Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/153

spożywać podczas wytwarzania i zanim coś wytworzy. Jeżeli wytwory są produkowane jako towary, to muszą być sprzedane po wytworzeniu i dopiero po sprzedaniu mogą zaspokoić potrzeby wytwórcy. Do czasu produkcji dochodzi czas, potrzebny do sprzedaży.
 Zatem przemiana pieniędzy w kapitał wymaga, aby posiadacz pieniędzy znalazł na rynku towarowym wolnego robotnika, wolnego w znaczeniu podwójnem; w tem, że jako wolna jednostka rozporządza swą siłą roboczą, jako towarem, oraz w tem, że nie ma żadnych innych towarów do sprzedania, że nie jest z niczem związany, a więc zwolniony od wszelkich rzeczy, niezbędnych do wykorzystania swej siły roboczej.
 Pytanie, skąd się zjawił w sferze obiegu ten wolny robotnik, nie obchodzi wcale posiadacza pieniędzy, dla którego rynek pracy jest tylko jedną częścią ogólnego rynku towarowego. Tymczasem sprawa ta i nas jeszcze wcale nie obchodzi. Sam fakt przyjmujemy jako przesłankę teoretyczną, podobnie jak posiadacz pieniędzy przyjmuje go jako założenie praktyczne. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że sama przyroda nie stwarza z jednej strony posiadaczy towarów i pieniędzy, z drugiej zaś — ludzi posiadających jedynie własną siłę roboczą. Taki stan rzeczy ani nie wynika z przyrody, ani z istoty społeczeństwa i nie jest wspólny wszystkim epokom historycznym. Sam jest on oczywiście wynikiem rozwoju dziejowego, wytworem wielu ekonomicznych przewrotów i upadku dawniejszych form produkcji społecznej.
 Ale i inne rozważane poprzednio przez nas kategorje (podstawowe pojęcia) ekonomiczne noszą na sobie piętno historyczne. Wytwór pracy staje się towarem w określonych warunkach historycznych. Dopóki, naprzykład, jest wytwarzany w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb wytwórcy — dopóty nie staje się towarem. Gdybyśmy chcieli zbadać, w jakich warunkach wszystkie wytwory lub przynajmniej ich większość przybiera postać towarów, zobaczylibyśmy, że dzieje się to tylko na podstawie pewnego całkiem określonego, mianowicie kapitalistycznego sposobu produkcji. Jednakże nie mieliśmy na oku podobnych badań przy analizie towaru. Produkcja towarowa i obieg towarów mogą zachodzić nawet wtedy, gdy ogromna większość masy wytworów, będąc obliczona na zaspokojenie własnych potrzeb wytwórców, nie zamienia się w towary, czyli gdy społecz-