na — nabywcą. Jednak, tak samo jak przy przemianie towaru obydwie formy jego, forma towarowa i forma pieniężna, istnieją jednocześnie, choć na przeciwległych krańcach, tak też posiadaczowi towarów jako sprzedawcy, przeciwstawia się inny nabywca, a jako nabywcy inny sprzedawca. Podobnie jak ten sam towar kolejno odbywa dwie przeciwne przemiany, z towaru stając się pieniądzem, a z pieniądza towarem, tak również ten sam posiadacz towarów gra kolejno rolę sprzedawcy i nabywcy. Role te więc nie są stałe, skoro w toku obiegu towarów zmieniają się wciąż ich wykonawcy.
Całkowita metamorfoza towaru w swej najprostszej formie wymaga istnienia czterech krańców i trzech personae dramatis, trzech osób działających. Naprzód towarowi przeciwstawia się pieniądz, jako forma jego wartości, posiadająca gdzieś w cudzej kieszeni byt konkretny i brzęczący. A więc posiadaczowi towaru przeciwstawia się posiadacz pieniędzy. Z chwilą, gdy towar jest zamieniony w pieniądz, ten staje się jego chwilową formą równoważną, której wartość użytkowa, czyli treść, istnieje gdzie indziej, ucieleśniona w innych towarach. Pieniądz jest jednocześnie końcem pierwszej przemiany towaru i początkiem drugiej. A więc sprzedawca z pierwszego aktu staje się nabywcą w akcie drugim, gdzie spotyka się z trzecim posiadaczem towarów, jako sprzedawcą.[1]
Dwie przeciwne fazy metamorfozy towaru tworzą ruch okrężny: forma towarowa, wyzbycie się formy towarowej, powrót do formy towarowej. Jednakże towar występuje tu w dwóch przeciwnych rolach. Na początku nie jest wartością użytkową dla swego posiadacza, lecz staje się nią w końcu. Tak samo złoto z początku występuje, jako skrystalizowana wartość, w którą się towar zamienia, potem zaś rozpływa jako zwykły równoważnik towaru.
Obie metamorfozy, które składają się na okrężny ruch towaru, są jednocześnie odwrotnemi metamorfozami cząstkowemi dwóch innych towarów. Ten sam towar (płótno) otwiera szereg własnych przemian i zamyka całkowitą metamorfozę innego towaru (pszenicy). Podczas swej pierwszej przemiany, sprzedaży, odgrywa te dwie role we własnej osobie; natomiast zamie-
- ↑ „Istnieją cztery punkty końcowe i trzej kontrahenci, z których jeden występuje dwa razy“ (Le Trosne: „De l’intérêt social“, Physiocrates, éd. Daire, Paris 1848“, str. 908).
