przekształcają się w samodzielne zawody. Zaznaczyliśmy już powyżej, że tam, gdzie wytwór jest tylko mechanicznem połączeniem produktów cząstkowych, prace cząstkowe mogą się znów wyodrębnić w niezależne rzemiosła. W celu lepszego przeprowadzenia podziału pracy wewnątrz rękodzielni, ta sama gałąź produkcji bywa dzielona na różne, a poczęści całkiem nowe rękodzielnie, zależnie od różnolitości materjałów surowych lub też od różnych form, które surowiec ten może otrzymywać. Tak więc we Francji już w pierwszej połowie 18-go wieku wyrabiano z górą setkę różnych rodzajów tkanin jedwabnych, przyczem w Avignon naprzykład istniała ustawa, że „każdy uczeń winien się poświęcać wyrobowi jednego rodzaju tkanin, i nie wolno mu uczyć się jednocześnie wyrobu tkanin różnych rodzajów”. Podział pracy — według okolic kraju przytwierdza poszczególne gałęzie produkcji do poszczególnych okręgów; podział ten otrzymuje nowego bodźca przy produkcji rękodzielniczej, ciągnącej korzyść z wszelkiej odrębności[1]. Rozszerzenie rynku światowego i system kolonjalny, które należą do niezbędnych warunków istnienia epoki rękodzielnictwa, dostarczają jej obfitego materjalu dla podziału pracy w społeczeństwie. Nie tu miejsce na wykazywanie, jak podział pracy ogarnia obok ekonomicznej wszelkie inne dziedziny społeczne, jak wszędzie staje się podstawą tego rozwoju fachowości i specjalności, tego rozczłonkowania człowieka, które już Fergusonowi, nauczycielowi Adama Smitha, wydarło okrzyk: „Stajemy się narodem Helotów, niema już śród nas wolnych obywateli“[2].
Jednakowoż, pomimo tak licznych analogij i związków pomiędzy podziałem pracy w społeczeństwie a podziałem pracy w warsztacie, różnią się one nietylko stopniem, lecz samą swą istotą. Analogja ta jest bezspornie najbardziej uderzająca tam, gdzie zachodzi wewnętrzny związek pomiędzy różnemi gałęziami produkcji. Naprzykład hodowca bydła wytwarza skórę, garbarz ją wyprawia, a szewc zamienia ją w buty. Każdy z nich
- ↑ „Czyż sukiennictwo angielskie nie jest podzielone na szereg działów lub gałęzi, z których każda ma siedzibę w jakiejś okolicy, gdzie jest uprawiana wyłącznie lub przeważnie: sukna cienkie w Somersetshire, sukna grube w Yorkshire, o szerokości podwójnej w Exeter, tkaniny jedwabne w Sudbury, krepy w Norwich, półwełniane w Kendal, kapy w Whitney, i t. d.?“ (Berkeley: „The querist, 1750“, § 520).
- ↑ A. Ferguson: „History of civil society. Edinburgh 1707“ cześć IV, rozdz. II, str. 285.
