Strona:Adam Fischer - Djabeł w wierzeniach ludu polskiego.pdf/15

Ta strona została uwierzytelniona.

insidiis daemonum adversus homines». Zły duch odgrywa tak wybitną rolę nietylko w uczonych na jego temat traktatach, lecz też w historji dramatu i sztuki, w średniowiecznych misterjach, na obrazach i rzeźbach, oraz w minjaturach rękopiśmiennych.
Lecz od wieku XIV-go ten djabeł przestaje być strasznym, staje się śmiesznym, krotochwilnym. Już w Boskiej Komedji widzimy takich djabłów komicznych, brutalnych i bezsilnych. Obok nich zaś są owe dziwaczne biesy, pełniące w sprzeczności ze swą naturą funkcje dobrego genjusza. Sprzeczność tę można wytłumaczyć przedchrześcijańskiem pochodzeniem takiego ducha, niegdyś przychylnego domowego duszka, później przez Kościół przemienionego w djabła.
Na powstanie pojęcia djabła u naszego ludu złożyły się więc następujące pierwiastki. 1. Dawne słowiańskie wyobrażenia o złym duchu. 2. Starosłowiańskie duchy, pozostające w związku z przyrodą lub ogniskiem domowem. 3. Kościelne pojęcie szatana biblijnego. 4. Średniowieczne pojęcie djabła, przenikającego całość ówczesnego życia. 5. Późnośredniowieczne pojęcie djabła słabego i komicznego. 6. Typ djabła stworzony przez literaturę staropolską.
Składniki te zespoliły się przeważnie tak, że dość trudno już dziś wyodrębnić owe różne kulturalne elementy.

Literatura: Brückner A. Mitologja słowiańska, Kraków 1918. — Brückner A. Mitologja polska, Warszawa 1924. — Brückner A. Słownik etymologiczny, Kraków 1926. — Dreyer M. Der Teufel in der deutschen Dichtung des Mittelalters, Rostock 1885. — Gawełek Fr. Bibljografja ludoznawstwa polskiego, Kraków 1914, s. 186—191. — Graf A. Geschichte d. Teufelsglaubens, Jena 1893. — Máchal H. Nakres slovanského bájeslovi, Praha 1891. — Matuszewski I. Djabeł w poezji. Warszawa 1899. — Niederle L. Život starých Slovanů, Praha 1916. Díl II. sv. 1. — Reallexicon, der Vorgeschichte hrsg. v. M. Ebert T. II, Dämon. — Reallexicon der germanischen Altertumskunde, hrsg. v. J. Hoops, T. I. Dämonen. — Roskoff G. Geschichte des Teufels, Leipzig 1869. T. I—II. — Szepielewicz L. Zły duch w wiekach średnich. Ateneum 1889). — Szyszkowski W. Pierwiastek ludowy w poezji polskiej XV i XVI w. (Lud XIX—XX). — Udziela S. Świat nadzmysłowy ludu krakowsk. (Wisła XII—XIV). — Wünsche A. Der Sagenkreis vom geprellten Teufel, Lepzig 1905.