two i najemnictwo, różnią się od siebie tylko sposobem, w jaki ta praca dodatkowa wyciskana bywa z bezpośredniego wytwórcy, z robotnika[1].
Skoro wartość kapitału zmiennego równa się wartości nabytej przezeń siły roboczej i skoro wartość tej siły roboczej określa niezbędną część dnia roboczego, podczas gdy wartość dodatkowa ze swej strony jest określona przez dodatkową część dnia roboczego, więc wynika stąd: wartość dodatkowa tak ma się do kapitału zmiennego, jak praca dodatkowa do niezbędnej, czyli stopa wartości dodatkowej
Obie te proporcje wyrażają tylko w różnej postaci ten sam stosunek, a mianowicie raz w postaci pracy zakrzepłej, drugi raz zaś w postaci pracy płynnej.
Stopa wartości dodatkowej jest przeto wykładnikiem stopnia wyzysku siły roboczej przez kapitał czyli robotnika przez kapitalistę[2].
Zgodnie z naszem założeniem wartość wytworu = 410 f. st. + 90 f. st. i + 90 f. st. m, a wyłożony kapitał wynosi 500 f. st. Ponieważ wartość dodatkowa = 90, a kapitał wyłożony = 500,
- ↑ Pan Wilhelm Tucydydes Roscher z iście Gottschedowską genjalnością (Gottsched u Niemców jest typem nudnego pedanta, R.) odkrywa, że jeśli dziś powstawanie wartości dodatkowej i wytworu dodatkowego, a w związku z tem i nagromadzanie kapitału należy zawdzięczać „oszczędności“ kapitalisty, który wzamian za to „domaga się np. procentu“, to przeciwnie: „na najniższych stopniach kultury... słabsi byli zmuszani do oszczędności przez silniejszych“. („Die Grundlagen der Nationaloekonomie“, 3 auflage, 1858, str. 78). Do oszczędzania pracy? czy też nieistniejącego nadmiaru wytworów? Do wyszukiwania takich mniej lub bardziej sielankowych okoliczności, jakiemi kapitaliści usprawiedliwiają przywłaszczanie sobie istniejących wartości dodatkowych, i do podawania ich za przyczyny powstawania tej wartości dodatkowej zmusza takiego Roschera i kompanję nietylko istotna ignorancja, lecz i apologetyczna odraza do rzetelnej analizy wartości i wartości dodatkowej, która zawsze może doprowadzić do wniosków policyjnie zakazanych.
- ↑ Przypis do wyd. 2-go. Stopa wartości dodatkowej dokładnie wyraża stopień wyzysku siły roboczej, lecz nie jest bynajmniej wykładnikiem bezwzględnej wysokości tego wyzysku. Tak np. gdy praca niezbędna = 5 godzinom a praca dodatkowa = 5 godzinom, to stopa wartości dodatkowej = 100%. Wielkość wyzysku mierzy się tu pięciu godzinami. Gdy jednak praca niezbędna = 6 godzinom a praca dodatkowa = 6 godzinom, to stopa wyzysku pozostaje bez zmiany, wynosząc 100%, podczas gdy rozmiary wyzysku wzrosły o 20%, a mianowicie z 5 do 6 godzin.
