lejności nie wyszliśmy wcale poza obręb zwykłego obiegu towarów i musimy teraz zbadać, czy z natury samego obiegu wynika możność pomnażania wartości weń wstępujących, a więc powstawania wartości dodatkowej.
Weźmy pod uwagę taką formę procesu obiegu, w której sprowadza się on do zwykłej zamiany towarów. Zachodzi to za każdym razem, gdy dwaj posiadacze towarów wzajemnie od siebie kupują, a ich należności w dniu wypłaty wzajemnie się znoszą. Pieniądz służy tu tylko jako pieniądz obliczeniowy, to jest do tego, aby wartości towarów wyrazić cenami, nie przeciwstawia się jednak towarom w formie rzeczowej. O ile chodzi o wartość użytkową, to rzecz oczywista, że obaj wymieniający mogą skorzystać. Obydwaj wyzbywają się towarów, które są dla nich bezużyteczne, jako wartości użytkowe, a otrzymują towary, które są im potrzebne. Ale nie zawsze korzyść ogranicza się do tego. A, który sprzedaje wino i kupuje zboże, produkuje być może więcej wina, niżby mógł go wyprodukować rolnik B w tym samym czasie, a rolnik B produkuje więcej zboża, niżby go mógł w tym samym czasie wytworzyć A, uprawiający wino. A otrzymuje za tę samą wartość wymienną więcej zboża, a B więcej wina, niżby otrzymał bez wymiany, gdyby każdy z nich był zmuszony produkować sam dla siebie i wino i zboże. Ze względu na wartość użytkową można więc powiedzieć, że „zamiana jest tranzakcją, na której obie strony zyskują“[1]. Inaczej ma się rzecz z wartością wymienną. „Człowiek, nie posiadający zboża, lecz za to wiele wina, handluje z innym osobnikiem, który nie ma wina, ale za to dużo zboża; wartość 50 w pszenicy zostaje wymieniona na wartość 50 w winie. Zamiana ta nie powiększa wartości wymiennej ani dla jednego ani dla drugiego kontrahenta, gdyż już przed zamianą każdy z nich posiadał wartość równą tej, którą dzięki operacji otrzymał“[2]. Nie zmienia to wcale sprawy, że pieniądz wciśnie się, jako środek obiegowy, między oba towary, a same akty kupna i sprzedaży zostaną
- ↑ „Zamiana jest cudowną tranzakcją, na której obie strony zawsze (!) zyskują“ (Destutt de Tracy: „Traité de la volonté et de ses effets. Paris 1826“, str. 68). Książka ta ukazała się następnie pod tytułem „Traité d’économie politique“.
- ↑ Mercier de la Rivière: „L’ordre naturel et essentiel. Physiocrates, éd. Daire“. Część II, str. 544.
