Opis ziem zamieszkanych przez Polaków I/XX

<<< Dane tekstu >>>
Autor Aleksander Czechowski
Tytuł Opis ziem zamieszkanych przez Polaków
Podtytuł GÓRNY ŚLĄSK
Stosunki administracyjne i polityczne
Data wyd. 1904
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Indeks stron
STOSUNKI ADMINISTRACYJNE I POLITYCZNE.

Ś



Śląsk pruski jest podzielony pod względem administracym na trzy obwody regencyjne: Lignicki, Wrocławski i Opolski, które odpowiadają dawnemu podziałowi na Śląsk Dolny, Średni i Górny. Każdy obwód regencyjny dzieli się, jak wszędzie w Prusach, na powiaty, składające się z większej liczby gmin miejskich, wiejskich i dworskich. Miasta, posiadające więcej niż 20,000 mieszkańców, są wyłączone z otaczającego je obszaru i tworzą osobne, autonomiczne powiaty miejskie.
W poniższem zestawieniu podajemy nazwę pojedyńczych powiatów w brzmieniu polskiem i niemieckiem, z oznaczeniem obszaru w kilometrach, przyczem powiaty miejskie pomijamy. Ponieważ chodzi nam tylko o obszar zamieszkany przez ludność polską, uwzględniamy w tem zestawieniu tylko obwód regencyjny

Opole. Wyspa Bolka na Odrze.


Opolski, a z Wrocławskiego jedynie powiaty wschodnio-północne, w których zwartą masą lub w rozproszeniu żyje znaczniejsza liczba Polaków.

Obwód regencyjny Opolski.

Nazwa polska niemiecka Obszar
Opole
Niemodlin
Grotków
Nisa
Prudnik
Głupczyce
Koźle
Racibórz
Rybnik
Pszczyna
Tarnowskie Góry
Bytom
Katowice
Zabrze
Toszek-Gliwice
Wielkie Strzelce
Lubliniec
Oleśno
Kluczbork
Oppeln
Falkenberg
Grottkau
Neisse
Neustadt O. S.
Leobschütz
Cosel
Ratibor
Rybnik
Pless
Tarnowitz
Beuthen
Kattowitz
Zabrze
Tost-Gleiwitz
Gross-Strelitz
Lublinitz
Rosenberg O. S.
Kreuzberg
1425,68
602,50
519,27
711,41
798,38
690,32
674,57
857,94
852,50
1062,42
324,75
126,61
186,49
121,34
906,09
895,15
1009,93
898,58
552,78
km. □

















Obwód regencyjny Wrocławski.

Nazwa polska niemiecka Obszar
Brzeg
Namysłów
Syców
Milicz
Trzebnica
Gurów
Oleśnica
Wrocław miasto
wieś
Brieg
Namslau
Wartenberg
Militsch
Trebnitz
Guhrau
Oels
Breslau
606,9
583,9
812,8
932,0
819,7
679,0
899,0
30,1
750,9
km. □







Siedzibą władz prowincyonalnych, naczelnego prezesa i jego organów pomocniczych, oraz miejscem zebrań sejmu prowincyonalnego (patrz str. 129—30 i 137) jest Wrocław. Tamże rezydują władze Wrocławskiego obwodu regencyjnego. Siedzibą władz regencyjnych Opolskich jest b. zamek książęcy na wyspie Pasiece w Opolu. Landraci i podwładne im „wydziały powiatowe“ (patrz str. 136—7) urzędują w miastach powiatowych. Osobne powiaty miejskie, niezależne od landratów, stanowią
Starszy zamek Piastowski w Opolu.

na Górnym Śląsku miasta: Opole, Gliwice, Bytom, Królewska Huta, Katowice, Zaborze, Prudnik i Nysa.
Jak każda prowincya pruska, tak i Śląsk stanowi pod względem sądowniczym okręg odrębny, z trybunałem najwyższym, zwanym „sądem nadziemiańskim“ lub „senatem“ we Wrocławiu. Z kilkunastu sądów niższych, ziemiańskich (por. str. 140—141), w okolicach, zamieszkanych przez ludność polską, znajduje się siedem, z tej liczby pięć w obwodzie regencyjnym Opolskim, mianowicie zaś w miastach: Opolu, Gliwicach, Bytomiu, Raciborzu i Nisie. Z powiatów polskich obwodu regencyjnego Wrocławskiego, Brzeski należy do sądu ziemiańskiego w Brzegu, a Namysłowski i Sycowski do sądu ziemiańskiego w Oleśnicy (Oels). Sądy najniższe, „okręgowe“, znajdują się w licznych miastach, między innemi we wszystkich powiatowych.
Pod względem wojskowym obwody regencyjne, Wrocławski i Opolski, tworzą okręg VI korpusu armii, z dowództwem naczelnem we Wrocławiu. Obwód Lignicki zaś należy wraz z obwodem regencyjnym Poznańskim, do okręgu V korpusu, którego naczelna komenda urzęduje w Poznaniu. Ważnej drogi w dolinie Odry bronił niegdyś szereg fortec na pograniczu i nad samą rzeką. Obecnie pozostały z nich tylko: na południu Nisa i Kładzko (w obwodzie reg. Wrocławskim), a na północnym zachodzie Głogowa nad Odrą (w obw. reg. Lignickim). Fortyfikacye w Koźlu, broniące drogi do Opola, zniesiono przed ćwiercią wieku.
Stosunki polityczne na Górnym Śląsku są dla ludności polskiej jaknajniepomyślniejsze. Wiadomo, że w Prusach samorząd jest oparty na systemie plutokratycznym, a nie na zasadzie równouprawnienia. Wszystką władzę złożono w ręce stanów zamożnych i średnich, a szerokie warstwy prostego ludu są pozbawione w praktyce niemal wszelkich praw politycznych. Widzieliśmy już przy opisie W. Ks. Poznańskiego, że wychodzi to na niekorzyść ludności polskiej. Na Górnym Śląsku stosunki są jeszcze gorsze, niż w Prusach Zachodnich. Tam w stanach rządzących Polacy nie są wcale reprezentowani. W miastach Niemcy posiadają wszędzie olbrzymią przewagę materyalną; w ich rękach znajdują się wszystkie wielkie przedsiebierstwa handlowe i przemysłowe. Po wsiach jest niewiele inaczej. Tam nieliczni magnaci niemieccy są właścicielami olbrzymich dóbr, równających się niejednokrotnie objętością małym księstewkom cesarstwa niemieckiego, a lud polski należy prawie wyłącznie do stanu robotniczego i drobnowłościańskiego. (Jedyny wyjątek stanowi znany poseł Szmula, pan dość znacznej fortuny). Stosunki po wsiach są o tyle lepsze od miejskich, że tam prawie wszędzie włościanie polscy należą do drugiej klasy wyborczej, a więc w porozumieniu z również polskim ludem robotniczym mogliby wywierać pewne wpływy i miejscami odnieść zwycięztwo nad magnateryą niemiecką. W rzeczywistości jednak włościanie ci są po części zależni od panów okolicznych i nie mogą

Wielki Kamień. Zamek Odrowążów (miejsce urodzenia Ś-tego Jacka).

bez niebezpieczeństwa występować przeciw nim w obronie swoich praw; nadto zaś są na ogół tak mało jeszcze uświadomieni, że nawet nie próbują zrobić użytku z praw sobie przysługujących. W takich warunkach w samorządzie powiatowym Polacy nie odgrywają prawie żadnej roli i nie zdołali też dotąd przeprowadzić ani jednego posła do sejmu pruskiego, a ten stan rzeczy prawdopodobnie nie rychło zmieni się na lepsze.
Inaczej jest, gdy chodzi o wybór reprezentantów w parlamencie. Wybory do parlamentu odbywają się na zasadzie zupełnego równouprawnienia wszystkich, bez względu na majątek lub zarobek, a nadto głosowanie jest tajne, występowanie więc przeciw magnateryi niemieckiej nie jest połączone bezpośrednio z niebezpieczeństwem utraty zarobku i prześladowań. Ponieważ zaś Polacy prawie we wszystkich okręgach stanowią znaczną większość, mogliby przy dobrej organizacyi zdobyć na G. Śląsku kilka mandatów poselskich. Dotąd posiadają tylko jeden, w okręgu Katowickim; wszystkie inne zaś znajdują się w rękach centrowców, którzy jednak, uznając z konieczności prawa ludu wyborczego, zgadzają się na wybieranie kilku kandydatów pochodzenia polskiego. Takich posłów polskich, wybranych pod hasłami centrowymi i należących do stronnictwa centrum, jest obecnie (styczeń, 1904) trzech: właściciel ziemski Szmula, górnik Królik i włościanin Strzoda.
Dla szczegółowego scharakteryzowania tych stosunków, podajemy w zestawieniu poniższem wykaz okręgów wyborczych z oznaczeniem ogólnej liczby ludności oraz ludności polskiej, przyczem opieramy się na statystyce urzędowej z r. 1900.

Obwód regencyjny Opolski.
Okręg wyborczy Liczba mieszkań-
ców wogóle
Liczba
Polaków
1) Kluczbork-Oleśno
2) Opole
3) W. Strzelce-Koźle
4) Lubliniec-Gliwice
5) Tarnowskie Góry-Bytom-
Królewska Huta
6) Zabrze-Katowice
7) Pszczyna-Rybnik
98,292
137,972
142,668
173,509

309,439
299,007
199,533
71,000
91,000
112,000
118,000

190,000
154,000
171,000
Okręg wyborczy Liczba mieszkań-
ców wogóle
Liczba
Polaków
8) Racibórz

9) Prudnik
10) Niemodlin-Grotków
11) Głupczyce
12) Nisa
174,328
98,324
78,617
84,147
99,310
65,000
i 50,000 Czechów
46,000
4,500
3,800
1,300

Obwód regencyjny Wrocławski.

13) Namysłów-Brzeg
14) Oleśnica-Syców
63,077
112,404
13,000
23,000

Ludność polska posiada węc przy wyborach do parlamentu bezwzględną przewagę liczebną w 7 okręgach wyborczych obwodu reg. Opolskiego, w ósmym mogłaby zwyciężyć w porozumieniu z Czechami, a w dziewiątym, Prudnickim, brak jej tylko kilka tysięcy głosów do większości. Natomiast w obu okręgach północnych obw. reg. Wrocławskiego Polacy są liczebnie tak słabi, że o zwycięstwie mowy być nie może. Dalsze szczegóły o tych stosunkach znajdzie czytelnik w jednym z rozdziałów następnych, przy uwagach o roli, jaką duchowieństwo odgrywa na Górnym Śląsku.