Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/73

wściągać namiętności, mieć na wodzy wszystkie żądze, swego pilnować, od cudzego chęć, oczy i ręce zdaleka trzymać.

 XLIV. Choćby się wszyscy na to wzdrygnęli, powiem co myślę: jedna xiążeczka praw XII Tablic, w których znajdzie, kto pilnie szuka, źródło i początek praw naszych, zdaje mi się przewyższać zbiór xiąg wszystkich filozofów, tak dla swej wielkiej wagi, jako też że więcej pożytecznych rzeczy zawiera.
 A jeżeli jesteśmy, jak być powinniśmy, miłośnikami naszej ojczyzny, jeżeli przywiązanie do swej ojczyzny tak jest z przyrodzenia mocne, że ów najmędrszy mąż przeniósł nad nieśmiertelność swą Itakę, na wierzchołku skał najdzikszych jak gniazdo ptasie osadzoną, jakże my, Rzymianie, miłować mamy taką ojczyznę, która jedna na całym świecie jest siedliskiem cnoty, potęgi i sławy? Nie mamyż przedewszystkiem poznać jej ducha, obyczajów, ustanowień, już dla tego że jest naszą ojczyzną, pielęgnującą nas wszystkich matką, już że nie mniej okazała mądrości w nadanych sobie prawach, jak w sposobach dźwignienia tak ogromnego i potężnego państwa.
 Uczujecie także z poznania prawa radość i rozkosz, kiedy łatwo postrzeżecie, jak daleko przodkowie nasi mądrością inne narody prześcignęli, jeżeli nasze prawa z prawami ich Lykurga, Drakona i Solona porównać zechcecie. Bo trudno uwierzyć, jak całe prawo cywilne, wyjąwszy nasze, jest nieporządne i prawie śmieszne, o czem w codziennych rozmowach mam zwyczaj wiele mówić, kiedy mądrość dawnych Rzymian nad mądrość innych narodów, a mianowicie Greków przekładam. Dla tych ci to przyczyn, Scewolo, powiedziałem, że znajomość prawa cywilnego jest tym potrzebna, którzy chcą zostać doskonałymi mowcami.

 XLV. Kto nie wie ile ta nauka przynosi celującym w niej osobom szacunku, wziętości, znaczenia? U Greków ludzie najniższego stanu, sprawcami interesów, πραγματικοί, zwani, najmują się mowcom za lichą zapłatę, i służą im w sądach za tłumaczów prawa. W Rzymie, przeciwnie, najznakomitsi i najsławniejsi mężowie, jak ów, którego dla znajomości prawa cywilnego największy poeta nazwał