Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/686

ani cały rodzaj ludzki, ani świat ostaś się nie może. Bo świat posłuszny Bogu, którego morze i ziemia słucha, a człowiek rozkozom najwyższego prawa podlega.

 II. Ale wracając do tego, co jest pewniejsze i lepiej nam znane, wszystkie dawne narody królom niegdyś ulegały. Tę władzę nadawano naprzód ludziom najmędrszym i najsprawiedliwszym; i to u nas przemagało, dopóki królowie nad nami panowali. Władza ta potem przeszła do ich potomków, co się dotąd jeszcze utrzymuje w państwach monarchicznych, Którym zaś władza królewska nie podobła się, ci nie chcieli nikogo, ale tylko nie zawsze jednego słuchać. My zaś którzy dajemy prawa wolnym narodom, i w sześciu xięgach powiedzieliśmy, jaka jest najlepsza forma rządu, dobierać teraz będziemy prawa stosowne do stanu Rzeczypospolitej, która nad inne przekładamy.
 Potrzeba tedy urzędników, bez których roztropności i pilności Rzeczpospolita utrzymać się nie może, i w których władzy opisaniu zawiera się cała umiejętność rządzenia. Ale nie tylko przepisać im trzeba sposób rozkazywania, trzeba także przepisać obywatelom sposób słuchania; bo kto dobrze rozkazuje, koniecznie mu potem słuchać przyjdzie, a kto skromnie słucha, zdaje się być godnym żeby kiedyś rozkazywał. Potrzeba tedy żeby słuchający rozkazów miał nadzieję, że kiedyś będzie rozkazywał, a rozkazujący pomyślał, że wkrótce trzeba mu będzie być posłusznym. Chcemy żeby obywatele nie tylko byli posłusznymi i powolnymi dla urzędników, ale żeby ich czcili i szanowali, jak Charondas w swoich prawach prze-pisał. Nasz zaś Plato powiada, że ci, co buntują się przeciw urzędnikom są potomkami Tytanów, którzy zbuntowali się przeciw bogom. Przystąpmy teraz do samych praw, jeżeli tak się wam podoba. — Attykus. Podoba mi się i ta rzecz, i twój sposób w niej postępowania.

 III. „Niech władza będzie sprawiedliwa, i niech obywatele dobrowolnie i bez sprzeczki posłuszni jej będą. Niech urząd nieposłusznego i występnego obywatela karą pieniężną,