Strona:PL Limanowski Bolesław - Rozwój polskiej myśli socjalistycznej.pdf/31

Ta strona została przepisana.

„Bezpośrednie rządy narodowe (szeroki samorząd gminy; nie sztuczny, ale odpowiedni naturalnym warunkom podział kraju, referendum, inicjatywę) naprawiają w znacznej mierze wady rządów, lecz dopiero w Rzeczypospolitej demokratyczno-socjalistycznej naród stanie się istotnym gospodarzem we własnym kraju.
„Najwłaściwszem byłoby, ażeby każdy naród mógł mieć własne gospodarstwo, własne domowe ognisko, własną rzeczpospolitą. Czy jednak w takim wypadku większe i bogatsze narody nie krzywdziłyby i nie wyzyskiwały mniejszych i uboższych?.. Jest to możliwe, a nawet wielce prawdopodobne. Ażeby temu zapobiedz, musiałyby narody powołać do życia Centralną Międzynarodową Reprezentację z prawem i możnością egzekutywy w rodzaju proponowanego przez Gladstone’a parlamentu europejskiego. Wreszcie cóż przeszkadzałoby narodom łączyć się z sobą w jedną wspólną rzeczpospolitą na podstawie starodawnej zasady polskiej: wolni z wolnemi, równi z równemi? Wszak Szwajcarja daje piękny przykład, że trzy odłamy narodowe, posługujące się odmiennemi językami, mogą żyć z sobą zgodnie, swobodnie i wygodnie, wcale nie przeszkadzając sobie do rozwoju intelektualnego, a wspierając się i pomagając sobie w rozwoju ekonomicznym. Dla czegoby naród polski nie mógł żyć w takiej samej zgodności i ze wspólną korzyścią z narodami łotewsko-litewskim i białorusko-małoruskim, z narodami, z któremi zespoliły go historja, konfiguracja geograficzna i interesy ekonomiczne? W takiem zespoleniu Rzeczpospolita litewsko-polsko-ruska mogłaby się równoważyć i z państwem rosyjskiem i z państwem niemieckiem”.
Poczucie wspólności interesów społeczno-politycznych narodu polskiego z narodami łotewsko-litewskim i białorusko-ukraińskim uwydatniło się z szczegółową siłą w 1863 r., jak to wykazałem w mojej Historji demokracji polskiej w epoce porozbiorowej — w trzeciej części, wydanej w 1923 r.
Jak wiadomo, w ruchu narodowym, który poprzedził powstanie 1863 r., utworzyły się i zorganizowały na obszarze dawnej Rzeczpospolitej dwa stronnictwa: tak zwane Białych i Czerwonych. Do stronnictw Białych należało ziemiaństwo