Strona:M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego - Tom 2.djvu/351

Ta strona została przepisana.

kładowi, gniciu, w skutek działania ciepła i wilgoci, gnić, wytwarzając temperaturę podniesioną; odparzać ś.; gotować ś. w naczyniu zamkniętym, z małą ilością części płynnych, prażyć ś.; p. ś., przepychać ś., przedzierać ś. dokąd, rwać ś. naprzód, dążyć dokąd usilnie.

Przećwiczać, dok. Przećwiczyć; dokładnie kogo ćwiczyć, wyuczać czego starannie; rózgami chłostać kogo; p. ś., ćwiczyć ś. w czym starannie, wyuczać ś., zaprawiać ś. w czym doskonale.

Przed, Przede, przyim., z przyp. 4-ym oznacza: 1) ruch, zmierzający do zajęcia miejsca na przodzie czego, wprost jego strony głównej, frontowej: wyjść p. dom, zajechać p. ganek, p. front wojska; 2) stawienie ś. przed oblicze czyje, stanięcie wobec kogo, czego: przyprowadzać kogo p. sąd, p. króla, kazał go przywieźć p. siebie, zanieść swe skargi p. Boga; iść p. siebie = wprost, nie zbaczając na strony; brać co p. siebie = przedsiębrać co, zamierzać co uczynić; z przyp. 6-ym oznacza: 1) zajmowanie miejsca na przodzie kogo a. czego, wprost jego głównej, frontowej strony: stać p. domem, iść, biec p. kim, trzymać kogo p. drzwiami, pędzić p. sobą; 2) w obecności czyjej, wobec kogo, czego: stanąć p. obliczem pańskim, p. sądem, odpowiedzialność p. prawem; stało ś. tuż p. memi oczyma = wobec mnie; widzę go wciąż p. oczami = wciąż mi ś. jawi, jakby był obecny; rozgadać co p. kim = mówić wobec niego; skarżyć ś., użalać ś. p. kim = wobec kogo; 3) górowanie nad kim, nad czym, przewyższanie kogo, czego: mieć co p. kim = górować nad kim w czym, nie mieć nikogo p. kim = przenosić kogo nad wszystkich; 4) wyprzedzenie kogo a. czego w czasie: przybyć p. kim, p. Narodzeniem Chrystusa, p. tygodniem = tydzień temu, przede dniem, p. świtem = nim zaświtał dzień, p. wieczorem = nim zapadł wieczór, p. śmiercią = nim umarł, p. czasem = zawcześnie, z góry, p. wiekami = bardzo dawno, p. laty = dość dawno, przede wszystkiem = wcześniej, niż cokolwiek innego, nadewszystkiem, przedewszystkiem, p. tym = przedtym, wpierw; 5) przyczynę czego, powód jakiego czynu: chronić ś. p. deszczem, p. słońcem = dla uniknięcia deszczu, słońca; nie móc mówić p. płaczem = z powodu płaczu, od płaczu, zamykać ś. p. kim = nie puszczać kogo do siebie; zamykać komu drzwi p. nosem = nie przyjąć go u siebie, porwać co komu p. nosem, z p. nosa = coś, co uważał już za swoje; mam p. sobą np. podróż = czeka mię; mieć p. sobą = przedsiębrać. zamyślać, zamierzać; jako przyimek nierozdzielny, połączony z czasownikami oznacza: 1) czynność, dokonaną przed czymś tak pod względem miejsca, jak i czasu, np. przedłużyć, przedstawić, przedsięwziąć; 2) z rzeczownikami oznacza przedmiot, położony przed drugim przedmiotem a. wcześniejszy od niego pod względem czasu, np. przedsionek, przedmieście, przeddzień, przedświt; 3) rzeczowniki, pochodzące od czasowników, zachowują ich znaczenie, np. przedłożenie, przedsięwzięcie; 4) z przymiotnikami oznacza poprzedzanie czegoś w czasie a. co do miejsca, np. przedhistoryczny, przedpotopowy, przedwczesny, przedpokojowy, przedmiejski.

Przedać, nied. Przedawać — p. Sprzedać.

Przedajność, zaprzedawanie ś., przekupność, łapownictwo.