Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Kulturkampf

<<< Dane tekstu >>>
Autor Stanisław Piekarski
Tytuł Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów
Wydawca M. Arct
Data wyd. 1930
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne K – wykaz haseł
K – całość
Indeks stron

Kulturkampf, niem. „walka o kulturę“, walka, którą rzekomo w obronie kultury wypowiedział rząd pruski Kościołowi katolickiemu. Nazwy „kulturkampf“ użył pierwszy Rudolf Virchow w odezwie wyborczej partj i postępowej w Prusach w r. 1873. Walkę tę rozpoczął rząd pruski od popierania sekty „starokatolików“, utworzonej przez oponentów przeciw uchwałom soboru Watykańskiego z r. 1869. Jednym z głównych celów walki było dla Bismarcka zgniecenie partji katolickiego centrum, która pod wodzą Ludwika Windthorsta sprzeciwiała się antypolskiej polityce Prus. Wniesiona przez ministra Falka a przeforsowana przez Bismarcka ustawa pruska o nadzorze szkolnym miała też głównie na celu usunięcie polskich księży, którzy jako inspektorowie szkolni opierali się germanizacji. W mowie swej z 14 maja 1872 r. użył Bismarck słynnego dotychczas zwrotu: „do Kanossy nie pójdziemy“. A jednak walkę przegrał.
Prowadził ją na polu ustawodawczem i administracyjnem. Ustawodawczo dążył do zmiany artykułów 15 — 18 konstytucji pruskiej w kierunku zapewnienia państwu władzy nad Kościołem i możności decydowania w jego sprawach wewnętrznych. W tym celu przeforsował cztery ustawy, z 11, 12, 13 i 14 maja 1873 r., zw. „ustawami majowemi“: 1) o seminarjach duchownych, 2) o kościelnej władzy dyscyplinarnej i utworzeniu królewsko-pruskiego trybunału dla spraw duchownych, mającego prawo usuwania księży ze stanowisk kościelnych, 3) o nakładaniu kar kościelnych i 4) o wystąpieniu z Kościoła. Ustawy te, uznane ogólnie za chybione, wzbudziły opozycję nawet ze strony protestanckiej, a mianowicie partji nadwornego kaznodziei cesarza Wilhelma I, Rudolfa Kogla, która spowodowała upadek twórcy tych ustaw, ministra Falka. Same ustawy zostały przez Bismarcka w latach od 1880 do 1891 odwołane lub zmienione.
Na polu administracji prowadził Bismarck walkę z równą bezwzględnością, gnębiąc w pierwszym rzędzie duchowieństwo polskie. Katolicki prepozyt wojskowy, ks. Namszanowski, został zasuspendowany za to, że zabronił odprawiać nabożeństwa katolickie w kościele garnizonowym, oddanym przez rząd sekcie „starokatolików“. Prymasa Polski, arcybiskupa Ledóchowskiego, uwięziono. Zniesiono poselstwo przy Stolicy Apostolskiej, departament katolicki w ministerstwie wyznań oraz stanowisko katolickiego prepozyta wojskowego. Zamach Kullmanna na Bismarcka w Kissingen w r. 1874 usiłowano zrzucić na partję katolicką (manewr powtórzony przez Callesa w Meksyku wobec mordercy Obregona w r. 1928). Zniesiono 296 klasztorów, utrzymujących szkoły i ochronki. Usunięto biskupa Martina z Paderborn, arcybiskupa Forstera z Wrocławia, biskupa Brinkmanna z Monasteru, arcybiskupa Melchera z Kolonji i biskupa Bluma z Limburga. Na innych biskupów nakładano surowe kary pieniężne i kary więzienia. Na mocy ustawy, zwanej „Sperrgesetz“ albo „Brotkorbgesetz“, wstrzymano dotacje kleru katolickiego.
Wszystkie te gwałty i prześladowania, na które Pius IX odpowiedział encykliką z 25 lutego 1875 i powołaniem arcybiskupa Ledóchowskiego na stanowisko kardynała i prefekta Kongregacji De propaganda fide, nie przyniosły Bismarckowi zwycięstwa. Katolickie stronnictwo centrum wzrosło w silę (w r. 1879 w sejmie pruskim 95, w Reichstagu przeszło 100 członków) i utworzyło wraz z Polakami, Alzatczykami, Welfami i lewem skrzydłem liberałów zwartą większość, przeciw której antykościelna polityka Bismarcka nie mogła się ostać. Odwrót rozpoczął się od ustawy z 14 lipca 1880 r., zwanej „nowelą w sprawie zmiany ustaw kościelno-politycznych“, przez którą rząd otrzymał pełnomocnictwo dowolnego stosowania lub niestosowania ustaw majowych. Po tej ustawie przyszły dalsze: z 31 maja 1882, z 11 lipca 1883, 21 maja 1886 i 29 kwietnia 1887, osłabiające lub znoszące działanie „ustaw majowych“. Ustawą z 24 czerwca 1891 wypłacono duchowieństwu wstrzymane od r. 1875 dotacje, w kwocie przeszło 16 miljonów marek. W r. 1882 przywrócono poselstwo przy Watykanie a rozkazem gabinetowym z r. 1887 zmieniono rotę przysięgi biskupów, usuwając z niej zobowiązanie do przestrzegania ustaw państwowych. Tak skończył się pruski kulturkampf i najwięksi wielbiciele Bismarcka przyznają, że skończył się jego porażką.

(„Geschichte des Kulturkampfes in Preussen“ ze stanowiska katolickiego Fr. Xav. Schulte, pod tym samym tytułem ze stanowiska protestanckiego: Ludwig Hahn; artykuł p. t. „Kulturkampf“ w dziele: Die Religion in Geschichte und Gegenwart, Tübingen 1912).


Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Stanisław Piekarski.