ham wyrabianych jest około 500 odmian młotków, z których każda służy tylko dla określonego procesu pracy, a nawet nieraz szereg odmian pewnego typu młotków służy dla różnych czynności w tym samym procesie pracy. Okres rękodzielniczy upraszcza, ulepsza i rozmnaża, narzędzia pracy dzięki przystosowaniu ich do wyłącznych czynności poszczególnych, wykonywanych przez robotników cząstkowych[1]. Stwarza on przeto zarazem jeden z. materialnych warunków powstania maszyny, która jest kombinacją narzędzi prostych.
Robotnik cząstkowy oraz jego narzędzie stanowią proste składniki rękodzielnictwa. Przejdźmy teraz do całokształtu.
Rękodzielnictwo rozpada się na dwie formy podstawowe, które, choć niekiedy się łączą, to jednak zasadniczo stanowią dwa odrębne rodzaje i odgrywają zupełnie różną rolę przy późniejszem przekształcaniu rękodzielnictwa w wielki przemysł maszynowy. Ten dwojaki charakter rękodzielnictwa wynika z natury samego wyrobu, który bądź powstaje w drodze czysto mechanicznego łączenia odrębnych wytworów cząstkowych, bądź zawdzięcza swą ostateczną postać szeregowi kolejnych i związanych ze sobą procesów i czynności.
Lokomotywa naprzykład składa się z 5.000 zgórą oddzielnych części. Nie jest ona jednak przykładem pierwszego typu właściwego rękodzielnictwa, gdyż jest tworem wielkiego przemysłu. Zegarek natomiast jest tu dobrym przykładem; także William Petty posługuje się nim dla wyjaśnienia rękodzielniczego podziału pracy. Z indywidualnego wyrobu robotnika norymberskiego zegarek stał się wytworem społecznym wiel-
- ↑ Darwin w swem epokowem dziele „O powstawaniu gatunków“ tak się wyraża o naturalnych organach roślin i zwierząt: „Dopóki jeden i ten sam organ wykonywa różne czynności, dopóty zmienność „jego tem się być może, tłumaczy, że dobór naturalny nie tak starannie zachowuje lub też tępi wszelkie drobne odchylenia od formy pierwotnej, jakby to było, gdyby organ ten był przeznaczony do jednego tylko szczególnego celu. Podobnie noże, służące do krajania najróżniejszych przedmiotów, mogą mieć kształt mniej więcej jednakowy, natomiast narzędzie, przeznaczone do jednego tylko użytku, musi zmieniać swą formę dla każdego użytku odmiennego“.
