Strona:Ziemia Polska w piesni 018.jpg

jemną«. Nie mniej znamienne pod tym względem opóźnienia znajdziemy i w innych literaturach.
 Czemu przypisać ten nieregularny rozwój poczucia natury a raczej te różnorodne momenty objawu literackiego lub malarskiego wyrazu piękna natury? Badania przedmiotu są dopiero w zaczątku. Paulhan sądzi, że dwa rodzaje cywilizacyi nie sprzyjają usystematyzowanemu zamiłowaniu, filozoficznemu lub mistycznemu odczuciu natury. Z jednej strony są to cywilizacye klasyczne, w których panuje humanizm, z drugiej — cywilizacye mocno skoordynowane, w których panuje jakaś wielka koncepcya życia, a które przez to doprowadzone są na pewien czas do jedności, do skondensowania w formie regularnej i dokładnej, politycznej czy religijnej, — nietrwałej zapewne, ale przyjmującej na pewien czas pozory wieczności. Do takich zaliczyć należy Grecyę i Rzym; XIII wiek, zjednoczony przez katolicyzm ludów chrześcijańskich; XV i XVI wieki włoskie, bardzo burzliwe, ale rozkwitem humanizmu nacechowane; XVII wiek francuski, w którym organizacya polityczna kraju dosięga swej pełni, w którym język i literatura rozwijają się w formach bogatych i ścisłych. Wszystkie te epoki nie przedstawiały, zda się, warunków sprzyjających rozwojowi zamiłowania natury, a więc i tryumfowi czystego krajobrazu w literaturze i sztuce. Warunkom tym odpowiadała