Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/185

wiek rezultat świadomości. Znaczy to, że jej punktem wyjścia może być nie idea, lecz tylko zjawisko zewnętrzne. Krytyka poprzestanie na porównaniu, zestawieniu i konfrontacji faktu nie z ideą, lecz z innym faktem. Ważne jest dla niej tylko, żeby oba te fakty były możliwie najściślej zbadane i żeby wyobrażały istotnie wobec siebie różne stopnie rozwoju, a oprócz tego ważne jest, żeby równie ściśle zbadane były porządek, kolejność i związek, w jakich przejawiają się te stopnie rozwoju... Niejednemu czytelnikowi może przyjść na myśl i takie pytanie:...przecież ogólne zasady życia ekonomicznego są takie same, niezależnie od tego, czy stosują się do teraźniejszości czy do przeszłości. Ale tego właśnie Marks nie uznaje. Takich praw oderwanych według niego wcale niema. Według niego, przeciwnie, każdy okres dziejowy ma swe własne prawa... Gdy tylko życie przeżyło dany okres rozwoju, wyszło z danego stadjum a weszło w inne, to zaczyna się rządzić innemi już prawami. Słowem, życie ekonomiczne ukazuje nam zjawisko, zupełnie analogiczne do historji rozwoju, którą obserwujemy w innych dziedzinach biologji... Dawni ekonomiści zapoznawali naturę praw ekonomicznych, porównywując je z prawami fizyki i chemji... Głębsza analiza zjawisk dowiodła, że organizmy społeczne różnią się od siebie nie mniej głęboko niż organizmy roślinne i zwierzęce... Wskutek odmiennej budowy tych organizmów, różnorodności ich organów, odmienności warunków, w jakich organy te muszą funkcjonować i t. d., jedno i to samo zjawisko na różnych stopniach rozwoju może podlegać zupełnie różnym prawom. Marks naprzykład zaprzecza, jakoby prawo przyrostu ludności było takie samo wszędzie i zawsze, dla wszystkich czasów i wszystkich miejsc. Przeciwnie, twierdzi on, że każdy stopień rozwoju ma własne prawo zaludnienia... W zależności od różnego rozwoju sił wytwórczych zmieniają się stosunki i rządzące niemi prawa. W ten sposób, stawiając przed sobą cel, — zbadanie i wyjaśnienie kapitalistycznego ustroju gospodarczego, Marks sformułował tylko ściśle naukowo cel, który musi sobie postawić każde dokładne badanie życia ekonomicznego... Wartość naukowa takich badań polega na wyjaśnieniu tych poszczególnych praw, którym podlegają powstanie, istnienie, rozwój, śmierć danego organizmu społecznego i zastąpienie go przez inny, wyższy. I tę wartość książka Marksa posiada rzeczywiście“.
 Lecz przedstawiając tak trafnie to, co nazywa moją rzeczy-