idei wzorczej na duszę jest właśnie uzdolnieniem jej do poznania, które sama wykona, a nie jest zaprzeczeniem samodzielności poznania. Oczywiście można zgodzić się, że poglądy Henryka są „oryginalną parafrazą egzemplaryzmu”[1], ale w tym sensie, że egzemplaryzm ten nie wyklucza możliwości poznania czystej prawdy bez pomocy oświecenia.
Chyba właśnie M. de Wulf najmocniej w ogóle zaakcentował sceptycyzm w odniesieniu do poglądów Henryka. Powiązał bowiem tak bardzo mocno sceptycyzm z teorią intelektu czynnego, tożsamego z Bogiem. Wprawdzie Rousselot i Haureau, jak informuje Überweg-Geyer[2], uważali Henryka za skrajnego realistę. Wprawdzie dla Stöckla Henryk był formalistą w typie Dunsa Szkota, a dla Wernera konceptualistą. Przyjęła się jednak właśnie opinia de Wulfa, wyrażona przez niego w Histoire de la philosophie scolastique dans les Pays-Bas[3], rozpowszechniona potem głównie przez Überwega.
W sumie opinia Gilsona i opinia de Wulfa sugeruje sceptycyzm związany z zagadnieniem tożsamości intelektu czynnego i Boga. W tej sytuacji problem poznania czystej prawdy uzyskuje rozwiązanie negatywne.
Tak jak de Wulf zamknął sprawę Henryka stwierdzeniem sceptycyzmu, a problemy poznania rozwiązał w duchu teorii tożsamości intelektu czynnego i oświecającego Boga, tak teraz Paulus na teorii poznania Henryka postawił znak iluminacji. Paulus twierdzi, że Henryk jest zgodny z Arystotelesem, lecz że doktrynę Arystotelesa uzupełnia augustynizmem281. Wie poza tym, i to jest ciekawe, że Henryk przedstawiając w Quodlibeta genezę poznania nie nawiązał w ogóle do teorii oświecenia[4]. Paulus stwierdza, że Henryk swoje rozważania w Sumie rozpoczyna od teorii oświecenia, że tę teorię wykłada w duchu Augustyna[5], i że ta teoria konieczna jest do wyjaśnienia sposobu poznania czystej prawdy. Człowiek poznaje czystą prawdę tylko przy pomocy oświecenia. Oświecenie jest specjalną i wyjątkową pomocą Boga. Pomocy tej Bóg udziela człowiekowi już przy poznawaniu pierwszych zasad. Udziela w ten sposób, że człowiek lepiej i dokładniej poznaje[6]. I co więcej, oświecenie
- ↑ Enfin et surtout le début de la Somme théologique contient une paraphrase brillante et originale de la théorie de l'exemplarisme, M. de Wulf, op. cit., s. 302.
- ↑ Ibid., s. 499.
- ↑ Por. M. de Wulf, L'exemplarisme et la théorie de l'illumination spéciale dans la philosophie de Henri de Gand, „Revue nèo-scolastique”, I (1894) 53–75.
- ↑ A l'abstraction [...] Henri superpose la réflexion augustinienne. J. Paulus, Henri de Gand – Essai sur les tendances de la métaphysique, Paris 1938, s. 4.
- ↑ La Somme s'ouvre par une théorie de l’illumination, tout à fait dans l'esprit de l'augustinisme, quoique plus élaborée, certes, qu'on ne la trouve dans les oeuvres de l'évêque d'Hippone. J. Paulus, op. cit., s. 4.
- ↑ Henri dénie à l'esprit humain la capacité d'atteindre la sincera veritas des choses, du moment que, ne l'y aide point, par un secours spécial, la Pensée souveraine qui le conçut [...]. Peut-être que privé d'illumination, l'homme reste capable d'une certaine vérité, imparfaitement limpide? [...]. Telle de ses remarques invite même à tenir l'illustratio lucis aeternae pour tout à fait exceptionnelle et spéciale. J. Paulus, op. cit., s. 4. Henri fait intervenir l'illuminatto dans le cas
