Żeglarz, chociaż się na schyłku zobaczy,
Sili się skały ominąć.
Źle czynił Kato, ginący w rozpaczy:
Nie śmiercią życiem miał słynąć.
Wspaniały umysł działać ma inaczej:
Bronić ojczyznę — i zginąć.
Niech podły służy, niech zyska na panach!
Milsza śmierć wolna, niż życie w kajdanach!
Żal, trwogą osłupiały, rozpacz nawet głucha!
Z podłych gwałtu służalców czy tu kto nie słucha?
Westchnąć, o miły Bardzie! skarżyć się nie godzi:
Weź ty ukrytą lutnię, jej głos mnie odrodzi.
Niech się z mem czuciem poznam, choć rozjątrzy duszę:
Żółć wściśnioną, łzy spiekłe, muszę wylać, muszę!
Tyś pienia dał mi poznać: Polskę razem z tobą
Kochałem, unosząc się jej darów ozdobą!...
Śpiewaną była od nas jej postać szczęśliwa.
Odtąd mój głos ucichnie, bo komuż zaśpiewa?
Ale pójdźmy przy najmie] zobaczyć tę ziemię,
Zapłakać na nieszczęsne pozostałych plemię.
Raz jeszcze niech nas wzruszy wolności wspomnienie,
I ostatnie Polaków wywołajmy cienie!
Dla nich i dla Ojczyzny ostatecznej chwili
Ostatni raz nieszczęście tę lutnią rozkwili! —
Tak mówiłem. Poszliśmy.
- ↑ Do..... Osoba, do której Krasicki wiersz ten napisał, niewiadoma.
Kato M. P. — senator i wódz rzymski, gorący republikanin, który odebrał sobie życie z powodu zwycięstwa cezaryzmu w r. 46 przed Chr. - ↑ Z „Barda Polskiego“. Poemat ten, napisany po upadku powstania Kościuszki, nieznany był ogółowi do roku 1839, względnie 1840, w którym wydany został w Paryżu bezimiennie, z przedmową Niemcewicza. Według pamiętników własnych napisał go, 23-letni wówczas, Adam Jerzy Czartoryski, późniejszy prezes Rządu Narodowego w r. 1831, mianowicie w Grodnie, gdzie jako zakładnik Katarzyny przebywał przy boku zdetronizowanego Stanisława Augusta. Pobyt młodego syna księcia generała ziem podolskich pod dozorem rosyjskim miał być ceną, za którą ogromne dobra przeciwnika Rosji wraz z miljonowemi oszczędnościami drobnej szlachty ocalone zostały od konfiskaty. „Bard Polski“ jest więc przedewszystkiem owocem bólu i wzburzenia młodego zakładnika. Tekst, wydany w r. 1839 (w „Skarbcu historji polskiej“ Kar. Sienkiewicza), później osobno 1840, różni się przeróbkami, ogładzeniem i wyraźnemi wpływami późniejszych poematów Mickiewicza i innych wielkich poetów, wcale znacznie od tekstu pierwotnego, z r. 1795. Ten zaś znajduje się w kopji, współcześnie sporządzonej (rękopiśmiennej) w Archiwum domu Czartoryskich w Krakowie, i ma napis: Bard polski, pisany przez Xięcia Adama Czartoryskiego Roku 1795, a przez siostrę Jego Maryę z Czartoryskich Xiężnę Württemberską w Świątyni Pamięci złożony Roku 1803“. Tutaj dajemy ustęp z tekstu pierwotnego według wydania prof. J. Kallenbacha, Brody, 1912. Nagłówki poszczególnych ustępów, tutaj dane dla przejrzystości, nie znajdują się w oryginale poematu, z wyjątkiem ostatniego nagłówka („Pożegnanie“).
Bard — śpiewak, pieśniarz ludowy, nazwa znana m. in ze zbioru angielsko-szkockiego „Pieśni Ossjana“ (przekład ówczesny Kniaźnina): zgraje złączone wytrwała — oparła się wytrwale złączonym zgrajom; wiarołomnego króla — Fryderyka Wilhelma pruskiego, który złamał w r. 1793 przymierze, zawarte w r. 1788 (w czasie sejmu wielkiego): Wolny Obrońca — Kościuszko: Krupczyc zagony — w Krupczycach pod Kobryniem stoczył bitwę (18 września 1794) z Suworowem Karol Sierakowski; „Pożegnanie“ poprzedzone jest ustępem o nadziei.
