Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/265

Wystąpił problem z korektą tej strony.

obraża pracę dodatkową. Ponieważ dzień roboczy = ab + bc, to jest = ac, więc zmienia się wraz ze zmienną wielkością bc. Ponieważ ab jest dane, więc stosunek bc do ab zawsze może być zmierzony. W dniu roboczym I stanowi on 3/6, w dniu roboczym II — 6/6, a w dniu roboczym III — % ab. Ponieważ zaś następnie stosunek: określa stopę war tości dodatkowej, więc stopa ta jest dana przez ten stosunek.
W tych trzech różnych dniach roboczych stopa ta wynosi każdorazowo 16⅔, 50 i 100%. Naodwrót jednak sama stopa wartości dodatkowej nie dałaby nam jeszcze wielkości dnia roboczego. Gdyby np. wynosiła ona 100%, to dzień roboczy mógłby trwać 8, 10, 12 godzin i t. d. Wskazywałaby ona, że oba składniki dnia roboczego, a mianowicie praca niezbędna i praca dodatkowa, są jednakowo wielkie, lecz nie wskazywałaby, jak wielka jest każda z tych części.
A więc dzień roboczy nie jest wielkością stałą lecz zmienną. Wprawdzie jedna z jego części jest określona czasem pracy, potrzebnym do ustawicznego odtwarzania samego robotnika, lecz jego całkowita wielkość zmienia się wraz z długością lub czasem trwania pracy dodatkowej. A więc dzień roboczy może być określony, lecz sam przez się jest wielkością nieokreśloną[1].

Choć jednak dzień roboczy nie jest wielkością stałą, lecz płynną, to przecież może on zmieniać się tylko w pewnych granicach. Jego granica minimalna nie da się jednak określić. W każdym razie, jeżeli przypuścimy, że przedłużenie prostej, t. j. bc, czyli praca dodatkowa równa się zeru, to otrzymamy granicę minimalną, a mianowicie tę część dnia, w ciągu której robotnik musi nieodzownie pracować, żeby utrzymać się przy życiu. W warunkach jednak kapitalistycznego sposobu produkcji praca niezbędna zawsze może stanowić tylko część dnia roboczego, tak że dzień roboczy nigdy nie spadnie aż do tej granicy minimalnej. Natomiast dzień roboczy posiada pewną granicę maksymalną. Poza pewne ramy przedłużyć go niepodobna. Ta granica maksymalna jest określona wi sposób dwojaki. Z jed-

  1. „Praca dzienna jest wielkością nieokreśloną, może być długa lub krótka“. („An essay on trade and commerce, containing observations on taxation etc. London 1770“, str. 73).