Strona:PL Samuel Dickstein - Matematyka i rzeczywistość szkic.pdf/30

Ta strona została uwierzytelniona.

Odkrycie takich postulatów, określenie elementów zasadniczych A, B, C,... nie było rzeczą łatwą i wymagało całych wieków długiego rozwoju umysłowego; datuje ono właściwie od Galileusza i zostało sformułowane przez Newtona. Jednym np. z takich postulatów zasadniczych mechaniki jest prawo tak zwanej bezwładności, z którem ściśle w rozwoju mechaniki wiąże się pojęcie siły i masy. Prawo bezwładności znane jest ze wszystkich podręczników fizyki każdemu początkującemu uczniowi, a mimo to tkwi w niem głębia trudności, nad rozwiązaniem których pracują dotąd najtęższe umysły filozofów i matematyków [1][2]. Przekroczylibyśmy ramy niniejszego zarysu, gdybyśmy chcieli zająć się szczegółowym rozbiorem tego ważnego pytania; pozwolimy sobie tylko poczynić pewne uwagi, mające bliższy związek z przedmiotem naszym.
Prawo bezwładności jest sformułowane przez Newtona [3] w jego tak nazwanem, „pierwszem prawie ruchu“ w sposób następujący:
„Każde ciało trwa w swym stanie spoczynku albo ruchu jednostajnego i prostoliniowego dopóty, dopóki siły zewnętrzne nie spowodują zmiany tego stanu“.

Prawo to wyraża, jak mówi Clerk Maxwell, [4] przy jakich warunkach siła zewnętrzna nie istnieje, t. j. nie działa na ciało. Pomińmy więc to, że w powyższem wyrażeniu prawa bezwładności ukrywa się zarazem i pojęcie siły zewnętrznej i zastanówmy się nad pozostałą treścią. W braku takiej siły, ciało powinno pozostawać w stanie spoczynku lub poruszać się ruchem jednostajnym po linii prostej. Jak określić stan spoczynku? Oznacza on, że ciało nie powinno zmieniać swego miejsca w przestrzeni. Lecz miejsce ciała oznaczyć możemy tylko względnie do innych ciał. Jakie więc ciała wybierzemy do porównania; czy będzie to powierzchnia ziemi, czy słońce, czy gwiazdy stałe? O ziemi wiemy, że obraca się około swej osi i obiega około słońca; słońce i gwiazdy stałe prawdopodobnie zmieniają swe miejsca w przestrzeni. Gdzież jest więc to ciało lub raczej

  1. Pomysł podobnej transformacyi pojęć zawdzięczamy Petersenowi, Bemerkungen über den Beweis der Satzes von der Winkelsumme des Dreiecks (Mathematische Annalen, t. XXIX).
  2. Przypis własny Wikiźródeł Przypis błędny bądź stanowiący niefortunne odniesienie się autora do innego zakresu prac Petersena niż w przypisie podano.
  3. Newton, Philosophiae naturalis principia mathematica“ (1687) porówn. Wł. Natanson. „Wstęp do Fizyki teoretycznej“, 1891. str. 13.
  4. Clerk Maxwell, Materya i ruch, przekład polski 1879.