Strona:PL Eliza Orzeszkowa-Ascetka 014.jpeg

 Jednocześnie czujną jej uwagę pochłaniała kwestya żydowska, którą starała się rozwiązać w imię szczytnych haseł braterstwa, posłuszna swemu sercu, nieznającemu innych uczuć, oprócz uczucia miłości.
 Jej powieści: „Eli Makower” i „Meir Ezofowicz” wywarły znaczny wpływ na ukształtowanie się stosunku społeczeństwa polskiego do żydów w ósmem dziesięcioleciu wielu ubiegłego, a bodaj nawet, że potrafiły podtrzymać do ostatnich czasów bankrutującą ideę asymilacyi.
 Wślad zatem poszły utwory tej miary, co „Niziny”, „Dziurdziowie”, „Cham”, „Bene nati”, „Anastazya” i wielka epopeja Litwy drobnoszlacheckiej — „Nad Niemnem”.
 Nazwisko Orzeszkowej nabrało rozgłosu. Czytywano Ją w całej Polsce, tłomaczono na języki obce.
 Jednocześnie publicystyczne początkowo jej pióro nabierało zwolna cech na wskroś artystycznych, aby od „Pieśni przerwanej” wznieść się stopniowo do wyżyn dwugłosu „Ad Astra”, pisanego wspólnie z p. Romskim (Kazimierzem Zdziechowskim) i przedziwnie bolesnej, nawskroś pięknej książki „Gloria victis”, w której odbiły się jej własne wspomnienia z powstania i znalazło doskonały wyraz wielkie ukochanie ojczyzny, jej bólów, jej męki i niedoli.
 Do bibliografii i do historyi literatury należy wyszczególnienie wszystkich pism Orzeszkowej. Tu niepodobna nam ogarnąć jednem spojrzeniem ogromu pracy, dokonanej przez autorkę w jej samotni