Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/120

 Retorowie Greccy słusznie nam przypominają, że opowiadanie ma być prawdopodobne, jasne i krótkie. Ale że rozumieją być te zalety właściwsze opowiadaniu, niżeli całej mowie, w tem, zdaniem mojem, bardzo się myła, a w tem najwięcej błądzą, iż myślą, że w wymowie zachodzi systematyczny porządek na podobieństwo innych umiejętności, jak Krassus wczoraj powiedział, że nawet prawo cywilne można systematycznie ułożyć. Zęby taki system utworzyć, trzebaby naprzód zebrać rodzaje rzeczy, w czem opuszczenie jednego rodzaju byłoby błędem, potem gatunki pod rodzaje podciągnąć, w czem znowu jest błąd, jeżeli więcej lub mniej gatunków, niżeli ich jest, naliczono; trzeba nakoniec podać wszystkich wyrazów sztuki definicye, które ani zbyt ciasne, ani zbyt obszerne być mają.
 Jeżeli ludzie uczeni mogą tego dokazać w prawie cywilnem i w innych pomniejszych umiejętnościach, nie myślę żeby to samo stać się mogło w wymowie, która tak jest ważna i której pole jest nieograniczone. Którzy inaczej myślą, tych odsyłam do retorów, którzy im wszystko wyłuszczą i wytłumaczą, są bowiem niezliczone o tem dzieła, ani rzadkie, ani trudne do zrozumienia. Ale niech na to baczą, co mają na celu: do zabawki li, czy do boju mają wziąć się do oręża? Bo czego inszego wymaga prawdziwa bitwa, a czego inszego udana na polu Marsowem. Zresztą wprawa w robieniu bronią nie jest bez pożytku szermierzowi, i żołnierzowi; ale tylko żwawość, bystrość i przytomność umysłu, tudzież obrotność tworzy ludzi niezwyciężonych równie łatwo, jak gdyby się do nich sztuka przyłączyła.

 XX. Zęby ci tedy obraz mowcy skreślić, muszę wprzód sam, będęli mógł, dostrzedz co on w wymowie dokazać może. Ma posiadać trochę naukowych wiadomości, a przytem cokolwiek się osłuchać i oczytać, równie jak nauczyć się prawideł, o których mówiłem. Zobaczę jaką ma postawę, co głosem, piersiami, oddechem, językiem sprawić może. Jeżeli poznam, że zdoła dojść do najwyższego stopnia, nie tylko do usilnego przyłożenia się zachęcę, ale nawet, jeśli mi się wyda zacnym człowiekiem, prosić go będę: tak jestem przekonany, że dosko-