botnika cząstkowego, ponieważ odtwarza i potęguje systematycznie do najwyższego stopnia w obrębie warsztatu pracy ten samorzutny podział zajęć, który już zastała w społeczeństwie. Z drugiej strony przekształcanie czynności cząstkowej w dożywotni zawód człowieka odpowiada dążności dawnego społeczeństwa, aby zawody były dziedziczne, aby stały się skamieniałemi kastami lub przynajmniej skostniałemi cechami, jeżeli już dane historyczne warunki stwarzają pewną ruchliwość jednostki, sprzeczną z kastowością. Kasty i cechy wynikają z tego samego prawa przyrody, które rządzi podziałem roślin i zwierząt na gatunki i rodzaje, z tą tylko różnicą, że na pewnym szczeblu rozwoju dziedziczność kast i wyłączność cechów zostają zadekretowane, jako ustawa społeczna[1].
„Muśliny z Dakka są niedoścignione pod względem swej delikatności, a perkale i inne tkaniny z Koromandel — pod względem świetności i trwałości swych kolorów. A jednak są wyrabiane bez kapitału, maszyn, podziału pracy i któregokolwiek z tych środków, które w Europie tak bardzo sprzyjają fabrykacji. Tkacz jest robotnikiem pojedyńczym, wyrabiającym tkaninę na zamówienie klienta, przy pomocy krosien najprostszej budowy, niekiedy złożonych tylko z drążków drewnianych, byle jak spojonych. Nie posiada on nawet żadnego przyrządu dla naciągania osnowy, tak że krosna muszą wciąż być rozciągnięte w całej swej długości i są przez to tak wielkie i niekształtne, że nie mieszczą się w chacie wytwórcy, który musi zatem pracować na dworze i przerywać robotę przy każdej zmianie pogody“[2].
- ↑ „Również rzemiosła... osiągnęły w Egipcie wysoki stopień doskonałości. Albowiem jedynie w tym kraju nie wolno rzemieślnikom mieszać się do spraw innej klasy obywateli, lecz muszą oni wyłącznie uprawiać zawód, dziedziczny w ich rodzie na mocy prawa... Widzimy u innych narodów, że rzemieślnicy rozpraszają swą uwagę na zbyt wiele przedmiotów... to próbują rolnictwa, to biorą się do handlu, to uprawiają naraz dwa lub trzy rzemiosła. W państwach wolnych przeważnie chodzą na zgromadzenia ludowe... Natomiast w Egipcie każdy rzemieślnik pod lega ciężkim karom, jeżeli miesza się do spraw państwowych lub wykonywa naraz różne rzemiosła. Nic więc nie może zamącić jego pilności w swym zawodzie... A przytem, otrzymawszy w spadku wiele prawideł swego kunsztu, tem gorliwiej starają się wprowadzić nowe udoskonalenia“ (Diodorus Siculus: „Historische Bibliothek“, tom I, roz. 74).
- ↑ „Historical and descriptive account of British India etc., by Hugh Murray, James Wilson etc. Edinburgh 1832“, tom II, str. 449. Krosno indyjskie jest wysokie, to znaczy) że osnowa jest naciągana pionowo.
