Kooperacja, oparta na podziale pracy, osiąga w rękodzielnictwie swą, formę klasyczną. Jako charakterystyczna forma procesu produkcji kapitalistycznej panuje ona we właściwym okresie rękodzielniczym, który biegnie mniej więcej od połowy wieku szesnastego do ostatniego trzydziestolecia wieku osiemnastego.
Rękodzielnictwo powstaje w dwojaki sposób.
Albo kapitalista gromadzi w jednym warsztacie pod swą komendą robotników różnych rzemiosł samodzielnych, przez których ręce dany produkt musi kolejno przechodzić, zanim przybierze swą ostateczną, dojrzałą postać. Naprzykład kareta była wytworem zbiorowym wielkiej liczby samodzielnych rzemieślników, jak to stelmachów, siodlarzy, tapicerów, ślusarzy, rymarzy, tokarzy, szmuklerzów, szklarzy, malarzy, lakierników, złotników i t. d. Natomiast rękodzielnia karetnicza łączy tych wszystkich rzemieślników w jednym warsztacie, gdzie pracują łącznie i jednocześnie. Wprawdzie nie można karety pozłocić, zanim jest gotowa, ale gdy wiele karet jest jednocześnie w robocie, pewna część ich wciąż jest w pozłacaniu, podczas gdy pozostałe karety przebywają wcześniejsze fazy procesu produkcji. Dotychczas jednak stoimy na gruncie kooperacji prostej, która zastaje gotowy materjał rzeczowy i ludzki. Niebawem jednak następuje zmiana zasadnicza. Tapicer, ślusarz, rymarz i t. d., zatrudniony wyłącznie w karetnictwie, traci pomału zarówno przyzwyczajenie, jak zdolność wykonywania, swego starego rzemiosła w całej rozciągłości. Z drugiej strony jego bardziej jednostronna praca
Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/386
Wystąpił problem z korektą tej strony.
Rozdział dwunasty.
PODZIAŁ PRACY I RĘKODZIELNICTWO.
1. Dwojaki początek rękodzielnictwa.
