maść, maścić; »ostatnie namaszczenie«; omasta (od omaścić); mas(t)ny i mastki, ‘tłusty’; p. maź, mazać; przyrostek -ć; jest to zarazem jedyna nazwa słowiańska, t. j. pierwotna, dla ‘koloru’, dziś tylko o koniach i kartach, dawniej ogólnie, bo kolory mazaniem nadawano; odesłaliśmy maść do apteki, ależ nie tam jej początek.
maślacz, ‘słodkie wino węgierskie’, z węg. maslas.
mat, mylnie met, od gry szachowej, gdzie »szach mat« znaczyło (po persku): »król zabity«, przeniesione wedle niem. (ale i w romańskich językach to samo) matt, ‘ubity’, ‘mdły’, na kolory itp.: »szkło szlifowane na mat«, matowy, ‘bez połysku’ (o barwach i głosie). Natomiast mata, ‘plecionka’, z włos. i łac. matta, obcego pochodzenia.
matać, matacz, matactwo, mataczyć, mataczyna (w 17. wieku i u Malczewskiego), zwyklej matanina; matlać i matwać, gmatwać, ‘wikłać’, matlarz i metlarz, ‘faktor’; ale mietelnik (u Górnickiego), ‘kuglarz’ (na Rusi urzędnik jakiś), p. mieść; matnia, ‘worek w sieci rybnej’: »nagnać na matnię«, »wpaść w matnię«; matołka (matołek) i matoga, niegdyś ‘duch domowy’, ‘złe, straszydło, widmo’ (tak jeszcze w 17. wieku, a po dziś dzień u Słowaków szczególnie, skąd węg. matoha, ‘straszydło’); dziś matołek o ‘kretynie’ i ‘półgłówku’; matonóg (mniej poprawnie i matonak), ‘chwast, kąkol odurzający’ (nogami mata), częste u Potockiego: »szalonego masłoku abo matonogu obżarszy się«, »matonog zawróci głowę«, »wino matonogiem«. P. mot, motać. Tak samo czes. matonoh, matlati, matlanina, matlacz, ‘bazgracz’, matný, ‘wątpliwy’, mátoha, matożiti, ‘straszyć’, matati, ‘matać, kręcić’.
materac, z włos. materasso i materazzo, ‘poduszka’, co poszło z arab. matrah, ‘poduszka (do siedzenia)’; Niemcy włoskie e później odrzucili, a za nimi i na Rusi i u nas bywa matrac.
matjasno, ‘markotno, przykro’, w 17. wieku ogólnie na Rusi i Podgórzu znane, dziś tylko po narzeczach: »matyjaśnie mi«, ‘brak mi czegoś’; od węgiersko-słowackich Matyjasów, co ich głód na służbę do Polski pędził; od nich mamy i bizuny i harumpalcat (p.).
matka, zdrobniałe, zastąpiło już od 14. wieku pierwotne mać, skrócone z maci, w dalszych przypadkach macierze, do czego urobiono nowe mianowniki: macierz i maciora: »wy miłe maciory«, w pieśni z drugiej połowy 15. w.; matka już w pierwszej wrotce Bogurodzicy, ale jeszcze w psałterzach i biblji przeważa mać, macierze, nad matką; przymiotnik dzierżawczy nigdy matczyn, wyłącznie macierzyn: »jedziny syn oćców a macierzyn«, biblja; macierzyński, macierzyństwo macierznik, ‘łożysko’, w biblji, ale macica (w ciele; w rzece; u roślin); matecznik (o ‘legowisku zwierząt w lesie’). Od matki uwłaczano stale czci obcej, w rocie z r. 1392: »łajał mu ot matki«; wyraźniej w innych rotach: »zadawał k.... macierze syny«, r. 1398, »(taki i taki) synu«, w 17. wieku; sukin syn na Rusi. We wszystkich językach aryjskich: ind. pień mātar-, grec. mētēr, łac. māter, niem. Mutter; na Litwie mōte (drugi przypadek mōters) ‘żona’, a mōtina ‘matka’. Znaczenia osobliwszego nie ma; jak w pater (‘ojciec’), tak i tu do dziecię-
