Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/363

 Wartość dodatkową, wytworzoną zapomocą przedłużenia dnia roboczego, nazywam wartością dodatkową bezwzględną [absolutną]; natomiast wartość dodatkową, wynikającą ze skrócenia niezbędnego czasu pracy i odpowiedniej zmiany w stosunkowej wielkości obu części składowych dnia roboczego — wartością dodatkową względną.
 Ażeby zniżyć wartość siły roboczej, wzrost siły wytwórczej pracy musi objąć te gałęzie przemysłu, których wytwory określają wartość siły roboczej, a więc bądź wchodzą w skład zwykłych środków utrzymania, bądź mogą je zastąpić. Lecz wartość towaru jest określona nietylko przez ilość pracy, która nadaje mu formę ostateczną, ale również przez masę pracy, która tkwi w narzędziach produkcji; naprzykład wartość buta — nietylko przez pracę szewca, lecz również przez wartość skóry, smoły, dratwy i t. d. A więc wartość siły roboczej obniża się również przez wzmożenie siły wytwórczej pracy oraz przez odpowiadające mu potanienie towarów w tych gałęziach przemysłu, które dostarczają materjalnych składników kapitału stałego, a mianowicie środków pracy i materjału pracy dla produkcji środków utrzymania. Natomiast wzmożenie siły wytwórczej pracy w gałęziach produkcji, które nie wytwarzają ani środków utrzymania, ani środków produkcji dla ich wytwarzania, nie wywiera żadnego wpływu na wartość siły roboczej.
 Potanienie danego towaru wpływa oczywiście na zniżkę wartości siły roboczej tylko „pro tanto“, t. j. w tym stosunku, w którym dany towar bierze udział w reprodukcji siły roboczej. Koszule naprzykład są niezbędnym środkiem utrzymania, lecz tylko jednym z wielu. Ich potanienie zmniejsza jedynie wydatek robotnika na koszule. Lecz suma całkowita niezbędnych środków utrzymania składa się z wielu różnych towarów, które wszystkie są wytworami różnych gałęzi przemysłu, przyczem wartość każdego z tych towarów stanowi odpowiednią część wartości siły roboczej. Wartość ta zmniejsza się wraz ze zmniejszeniem czasu pracy, niezbędnego dla jej odtworzenia; ogólne zaś skrócenie tego czasu równa się sumie skróceń we wszystkich tych poszczególnych gałęziach przemysłu. Traktujemy tutaj ten ogólny rezultat tak, jak gdyby był on bezpośrednim rezultatem i bezpośrednim celem w każdym oddzielnym wypadku. Jeżeli naprzykład oddzielny kapitalista zniża cenę koszul dzięki wzmożeniu siły wytwórczej pracy, to bynaj-