rynek, wzrosła lub zmniejszyła się, czyli aby więcej lub mniej pieniędzy wstąpiło w obieg. Czy zmiana cen towarów odzwierciedla przytem rzeczywistą zmianę wartości, czy też tylko odpowiada wahaniom rynkowym, wpływ jej na ilość środków obiegowych przez to się nie zmienia.
Niechaj będzie nam dana pewna ilość nawzajem od siebie niezależnych, równoczesnych, a więc obok siebie dokonywanych aktów sprzedaży, czyli cząstkowych metamorfoz, naprzykład 1 korca pszenicy, 20 łokci płótna, 1 biblji, 4 garnców żytniówki. Jeśli cena każdego z tych artykułów wynosi 2 f. st., a więc suma cen do zrealizowania 8 f. st., to trzeba, aby suma pieniędzy równa 8 f. st. była puszczona w obieg. Natomiast, jeśli te same towary tworzą ogniwa znanego nam łańcucha metamorfoz: 1 korzec pszenicy — 2 f. st. — 20 łokci płótna — 2 f. st. — 1 biblja — 2 f. st. — 4 garnce żytniówki, to 2 f. st. wprawiają powyższe towary w ruch kolejny, realizując pokolei ich ceny, a więc i sumę tych cen, 8 f. st., aby wkońcu spocząć w ręku dystylatora. Dokonywują one czterech obrotów. Ta wielokrotna zmiana miejsca tych samych monet odpowiada podwójnej zmianie formy towaru, jego przejściu przez dwa przeciwstawne stadja obiegu i splotowi metamorfoz rozmaitych towarów[1]. Przeciwstawne i wzajemnie się uzupełniające fazy tego przebiegu nie mogą odbywać się obok siebie w przestrzeni, lecz muszą następować jedna po drugiej w czasie. Dlatego miernikami trwania są oddzielne okresy, czyli miarą prędkości obiegu pieniądza jest ilość obrotów tej samej monety w przeciągu określonego czasu. Przypuśćmy, że obieg owych czterech towarów trwał jeden dzień. Wówczas suma cen do zrealizowania wyniesie 8 f. st., liczba obrotów tych samych monet w ciągu dnia — 4, a suma pieniędzy w obiegu — 2 f. st.
Z tego wynika, że ilość pieniędzy, pełniących funkcję środka obiegowego w oznaczonym okresie, równa się sumie cen towarów, podzielonej przez liczbę obrotów jednoimiennych jednostek monetarnych. Prawo to ma zastosowanie powszechne.
Proces obiegu w danym kraju i w oznaczonym okresie obejmuje z jednej strony wiele rozproszonych, jednoczesnych, obok siebie się odbywających metamorfoz cząstkowych, aktów sprze-
- ↑ „Wytwory te wprawiają go (pieniądz) w ruch i powodują jego obieg... Prędkość obiegu zastępuje jego ilość. W razie potrzeby przemyka się z rąk do rąk, ani chwili nie pozostając w spoczynku“ (Le Trosne: „De l’intérêt social. Physiocrates, éd. Daire. Paris 1846“, str. 915 i nast.).
