rynku, a więc nabywa i pracę taką, jaka wytworzyła się w okresie, gdy jeszcze kapitalistów nie było. Przekształcenie samego sposobu produkcji wskutek podporządkowania pracy kapitałowi może nastąpić dopiero później i dlatego musi być też później rozpatrzone.
Proces pracy, odbywający się jako proces spożycia siły roboczej przez kapitalistę, wykazuje teraz dwa swoiste zjawiska.
Robotnik pracuje pod kontrolą kapitalisty, do którego należy jego praca. Kapitalista przestrzega, żeby praca odbywała się jak należy i żeby środki produkcji były stosowane celowo, a więc, żeby nie trwoniono materjałów surowych i żeby oszczędzano narzędzi pracy, to jest żeby niszczono je tylko o tyle, ile tego wymaga ich zużycie przy pracy.
Ale powtóre: wytwór jest własnością kapitalisty, a nie bezpośredniego wytwórcy-robotnika. Kapitalista opłaca np. dzienną wartość siły roboczej. Użytkowanie jej w ciągu tego dnia należy więc do niego, tak samo jak użytkowanie każdego innego towaru, np. konia, wynajętego na jeden dzień. Spożycie towaru należy do jego nabywcy, posiadacz zaś siły roboczej, dając mu swą pracę, daje mu w rzeczywistości tylko sprzedaną przez siebie wartość użytkową. Z chwilą, gdy wszedł do warsztatu kapitalisty, wartość użytkowa jego siły roboczej, a więc jej zużycie, praca, należy już do kapitalisty. Nabywając siłę roboczą, kapitalista zaszczepił samą pracę jako żywy czynnik fermentu martwym, a również do niego należącym składnikom wytworu. Z jego punktu widzenia proces pracy jest tylko spożyciem kupionego przezeń towaru siły roboczej, którą jednak może on spożyć tylko wówczas, gdy dołączy do niej środki produkcji. Proces pracy jest to proces, zachodzący między rzeczami, nabytemi przez kapitalistę, między należącemi do niego rzeczami. To też wytwór tego procesu należy do niego zupełnie tak samo, jak wytwór procesu fermentacyjnego w jego piwnicy[1].
- ↑ „Wytwory są przywłaszczane, zanim jeszcze zostaną przekształcone w kapitał. Przekształcenie to nie chroni ich od tego przywłaszczenia“. (Cherbuliez: „Riche ou pauvre, edit. Paris 1841“, str. 53, 54). „Sprzedając swą pracę wzamian za określoną ilość środków utrzymania (approvisionnement), proletariusz zrzeka się całkowicie wszelkiego udziału w wytworze. Przywłaszczenie wytworów pozostaje zupełnie takie, jak przedtem, nie zostało w żadnej mierze zmienione przez wspomnianą umowę. Wytwór należy wyłącznie do kapitalisty, który dostarczył surowcowi i środków utrzymania. Jest to nieuniknione następstwo prawa przywłaszczenia,
