Strona:Aleksander Brückner - Średniowieczna proza polska.djvu/13

 Proza średniowieczna (z pominięciem przekładów Wiślicji i Magdeburgji) jest więc wyłącznie treści duchownej, religijna, całkiem w duchu czasu. Nie znano jeszcze potrzeb estetycznych ani nawet beletrystycznych; nikt jeszcze w chwilach wolnych od gospodarki czy wojaczki nie zachodził do książki dla rozrywki czy nauki, a więc i książek takich, oprócz łacińskich niewielu, laikom niedostępnych, nie było. Średniowiecze cel życia nie na ziemi, lecz w niebie osadzało, więc wypełniało chwile wolne praktyką religijną i modlitwą, a książkę ceniło tylko, jeśli temu służyła; dla treści świeckiej nie było odbiorców. Więc i wybór poniższy winien się stosować do ducha czasu i zawrze niemal wyłącznie rzeczy duchowne, a za tę jednostronność wiek odpowiada. Bywałoż gdzieindziej inaczej, lepiej, lecz w cichej, szarej, samotnej Polsce średniowiecznej, o niskim poziomie umysłowym mas najszerszych, nikt jeszcze nie brał do serca braku życia umysłowego, a z nim i pisemnictwa; życie codzienne całkiem się bez niego obywało.
 W jakiejże szacie oddawać te wypisy? Dla ich wyrozumienia łatwiejszego dajemy je w pisowni XX wieku, bo niesposób czytelnikowi dzisiejszemu uporać się ze skrótami i dziwactwami arcyniedołężnej, prymitywnej pisowni. Ale formy i słowa dawne zachowujemy wiernie, — n. p. powiedać zamiast powiadać, ji zamiast jego, corkam zamiast córkom, jest dał zamiast dał, jen(że) zamiast który i t. p.
 Wyliczyli i opisali dokładnie wszystkie zabytki średniowieczne: Nehring (Altpolnische Sprachdenkmäler, Berlin 1887) i Łoś (Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543, Kraków 1915); Nehring nie przekraczał zbytnio roku kresowego 1500, tem bardziej Łoś, co już z tytułu wypływa (drugie wydanie zwie się: Początki piśmiennictwa polskiego, Lwów 1922); w poniższym wyborze przestrzegaliśmy najpilniej roku 1500, aby nie mieszać rzeczy starszych z nowszemi, nie zacierać różnicy epok, chociaż dopiero po r. 1500 mnożą się nagle zabytki wszelakie, wierszem i prozą, duchownej treści i świeckiej,