Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Husyci

<<< Dane tekstu >>>
Autor Stanisław Piekarski
Tytuł Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów
Wydawca M. Arct
Data wyd. 1930
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne H – wykaz haseł
H – całość
Indeks stron

Husyci, czeskie stronnictwo religijno-polityczne, utworzone przez zwolenników Jana Husa, którzy uważali spalenie go za zniewagę, wyrządzoną narodowi czeskiemu. Zwani pierwotnie wiklefistami, a od r. 1420 husytami, uważali Husa za męczennika a kielich jako swoje godło. Pod wodzą Jana Żyszki z Trocznowa zawiązali sektę, zdobyli w r. 1419 ratusz praski i wyrzucili oknem siedmiu radców. Po śmierci króla Wacława Czesi nie chcieli uznać za króla jego brata Zygmunta Luksemburskiego, któremu przypisywali winę śmierci Husa, skutkiem czego wybuchnęła wojna, zwana husycką, raczej polityczna niż religijna. Husyci, którzy w pierwszych latach (1420 — 1427) ograniczali się do obrony przeciw Niemcom, tworzącym przeciw nim „wyprawy krzyżowe“, przeszli w r. 1427 do wojny zaczepnej i zapuścili się w kraje niemieckie, plondrując Saksonję, Brandenburg i Bawarję. W tym czasie powstały pomiędzy nimi dwa stronnictwa, umiarkowane i skrajne. To ostatnie, zwane od twierdzy Tabor, umocnionej przez Żyszkę, taborytami, wybrało po śmierci Żyszki przywódcę Prokopa, byłego mnicha, zwanego Hołym (ogolonym). Mniejszość nie poddała się Prokopowi i przyjęła nazwę „sierot“. Taboryci, jako sekta religijna, uznawali tylko te nauki i urządzenia kościelne, których ustanowienie wyprowadzali z biblji, odrzucali zaś sakrament spowiedzi, ostatniego namaszczenia, naukę o przeistoczeniu, o czyśćcu, o wstawiennictwie świętych, obrazy kościelne, relikwje, posty i wszystkie święta, z wyjątkiem niedzieli. Umiarkowane stronnictwo husytów, pod wodzą Rokiczany, późniejszego arcybiskupa w Pradze, żądało tylko udzielania komunji pod obiema postaciami, stąd zwano ich utrakwistami lub kalikstynami (od calix = kielich), oraz przeprowadzenia ścisłej dyscypliny kościelnej. Sobór bazylejski uczynił zadość tym żądaniom i w ten sposób doszły do skutku w r. 1433 tak zwane kompakty bazylejskie, zwane także praskiemi, mocą których utrakwiści i kalikstyni wrócili do kościoła katolickiego. Gdy skrajny odłam husytów, czyli taboryci i „sieroty“ nie przyjęli kompaktów praskich, wybuchła na nowo wojna domowa, która skończyła się pogromem taborytów pod Niemieckim Brodem (1434). Cesarz Zygmunt podpisał w r. 1436 w Stuhlweissenburgu przyrzeczenie zachowania kompaktów praskich, papież Eugenjusz IV zatwierdził to przyrzeczenie a legat papieski odebrał od duchowieństwa czeskiego przysięgę na wierność Kościołowi. Po śmierci cesarza Zygmunta wybuchnęły nowe nieporozumienia z utrakwistami, którzy przestali zachowywać kompakty praskie i poczęli wrogo występować przeciwko katolikom. W r. 1458 Czesi oddali koronę Jerzemu z Podiebradu, który zaliczał się do kalikstynów. W r. 1458 Pius II zniósł kompakty praskie. Gdy mimo tego Jerzy trzymał się ich i kazał w r. 1462 uwięzić legata papieskigo, został obłożony klątwą. Po jego śmierci utrakwiści wybrali na króla Władysława, syna Kazimierza Jagiellończyka (1471). Władysław zapewnił husytom wolność religijną i doprowadził do pokoju religijnego na sejmie w Kutnej Horze (1485). Część utrakwistów utworzyła w połowie XVI wieku nową sektę, zwaną braćmi czeskimi a większość przeszła na luteranizm.

Husytyzm w Polsce pojawił się za Władysława Jagiełły, który wprawdzie nie przyjął ofiarowanej mu przez husytów w r. 1421 korony czeskiej, ale trzymał na swoim dworze kapłana czeskiego, głoszącego nauki husyckie, i dopiero na żądanie Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa krakowskiego, kazał go oddalić. W r. 1424 wydał dekret wieluński przeciwko husytom, w którym uznawał herezję za obrazę majestatu, nakazywał wszystkim przybyszom z Czech stawienie się przed trybunałem inkwizycji, a Polaków, którzyby w oznaczonym terminie z Czech nie powrócili, skazywał na utratę majątku i szlachectwa. Mimo tego husytyzm krzewił się w Polsce w ten sam sposób, w jaki później objawiała się reformacja, a mianowicie przez goszczenie przez możnowładców przybyłych z zagranicy „nowinkarzy“, którzy powstawali przeciwko wyższemu duchowieństwu i jego bogactwu, przez urządzanie wypraw na dobra biskupie i tym podobne akty swawoli. W r. 1437 najechał Spytek z Melsztyna, protektor husytyzmu w Polsce, dobra biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, a Dersław z Rytwian zajął należący do księcia oświęcimskiego Zator. Równocześnie Abraham ze Zbąszyna popadł w interdykt biskupa poznańskiego za goszczenie u siebie husytów i stawanie zbrojno przed sądem biskupim. Te objawy samowoli musiały być liczne, gdyż doprowadziły do zjazdu w Nowym Korczynie w r. 1438, który uznał heretyków za nieprzyjaciół kraju i uchwalił konfederację przeciwko każdemu, ktoby heretyckie błędy wyznawał i heretyków osłaniał. Konfederacja ta wystąpiła zbrojno przeciw Spytkowi z Melsztyna, który podniósł zbrojny rokosz, zajął Korczyn i złupił dobra biskupa włocławskiego i Mikołaja Lasockiego, dziekana krakowskiego. W bitwie pod Grotnikami poległ Spytko z Melsztyna, jako ostatni szermierz husytyzmu i pierwszy rokoszanin polski. Po tej porażce husytyzm pojawiał się w Polsce tylko pod nazwą braci czeskich.


Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Stanisław Piekarski.