Strona:PL Eliza Orzeszkowa-Bene nati.djvu/043

rzeczy, a nie czem się wydają zewnętrznie. Jażeli kreśliła sceny i sytuacye,to również nie starała się o odtworzenie ich tak, jak one dla ścisłego obserwatora się przedstawiają, lecz tak, żeby zamierzony przez autorkę efekt niemi osiągnąć. Inaczej mówiąc, przeważnie refleksyjny nastrój owoczesny autorki dążył przedewszystkiem do przeprowadzenia pomysłów, które w jej duszy powstawały, a ludzi i sytuacye uważał tylko za narzedzia, służące do uzewnętrznienia tych pomysłów. Ponieważ dążność była dla autorki rzeczą główną, zabierała ona głos sama jaknajczęściej, byleby jaknajdobitniej myśl swą zasadniczą przeszczepić w umysły czytelników. Refleksyjność tedy i podmiotowość, a upośledzenie, czy lekceważenie plastyczności, stanowią wybitną cechę pierwszych utworów Orzeszkwoej.
 Jakież to były pomysły, które pragnęła autorka rozpowszechnić? Oczywiście, musiały być one w ścisłym związku z temi rozmyślaniami i przejściami, jakie od czasu rozbudzenia się żywszej w niej myśli obsiadały jej głowę, krwawiły jej serce i czynnych wystąpień były pobudką. Widzieliśmy, że sprawa uwłaszczenia chłopów najpierw zajęła duszę dojrzewającej kobiety; potem nastąpiło gwałtowne kształcenie się za pomocą czytania, wynikające oczywiście po części z braków własnej edukacyi, która nie potrafiła jej rozbudzić z dzieciństwa; następnie wskutek rozwiniętej samowiedzy, powstało głębokie i gryzące poczucie nieszczęścia indywidualnego, z powodu niezaspokojonych uczuć i pragnień; wreszcie widok zrujnowanej egzystencyi wielu, niestety, bardzo wielu z tych, co tak niedawno hucnym i bezmyślnym oddawali się zabawom. Motywa te po kolei stawały się źródłem tematów, rozwijanych przez Orzeszkową w formie powieściowej.
 Najpierwszym utworem Orzeszkowej, jaki się w druku ukazał, był maleńki „Obrazek z lat głodowych,“ pomie-