Strona:PL-Mieczysław Gogacz-Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy.pdf/23

Ta strona została przepisana.

Alkuin, naturarum inquisitio, rerum humanarum divinarumque cognitio, quantum homini possibile est aestimare[1]. Podobnie zresztą stwierdził jeszcze Hugon ze św. Wiktora: filozofia — to disciplina omnium rerum divinarum atque humanarum rationes probabiliter investigans[2].
Grabmann rozpoczął badania np. nad wiekiem XII przy pomocy bardzo niedoskonałych narzędzi, mianowicie dwu pojęć: przedmiotu i metody. Stwierdził, że inna jest metoda scholastyki (rozumowanie) i inna mistyki (kontemplacja). Nie wszedł w wiek XII z pełnym, współczesnym rozumieniem pojęcia filozofii, metafizyki, mistyki, jako narzędziami badań i nie dostrzegł, że właśnie kontemplacja jest nie tyle metodą, ile osobną grupą zagadnień tak rozbudowanych, że stanowiących nawet podstawę do nazwania XII wieku l'âge d'or de la contemplation[3].
Można więc w odniesieniu do Anzelma twierdzić, że istnieją we wczesnym średniowieczu oczywiście nie osobne dyscypliny, lecz grupy zagadnień, które wyróżniamy badając średniowiecze przy pomocy takich pojęć, współcześnie wyprecyzowanych, jak teologia, filozofia, mistyka, metafizyka itp.
Nie jest więc błędem, że jakąś sumę rozmyślań Anzelma nazywa się teologią, filozofią, czy mistyką. Błędem jest twierdzić, że Proslogion Anzelma to tylko teologia, tylko mistyka, lub tylko filozofia. I byłoby chyba błędem nie uznać w myśleniu Anzelma żadnego związku między teologią, filozofią i mistyką. Gilson pragnie wyjść częściowo poza ten związek. A właśnie te powiązania w drugiej części rozprawy są perspektywą nowej interpretacji dowodu Anzelma.
3. Interpretacja N. Malcolma. Anzelm stwierdził, że Bóg istnieje in intellectu et in re[4]. Istnienie in re jest właściwie zrozumiałe. Trudniej jest pojąć istnienie Boga in intellectu i sam stosunek istnienia in re do istnienia in intellectu.
Malcolm najpierw wyjaśnia, że Anzelm używa zamiennie wyrażenia intelligitur i in intellectu est. Być więc w intelekcie, znaczy być myślanym[5].

    Siger de Brabant d'après ses oeuvres inédites, W: Les philosophes belges, Louvain 1942, t. XIII, s. 387.

  1. Alkuin, PL 101, 952.
  2. Hugon ze św. Wiktora, PL 176, 752, 745.
  3. J. Déchanet, Contemplation au XIIe siècle, W: Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique, Paris 1952, t. XIV—XV, col. 1948; por. M. Gogacz, O przedmiocie metafizyki w XII wieku, „Roczniki Filozoficzne”, V (1957), z. 3, s. 64.
  4. Existit ergo procul dubio aliquid maius cogitari non valet, et in intellectu et in re. Prosl., 2, 2-3, 102.
  5. Anselm [...] uses „intelligitur“ and „in intellectu est“ as interchangeable locution. The same holds for another formula of his: whatever is thought is in thought (quidquid cogitatur in cogitatione est). N. Malcolm, Anselm's ontological arguments, „The philosophical review”, LXIX (1960) 41.