Strona:PL-Mieczysław Gogacz-Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy.pdf/104

Ta strona została przepisana.

pierwszego artykułu Sumy Henryka. Duns Szkot zresztą, zanim poda swoje respondeo, wyraźnie najpierw referuje, a potem dyskutuje poglądy Henryka. Ze względu właśnie na to nie można Dunsa Szkota pominąć w rozdziale, omawiającym opinie, dotyczące poglądów Henryka na poznanie czystej prawdy. Duns Szkot jak gdyby pierwszy opiniuje Henryka. A poza tym Gilson twierdzi, że właściwie nie można czytać Szkota nie mając w ręku dzieł Henryka[1]. Chodzi więc o to. jak by powiedział Beumer, że prawie wszyscy autorzy późnego średniowiecza nawiązują do Henryka[2]. I nawiązują do teorii oświecenia, która jest wtedy niezwykle ważnym problemem teologii. Duns Szkot oprócz tego przedstawia poglądy Henryka. Referuje właśnie problem samodzielności poznania ludzkiego, problem więc poznania przy pomocy, czy też bez pomocy oświecenia. i stąd w związku z Henrykiem konieczność rozważania opinii Dunsa Szkota.

a. Poglądy Henryka w ujęciu Dunsa Szkota

Duns Szkot podaje, że według Henryka intelekt ludzki tworzy najpierw pojęcie bytu w akcie „pierwszego ujęcia” i potem tworzy pojęcie prawdy w akcie „łączenia i rozdzielania“[3]. W związku z prawdą Henryk wyróżnia wzór stworzony, którym jest species rzeczy i wyróżnia wzór niestworzony, którym jest idea w umyśle Boga[4]. Wzór stworzony nie może być racją bezbłędnej prawdy o rzeczy, ponieważ jest wyabstrahowany z rzeczy zmiennej i ponieważ bytuje w zmiennej duszy. Nie może też być racją rozróżnienia verum i verisimile[5]. Wiedzę bezwzględną i prawdę uzyskuje się tylko ze względu na wzór niestworzony. Racją tego wzoru niestworzonego jest Bóg, przyczyna istot, stworzonych[6]. Trzy są więc racje poznania: wzór stworzony, wzór niestworzony i oświecenie, dane przez Boga. Doskonałe pojęcie prawdy człowiek uzyskuje wtedy,

  1. His influence was considérable, so much so that it is hardly possible to read Duns Scotus without having at hand the writings oj Henry oj Ghent. E. Gilson, History oj Christian philosophy in the middle âges, s. 447.
  2. In der Spàtsscholastik des 14. Jahrhunderts findet sich beinnahe keine theologische Einleitungs-oder Prinzipienlehre, die der Erleuchtungstheorie Heinrichs von Gent ihr Aufmerksamkeit versagte und sie nicht kritisch zu wurdigen suchte, wahrend sie heutzutage kaum ein Rolle in der Théologie spielt. J. Beumer, op. cit., s. 129-130.
  3. Ens potest concipi simplici intelligentia, et tunc concipitur illud quod verum test; sed ratio veritatis non concipitur nisi intelligentia componente et dividente, n. 208 (ponieważ wszystkie cytaty, dotyczące Dunsa Szkota, wzięte są z traktatu De cognoscibilitate Dei, Ordinatio I, d3 p1 q4, cytaty te będą znaczone tylko numerem noty i numerem stronicy wydania zacytowanego w odn. 24, np. N. 208, s. 127).
  4. Exemplar creatum est species universalis causata a re, exemplar increatum est idea in mente divina. N. 210, s. 127-128.
  5. Quod per tale exemplar, acquisitum in nobis, habeatur omnino certa et injallibilis notitia veritatis de re, hoc videtur omnino impossibilis. N. 211, s. 128. Et hoc probatur triplici ratione [...]. Obiectum illud a quo abstrahitur exemplar est mutabile igitur non potest esse causa alcuius immutabilis. N. 211, s. 128-129. Exemplar in [...] anima ex se mutabilis [...] est mutabilius quam ipsa anima. N. 212, s. 129. Notitiam veritatis nullus habet creatam et injallibilem nisi habeat unde possit „verum“ discernere a verisimili. N. 213, s. 129.
  6. Certam scientiam et infallibilem veritatem [...] requiritur quod respicit ad exemplar increatum [...]. Deus non ut cognitum habet rationem exemplaris, ad quod aspïciendo cognoscitur sincera Veritas [...], sed est ratio cognoscendi ut nudum exemplar et propria ratio essentiae creatae. N. 214, s. 130.