Dzięki rozczłonkowaniu pracy rzemieślniczej, specjalizacji narzędzi pracy, formowaniu robotników cząstkowych, ich grupowaniu i łączeniu w jeden mechanizm zbiorowy, rękodzielniczy podział pracy prowadzi do rozczłonkowania pod względem jakościowym i do proporcjonalności pod względem ilościowym społecznych procesów produkcji, a przez to stwarza określoną organizację pracy społecznej i rozwija zarazem nową społeczną siłę wytwórczą pracy. Rękodzielniczy podział pracy, jako swoiście kapitalistyczna forma społecznego procesu produkcji — a w danych warunkach nie mógł on rozwinąć się inaczej, niż w formie kapitalistycznej — jest tylko szczególną metoda wytwarzania wartości dodatkowej względnej, czyli podwyższania kosztem robotników, stopy pomnażania kapitału — co pospolicie nazywa się bogactwem społecznem, „wealth of nations“ i t. d. Nietylko rozwija on społeczną siłę wytwórczą pracy dla kapitalisty, zamiast dla robotnika, ale wręcz kosztem zniekształcenia robotnika indywidualnego. Stwarza nowe warunki panowania kapitału nad pracą. Jeżeli więc z jednej strony występuje jako postęp dziejowy i niezbędny czynnik ekonomicznego rozwoju społeczeństwa, to z drugiej strony — jako środek ucywilizowanego i wyrafinowanego wyzysku.
Ekonomja polityczna, która dopiero w okresie rękodzielniczym poczyna występować jako odrębna nauka, rozpatruje wogóle społeczny podział pracy wyłącznie z punktu widzenia rękodzielniczego podziału pracy[1], to znaczy uważa go za środek po temu, aby zapomocą tej samej ilości pracy wytworzyć większą ilość towaru, a więc zniżyć ceny towarów i przyśpieszyć nagromadzanie kapitału. W jaskrawem przeciwieństwie do tego wysuwania na plan pierwszy ilości i wartości wymiennej pisarze starożytności klasycznej zajmują się wyłącznie jakością i wartością użytkową[2]. Dzięki podziałowi społecznych gałęzi
- ↑ Lepiej od Smitha dojrzeli kapitalistyczny charakter rękodzielniczego podziału pracy pisarze dawniejsi, jak Petty albo jak bezimienny autor „Advantages of east-India trade“ i t. d.
- ↑ Śród autorów nowożytnych wyjątek stanowią niektórzy pisarze 18-go wieku, którzy w sprawie podziału pracy wzorują się prawie wyłącznie na starożytnych, jak Beccaria i James Harris. Tak więc Beccaria mówi: „Doświadczenie poucza każdego, że kto wciąż wdraża rękę i umysł do tej samej racy i do tych samych wyrobów, ten osiąga wyniki łatwiejsze, obfitsze i lepsze, niż gdyby każdy oddzielnie sam sobie wytwarzał wszystko, co tylko mu potrzeba... W ten sposób dla powszechnej i prywatnej korzyści ludzie się dzielą na różne klasy i stany“ (Cesare Beccaria:
