by formą pieniężną zastąpić formę towarową. Owa zmiana formy ze środka pomocniczego w wymianie materji staje się celem samym w sobie. Owa przemieniona forma towaru przestaje funkcjonować jako forma bezwzględnie wymienialna czyli jako przejściowa forma pieniądza. Pieniądz unieruchamia się w postaci skarbu, a sprzedawca towarów staje się ciułaczem skarbu (tezauryzatorem).
Właśnie w początkach obiegu towarów tylko przewyżką wartości użytkowych bywa zamieniona na pieniądz. Złoto i srebro stają się w ten sposób same przez się społecznemi wyrazami nadmiaru czyli bogactwa. Ta naiwna forma tezauryzacji uwiecznia się u narodów, u których ściśle zamknięty zakres potrzeb odpowiada tradycyjnemu trybowi produkcji, obliczonemu na zaspokojenie własnych tylko potrzeb. Obieg jest niewielki, ilość skarbów wielka. Tak się rzeczy mają u Azjatów, zwłaszcza u Hindusów. Vanderlint, który sądzi, że ceny są określane przez ilość znajdującego się w kraju złota i srebra, zadaje sobie pytanie, dlaczego indyjskie towary są tak tanie? Odpowiedź, którą daje, brzmi: ponieważ Hindusi zakopują pieniądze w ziemię... Od r. 1602 do 1734, powiada, zakopali oni za 150 miljonów funtów sterlingów srebra, które pierwotnie przybyło z Ameryki do Europy[1]. Od r. 1856 do 1866, czyli w przeciągu 20 lat, Anglja wywiozła do Indyj i Chin (metal wywieziony do Chin w dużej części wracał znów do Indyj) za 120 miljonów franków sterlingów srebra, które zostało uprzednio zakupione za australijskie złoto.
Przy bardziej rozwiniętej produkcji towarowej każdy wytwórca musi się zaopatrzyć w „nervus rerum“ (nerw rzeczy) i zapewnić sobie „społeczny fant“[2]. Potrzeby jego ponawiają się wciąż i zmuszają do bezustannych zakupów cudzych towarów, podczas gdy produkcja i sprzedaż jego własnego towaru wymagają czasu i podległe są przypadkowi. Aby kupować, nie sprzedając, musiał on uprzednio sprzedać, nie kupując. Operacja ta, wykonana w skali ogólnej, wydaje się sprzeczna sama
- ↑ „Dzięki temu ceny wszystkich ich dóbr i towarów utrzymują się na tak niskim poziomie“. (Vanderlint: „Money answers all things. London 1794“, str. 95, 96).
- ↑ „Money is a pledge“ — „Pieniądz jest fantem“. (John Bellers: „Essays about the poor, manufactures, trade, plantations, and immorality. London 1699“, str. 13).
