taylor, lat 15: „Nic nie wiem o Londynie", Henry Mattewman, lat 17: „Chodzę niekiedy do kościoła... W kazaniach mówią o niejakim Jezusie Chrystusie, ale innych imion nie słyszałem, a i o nim nic nie mogę powiedzieć. Nie był zamordowany, umarł jak wszyscy ludzie. Był na swój sposób odmienny od innych ludzi, bo był na swój sposób religijny, a inni — to nie" („He was not the same as other people in some ways, because he was religious in sonie ways, and others is n’t“, tamże, 74, str. XV). „Djabeł jest dobrą osobą. Nie wiem, gdzie mieszka. Chrystus był złym człowiekiem". „Ta dziewiczy oka (dziesięcioletnia) czytała dog (pies) zamiast God (Bóg) i nie znała imienia królowej" („Children's Employment Commission, 5th report, 1860“. str. 55, Nr. 278). W hutach szklanych i papierniach panuje ten sam system, co we wspomnianych już rękodzielniach metalowych. W papierniach, gdzie papier jest wyrabiany maszynowo, praca nocna obowiązuje przy wszystkich robotach prócz sortowania gałganów. W pojedynczych wypadkach praca nocna, dzięki systemowi zmian, trwa bez przerwy cały tydzień, zazwyczaj od niedzieli wieczór do 12 w nocy następ-