Gdy szatan spadając z niebios, cielskiem swém przebił ziemię do dna i otworzył sobą otchłań, w któréj miał być zamknięty, przerażona ziemia usuwając się pod nim wyrosła w górę, i na antypodach Jerozolimy stanął jakby ostrokrąg olbrzymi, opasany zewnątrz kręgami, na którego wierzchołku w Raju ziemskim, rośnie drzewo żywota.
Stojemy u stóp téj góry, na widnokręgu świeci nam krzyż południa, cztery jasne gwiazdy, cztery cnoty. Górę obmywa rzeka Oczyszczenia. Dzieli się ona na trzy sfery; przedsienie, jeśli je tak nazwać można, właściwy Czyściec i Ziemski Raj u szczytu. Postępując ku niemu grzechy i pokutę znajdujemy naturalnie coraz lżejszemi, tak jak zstępując w głąb piekieł, zbrodnie i kary coraz srożsześmy spotykali.
W pierwszéj części Czyśca są dwa kręgi, w jasnym z nich pokutują leniwi duchem i ci co zmarli będąc wyłączonemi przez kościół ze społeczności chrześcijańskiéj; w drugiéj opieszali do pokuty.
Ci znowu są trojakiego rodzaju: co zwłóczyli pokutę do zgonu, których śmierć zaskoczyła przed skruchą i ci co dla spraw ziemskich nie zabrali się nigdy do sprawy sumienia. Część ta przeznaczoną jest szczególniéj dla panujących i władzców, zbyt interesami państwowemi zajętych.
Powoli nadchodzi wieczór, gwiazdy złociste krzyża zachodzą, a na ich miejscu ukazują się trzy inne (trzy cnoty: wiara, nadzieja i miłość). Wąż godło pokusy, zjawia się razem z mrokiem wieczora. Poeta spoczywa przez noc, widzi we śnie orła i śpiący przez Luciją patronkę swą przeniesiony zostaje do samych wrót Czyśca.
Aż do tego wnijścia w świat nowy, widziemy naturę w jéj zwykłych ziemskich warunkach, działającą na człowieka; daléj gdzie się poczyna skrucha i pokuta, duch już panuje nad materiją, wyzwala się, ciało nie czuje wrażeń świata.
W X pieśni przychodzi poeta do głównéj części Czyśca, gdzie pokutują ci, którzy miłości granic położyć i miary w niéj zachować nie umieli. Opasuje ją ściana skalista, a na straży stoi aniół z mieczem ognistym. Dzieli się ona na siedem kręgów. W pierwszych trzech pokutują ci, co grzeszyli zbytkiem miłości własnéj, dumą, zbytkiem pożądliwości dla siebie, zazdrością; zbytkiem samolubstwa pobudzającym do niezbłaganéj zemsty.
W czwartym cierpią leniwi do cnoty i dzieł dobrych, w piątym skąpcy i rozrzutni, w szóstym smakosze i obżarci, w siódmym rozpustnicy.
Siedem grzechów, wedle Arystotelesowéj etyki, służą za podstawę tym siedmiu działom. Wszędzie, jak w piekle, kary są wymierzone z nadzwyczajną logiką. Są one tém, czém karmi już sam występek na ziemi tych, co się od niego powściągnąć nie umieją.
_058.jpg&oldid=1639519){kind=link}