Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/348

w stosunku prostym do liczby robotników, zatrudnionych równocześnie. Jeżeli więc wartość dzienna siły roboczej równa się jednemu talarowi, to trzeba wyłożyć kapitał wysokości 100 talarów, aby móc wyzyskiwać dziennie 100 sił roboczych, a kapitał wysokości n talarów, aby móc wyzyskiwać n sił roboczych.
 Tak samo, jeżeli kapitał zmienny, równy 1 talarowi, stanowiący dzienną, wartość jednej siły roboczej, wytwarza dzienną wartość dodatkową wysokości jednego talara, to kapitał zmienny wysokości 100 talarów wytwarza dzienną wartość dodatkową równą 100 talarom, a kapitał zmienny wysokości n talarów — dzienną wartość dodatkową równą 1 talarowi ✕ n. Masa wytworzonej wartości dodatkowej równa się więc wartości dodatkowej, której dostarcza dzień roboczy pojedynczego robotnika, pomnożonej przez liczbę robotników zatrudnionych. Ale ponieważ zkolei masa wartości dodatkowej, którą wytwarza pojedynczy robotnik, przy danej wartości siły roboczej określona jest przez stopę wartości dodatkowej, innemi słowy przez stosunek dodatkowej pracy robotnika do jego pracy niezbędnej — to wynika stąd następujące pierwsze prawo: masa wartości dodatkowej, wytwarzanej przez dany kapitał zmienny, równa się wielkości tego wyłożonego kapitału zmiennego, pomnożonej przez stopę wartości dodatkowej; albo też równa się wartości jednej siły roboczej, pomnożonej przez stopień jej wyzysku i pomnożonej przez liczbę sił roboczych, zatrudnionych równocześnie.
 Przypuszczamy stale nietylko to, że wartość przeciętnej siły roboczej jest wielkością stałą, ale również, że robotnicy, zatrudnieni przez danego kapitalistę, są sprowadzeni do robotników przeciętnych. Bywają wypadki wyjątkowe, gdy wytworzona wartość dodatkowa nie wzrasta proporcjonalnie do liczby robotników wyzyskiwanych, ale wtedy również wartość siły roboczej nie pozostaje stała.
 Jeżeli więc masę wartości dodatkowej nazwiemy M, przeciętną wartość dodatkową, przeciętnie dziennie dostarczoną przez jednego robotnika — m, kapitał zmienny, wykładany codziennie na zakup pojedyńczej siły roboczej — v, całkowitą sumę kapitału zmiennego — V, wartość przeciętnej siły roboczej — s, stopień jej wyzysku — ${\frac {{\text{p}}_{1}}{\text{p}}}{\biggl (}{\frac {\text{praca dodatkowa}}{\text{praca niezbędna}}}{\biggr )}$, a liczbę