1739 przez samego Fontenay'a; t. XI przez tegoż wspólnie z Piotrem Brumoy 1744; t. XI przez samego Brumoy 1744), było dalej prowadzone przez naszego jezuitę, który napisał 6 następnych tomów (do 1539 r.) i wydał je 1745—1749 r. w Paryżu (tom XIX w Paryżu 1847, przez o. Prat jezuitę). Dzieło to rozjaśniło wiele kwestji, odnoszących się do dyscypliny kościoła francuzkiego; ścisła krytyka faktów, umiarkowany ton w przedstawianiu wypadków i powaga stylu cechują tę Historję [1]. W 1745 przełożeni zakonu powołali B. na inne pole, na którém pozostał on aż do chwili rozwiązania jezuitów we Francji: poruczono mu kierownictwo dziennika Journal de Trevoux, założonego przez jezuitę Tournemine. Będąc redaktorem pisma, mającego na celu przeciwdziałanie ateizmowi i obronę Kościoła, musiał B. walczyć z encyklopedystami, jako głównymi wrogami chrześcjaństwa. Miłośnik prawdy, bronił jej zawsze z głębokim spokojem i wytykał przeciwnikom ich złość i błędy. Ani epigramy Diderota, ani przycinki d'Alemberta, ani szyderstwa chełpliwego Woltera nie potrafiły sprowadzić B. z drogi umiarkowania, co znowu tém większy szacunek jednało dyrektorowi dziennika i sprawie przez niego bronionej. Miłością prawdy powodowany, napisał on także traktat o błędach i skażeniu faktów historycznych w dziełach jezuitów: Hardouina i Berruyera, lecz traktat ten nie był drukowany. Po rozwiązaniu zakonu, B. chciał ostatnie dni swoje u trapistów przepędzić. Wykonaniu tego zamiaru sprzeciwiał się przełożony trapistów, dowodząc, że B. na inném polu z większą korzyścią dla Kościoła zdolności swoich będzie mógł użyć. Mianowany przez króla nauczycielem późniejszego Ludwika XVI, w tych obowiązkach pozostawał do 1764 roku, poczém udał się nad Ren i zamieszkał w Offenburgu. W dziesięć lat później przeniósł się do Bourges, gdzie resztę życia na studjach i modlitwie spędził. Um. 15 Grud. 1782 r., w 78 roku życia. Od czasu opuszczenia dworu królewskiego, B. pracował głównie nad Pismem św. i tym studjom zawdzięczamy komentarze do psalmów (Les Pseaumes, trad. avec des reflex., Paris 1785, 8 v. 12-0) i Izajasza, i Oeuvres spirituelles, w poprawnej edycji wydane 1811 r. w Paryżu. W dziełach tych, a mianowicie w ich części dogmatycznej, B. wykazał głębokie pojmowanie prawd chrześcjańskich i wielką znajomość serca ludzkiego. Jasno widział on niebezpieczeństwa, jakiemi upadek wiary zagrażał i mężnie podnosił wymowny głos dla zapobieżenia temu, czemu już nikt zapobiedz nie mógł. (Stemmer). J. N.
Berti Jan Wawrzyniec, jeden z najznakomitszych teologów katolickich ostatniego wieku. Ur. 28 Maja 1696 r. we wsi Sarravezza, w Toskańskiém, młodo wstąpił do zakonu augustjanów, w którym pełnił różne obowiązki. Uczył teologji w Pizzie i otrzymał tytuł teologa królewskiego. Um. tamże 26 Maja 1766 r. Berti ogłosił w Rzymie (1739—1747), z rozkazu jenerała, swój wykład dogmatyki katolickiej, w 10 t. in f., p. n. Theologia historico-dogmatico-scholastica, seu libri de theologicis di-
- ↑ Praestantissimum est opus hoc, mówi protestancki bibljograf Walch, Biblioth. theolog. selecta, t. III (Bibl. histor.) Jenae 1762 s. 189 ac quamvis auctores in ordinem jesuitarum adscripti, studia sua erga pontificem romanum ejusque auctoritatem hund obscure monstraverint.... fatendum tamen est eos de historia Galliarum sacra optime meritos esse.
