Strona:PL Samuel Dickstein - Matematyka i rzeczywistość szkic.pdf/32

ką jest np. kula, poruszająca się po gładkiej powierzchni poziomej, takim np. jeden z ciężarków, spadających w znanem doświadczeniu z machiną Atwooda. Kula, której na płaszczyznie nadano ruch, porusza się następnie w skutek bezwładności ruchem jednostajnym po linii prostej wciągu pewnego czasu; podobnież ruchem (prawie) jednostajnym spada ów ciężarek w machinie Atwooda ku ziemi. W tych przeto zjawiskach mamy doświadczalne stwierdzenie prawa bezwładności ciał, odniesionych do powierzchni ziemi. Ze zjawisk ruchu, spostrzeganych na powierzchni ziemi można już wydzielić a raczej wyidealizować treść prawa bezwładności. Galileusz zastosował je do teoryi ruchu ciał spadających, Newton poszedł dalej i zastosował do teoryi ruchów ciał niebieskich i do mechaniki wogóle. Tym sposobem, w miarę rozwijania się wiedzy, w miarę przekraczania pierwotnej dziedziny badań, stosowalność prawa bezwładności rozszerzała się coraz bardziej, stwierdzana wynikami obserwacyi, które wykazywały zgodność z teoryą. Tym sposobem prawo bezwładności w wysłowieniu Newtona i w tem znaczeniu, jakie obecnie nadaje mu mechanika, należy rozumieć, jako wyidealizowaną formę wyniku doświadczenia, którą stosujemy kolejno w miarę rozszerzania się dziedziny badań naszych do ruchów ziemskich, planetarnych, gwiazdowych. Jestto więc i prawda doświadczalna, jako z doświadczenia wydzielona i doświadczeniem na różnych stopniach rozwoju stwierdzić się dająca, i zarazem zasada kierownicza przy stosowaniu pojęć, zdobytych na pierwszych stopniach badania, przy badaniach dalszych; zasada, którą moglibyśmy zarzucić dopiero wtedy, gdybyśmy w pewnem stadyum badania znaleźli niezgodność obserwacyi z teoryą i zarazem dowieść mogli, że ta niezgodność jedynie z przyjęcia prawa bezwładności pochodzi. Do tej pory niezgodności takiej nie napotkano i stąd prawo bezwładności jest zasadą mechaniki fizykalnej i fizyki, w mechanice teoretycznej zaś pod tą lub inną formą (np. przez określenie matematyczne siły) jest