czności, został nakoniec odrzucony przez naszych „oświeconych“ fabrykantów.“ (André Ure, Philosophie des manufactures ou Economie industrielie. T. I, chap. 1.)
Podział pracy wewnątrz nowoczesnego społeczeństwa charakteryzuje się tem, że wytwarza specyjalności, specyjalistów, a przytem fachowy idyjotyzm.
„Jesteśmy zachwyceni — powiada Lemontey — widząc u starożytnych jednę i tę samą osobę zarazem filozofem, poetą, mówcą, historykiem, kapłanem, administratorem, dowódzcą wojska i w każdym z tych kierunków zajmującą wybitne stanowisko. Nasz umysł cofa się z przerażeniem przed tak rozległą działalnością. Każdy zamurowywa się w ciasnem kole. Me wiem, czy przez to rozkawałkowanie pole się powiększy, ale wiem, że człowiek karłowacieje.“
Podział pracy w warsztacie automatycznym charakteryzuje się tem, że praca straciła całkowicie podział na specyjalności. Ale z chwilą, kiedy rozwój specyjalizacyi ustaje, daje się czuć potrzeba do rozwoju ogólnego, do rozwoju całkowitego jednostki. Warsztat automatyczny usuwa specyjalistów i fachowy idyjotyzm.
P. Proudhon, nie zrozumiawszy nawet tej jedynej rewolucyjnej strony automatycznego warsztatu, cofa się znów wstecz i proponuje robotnikowi wyrabiać nietylko dwunastą część szpilki, ale stopniowo wszystkie dwanaście części. Robotnik doszedłby w ten sposób do rozumienia i świadomości szpilki. Oto, co to jest praca syntetyczna p. Proudhona. Nikt też nie zaprzeczy, że zrobić jeden krok naprzód i jeden w tył jest to uczynić ruch syntetyczny.
Ostatecznie p. Proudhon nie wzniósł się ponad ideał małego mieszczanina. Ażeby urzeczywistnić ten ideał, nie przychodzi mu nic lepszego na myśl, jak zwrócenie nas do czeladnika, a co najwyżej: do majstra rzemieślnika średnich wieków. Wystarczy — powiada, on w któremś miejscu swego dzieła — zrobić jedno tylko arcydzieło, poczuć się raz tylko człowiekiem. Czy nie będzie to, co do formy i treści, majstersztyk, wymagany przez średniowieczne cechy?
| Dodatnia strona konkurencji. | „Konkurencyja jest tak konieczną dla pracy, jak podział... Jest ona potrzebną do wprowadzenia równości. | |
| Ujemna strona konkurencyi. | „Zasada jest przeczeniem samej siebie. Najpewniejszym jej skutkiem jest zguba tych, którzy jej ulegają. | |
| Myśl ogólna. | „Usterki, które są jej następstwem, i dobro, jakie ona sprowadza, jedne i drugie wypływają logicznie z zasady. |
