nauka języka polskiego tylko jeszcze w gimnazyum ś. Maryi Magdaleny w Poznaniu i w gimnazyum ostrowskiem, oraz w polskich oddziałach szkoły realnej w Poznaniu była obowiązującą, w innych zaś zakładach, jeśli jej się wogóle udzielało, była przedmiotem nauki tylko na wyraźne żądanie uczniów.
Gdy arcybiskup Ledóchowski rozporządził, aby w dniu 8 grudnia 1872 r. podczas mszy ś. odprawiały się modlitwy za Kościół katolicki, rejencya poznańska wydała, podczas nieobecności naczelnego prezesa hr. Koenigsmarcka, dnia 7 grudnia, do dyrektorów poznańskich zakładów szkolnych nakaz, aby w dniu 8 grudnia księża zwykłych niedzielnych mszy dla uczniów nie odprawiali, a uczniowie pod karą nie ważyli się przychodzić do swych kościołów na nabożeństwo!
W kilka dni później, 13 grudnia 1872 r. wyjęto W. Księstwo Poznańskie z pod ustawy o ordynacyi powiatowej, przyczem minister spraw wewnętrznych hr. Eulenburg oświadczył, że Polacy dopiero wtenczas mogą otrzymać samorząd, gdy się staną najprzód Prusakami, a potem Niemcami. W odpowiedzi przypomniał mu Kantak odezwę naczelnego prezesa Horna i oświadczył, że do państwa pruskiego należeć możemy, ale zaprzeć się swej narodowości nigdy, przenigdy. W tej sprawie zabierali głos dr. Henryk Szuman w Izbie poselskiej, a Józef hr. Mielżyński w Izbie panów. W tymże roku zaczęto gwałtownie germanizować nazwy polskich gmin i miejscowości[1] n. p. Chwałkowo nazwano Weissenburg, inne Worth, Polską wieś Paulsdorf, Strzeszyno — Sedan, Strzeszynko — Sewörth, Trzemeszno — Tremessen, Czerniejewo — Schwarzenau, jakąś kolonią pod Pleszewem Bismarcksdorf, Janikowo — Amsee, z której to nazwy lud zrobił Jamża, itd., poczty zaś zwracały listy, jeśli adres zawierał starą nazwę polską.
W tymże roku 1872 powstrzymali się Polacy od udziału w wystawie prowincyonalnej w Poznaniu, ponieważ Niemcy nie chcieli przyznać im równouprawnienia, a prezes ko-
- ↑ Dobrowolnie przezwał Juliusz hr. Radoliński 1859 r. swe Borzęciczki na Radenz.
