więzieniem i chłostą[1] karze, chyba że równa lub wyższa władza, lub lud temu się sprzeciwi, do których odwołanie będzie[2]. — Kiedy urząd sprawę osądzi i karę postanowi, trzeba od jego wyroku odwołać się do ludu. — W wojsku od rozkazu wodza odwołać się nie można: wola jego moc prawa mieć będzie. — Niech dla każdej czynności będzie dostateczna liczba niższych urzędników. Niech wojsku ci rozkazują, którzy mają nad niem dowództwo, a pod nimi niech trybuni będą. Cywilni urzędnicy strzedz mają skarbu publicznego, pilnować w więzieniach winowajców, karać gardłem, znaczyć stępieni publicznym złote, srebrne i miedziane pieniądze[3], wykonywać postanowienia senatu. — Niech będą edylowie, dla przestrzegania porządku w mieście, dla dozoru żywności i igrzysk publicznych, i niech z tego pierwszego stopnia na wyższe postępują. Cenzorowie spisywać będą ludność z wyszczególnieniem wieku, dzieci, niewolników, i dochodu każdego obywatela; doglądać świątyń, ulic, wodociągów, skarbu, podatków; dzielić lud na plemiona, potem podług majątku, wieku, stanów; utrzymywać regestra dzieci rycerzów i ludu pieszego; przestrzegać żeby nie było bezżennych; czuwać nad obyczajami; hańbą okrytych z senatu rugować. Będzie ich dwóch, urząd przez pięć lat sprawować mają, inni przez rok tylko. Cenzorów władza jest nieustająca. Pretor, stróż prawa cywilnego, sądzić będzie sprawy między obywatelami, lub wyznaczy kogo do sądzenia[4]. Równych mu we władzy tylu będzie, ilu senat postanowi i lud rozkaże.
- ↑ Podług prawa XII Tablic Ale prawo Porcyuszowe i Semproniuszowe zakazało smagać rózgami obywatela Rzymskiego, i tę karę na wygnanie zamieniło.
- ↑ Prawo odwołania się od wyroku niższej od wyższej władzy sięga początku Rzeczypospolitej Rzymskiej. Postanowione po raz piewszy przez P. Waleriusza Publikolę, i zniesione przez decemwirów, odnowione zostało roku Rzymu 454 za konsulatu Kw. Apulejusza Pansy. M. Waleriusza Sorwa.
- ↑ Pierwsi z nich zwani triumviri capitales, sądzili pomniejsze sprawy, karali gardłem niewolników i cudzoziemców; drudzy przełożeni nad mennicą, zwali się triumviri monetales.
- ↑ jest tu zapewne mowa o tak zwanych judices pedanci, których pretor jakby podsędków z ludu mianował.
