rodzaju przedsięwzięcia“[1]. Ta potęga królów azjatyckich i egipskich lub arcykapłanów etruskich i t. p. przeszła w społeczeństwie nowożytnem na kapitalistę, bez względu na to, czy występuje on jako kapitalista indywidualny, czy też, jak w spółkach akcyjnych, jako kapitalista zbiorowy.
Kooperacja w procesie pracy, taka, jaka już w zaraniu kultury ludzkiej góruje u ludów myśliwskich[2], albo w rolniczej gminie Hindusów, polega z jednej strony na spólnem władaniu warunkami produkcji, z drugiej strony na tem, że oddzielna jednostka nie przerwała jeszcze sznura pępkowego, łączącego ją ze szczepem lub gminą, z któremi jest zrośnięta tak silnie, Z. jak pszczoła z ulem. Obie te cechy odróżniają kooperację pierwotną od kooperacji kapitalistycznej. Sporadyczne [rzadko spotykane] stosowanie kooperacji na szerszą skalę w świecie starożytnym, w średniowieczu i w nowożytnych kolonjach opiera się na stosunkach bezpośredniego panowania i poddaństwa, najczęściej na niewolnictwie. Natomiast kapitalistyczna forma kooperacji już w założeniu swojem opiera się na wolnym robotniku najemnym, sprzedającym kapitałowi swą siłę roboczą. Jednak historycznie rozwija się ona jako przeciwieństwo gospodarki chłopskiej i niezależnego rzemiosła, bez względu na to, czy posiada ono formę cechową, czy też nie[3]. Kooperacja kapitalistyczna nie występuje wobec nich jako szczególna forma historyczna kooperacji, lecz raczej kooperacja sama wydaje się formą historyczną, właściwą kapitalistycznemu procesowi produkcji i stanowiącą jego cechę wyróżniającą.
Jak społeczna siła wytwórcza pracy, rozwinięta przez kooperację, przybiera postać siły wytwórczej kapitału, tak kooperacja
- ↑ R. Jones: „Texbook of lectures etc. Hertford 1852“, str. 77, 78. Zbiory starożytności asyryjskich, egipskich i t. d. w Londynie i innych stolicach europejskich czynią nas naocznymi świadkami przebiegu ówczesnych (prac, opartych na kooperacji.
- ↑ Kto wie, czy nie ma słuszności Linguet, który w swej „Théorie des lois civiles“ przedstawia polowanie, jako pierwszą formę kooperacji, a polowanie na ludzi (wojnę), jako jedną z pierwszych form polowania.
- ↑ Drobna gospodarka chłopska i niezależne rzemiosło, które poczęści stanowiły podstawę feodalnego trybu produkcji, poczęści zaś przeżyły jego upadek, trwając nadal obok kapitalistycznego przedsiębiorstwa, stanowiły również podstawę ekonomiczną społeczeństwa starożytnego w jego najlepszym okresie, a mianowicie po upadku pierwotnej, wschodniej własności gminnej, a zanim niewolnictwo stało się przeważającym trybem produkcji.
