Strona:PL-Mieczysław Gogacz-Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy.pdf/44

Ta strona została przepisana.

Audet mówiąc o poznaniu rzeczywistości, w którą się wierzy, jest bliski ujęciom de Lubaca. Podkreślając jednak doświadczenie religijne i bliski kontakt człowieka z Bogiem zbliża się do stanowiska Vignaux.
Vignaux w odniesieniu do Proslogion ustala swoistą teologię „duchowej tęsknoty”, możliwej tylko w teorii mistyki teocentrycznej. Uważa, że elementów takiej mistyki można szukać w Monologion. Wyjaśnia dalej, że w doświadczeniu przeżywanym przez wierzącego, czyli w tym, co nazywa się fides viva, zawarta jest właśnie owa tęsknota, możliwa zresztą tylko wtedy, gdy założy się miłość[1]. Anzelm twierdzi, że najwyższe dobro, które wymaga dla siebie miłości, jest dla kochającego jednocześnie przedmiotem tęsknoty[2]. Tę tęsknotę wywołuje miłość[3]. Vignaux dodaje, że taka koncepcja życia duchowego ułatwia zrozumienie Proslogion. Zawsze bowiem do rozumowego ujęcia wiary dąży ten, kto żyjąc miłością wybranego przedmiotu pragnie przedmiot ten widzieć[4].
Vignaux więc uwzględnia obydwa porządki, ustalone przez de Lubaca: kontemplacyjno-mistyczny i rozumowy. De Lubac uznał, że Anzelm przerzucił się z jednego porządku na drugi. Vignaux widzi możliwość analiz rozumowych Anzelma w całym kontekście mistycznym. Właśnie tęsknota każe poznawać przedmiot miłości.
Wynika z tego przeglądu, że stanowiska skrajne mniej tłumaczą Anzelma niż stanowiska umiarkowane. Buonaiuti, Evdokimov i Stolz zbyt mocno i wykluczając inne interpretacje zaakcentowali mistykę w Proslogion. Gilson i de Lubac za bardzo radykalnie cały ten niewątpliwie aktualny u Anzelma ładunek zanegowali. De Lubac zresztą uznał jakoś mistyczny punkt wyjścia, Evdokimov w mistyce rozwiązywał poszukiwania Anzelma. Audet i Vignaux ustawili dowód ontologiczny na tle zakładanej u Anzelma, częściowo potwierdzanej w tekstach, mistyki.

Należy przyjąć stanowisko raczej umiarkowane. Polega ono na dopuszczeniu tej możliwości, że Anzelm znał istnienie ewentualnie także

  1. On pourrait chercher dans le Monologion des éléments de „théologie mystique". Ce désir, en effet, se situe dans une expérience de croyant: celle de la Jides viva", définie au chapitre LXXVIII, où l'adhésion ne va pas sans l'amour qui la suppose. P. Vignaux, Note sur le chapitre LXX du Monologion, „Revue du moyen âge latin”, III (1947) 333.
  2. Etenim idem ipsum bonum quod sic se amari exigit, non minus se ab amante desiderari cogit. Monol. 70, 21-22, 80.
  3. Ici, dans la dialectique anselmienne, s'insère le désir de Dieu [...] l’acte de désire suivant l'amour en acte. P. Vignaux, op. cit., s. 327.
  4. In ne semble pas douteux que, saint Anselme expliquant saint Anselme, cette conception de la vie de l'esprit aide à comprendre le Proslogion: on conçoit que tende à l'intelligence une foi qui, vivant de l'amour de son objet, se trouve impliquer le désir de le voir. P. Vignaux, op. cit. s. 329.