wiązanie jej, którem staćby się mogło utworzenie państwa polskiego w ośrodku polszczyzny — Polsce etnograficznej, oraz zapewnienie polskości na kresach praw i możności swobodnego rozwoju, okazało się zbyt trudnem. Postanowione na Kongresie Wiedeńskim 1815 r. jako zasada, w życiu stało się ono niemożliwe. Reminiscencye historyczne, zbyt powolna demokratyzacya życia narodowego i stąd płynąca niewspółmierność sił i ambicyi, zaznaczająca się powoli asymilacya polityczna warstw wyższych narodu — przeszkadzały temu z naszej strony. Zachłanność rządów zaborczych i walka narodowościowa na kresach, a socyalna w Polsce, wyzyskiwana przez rządy zaborcze po mistrzowsku, uniemożliwiły lojalność pod tym względem ze strony rządów zaborczych.
Sama zresztą sytuacya międzynarodowa uniemożliwiała nietylko rozwiązanie, lecz samo postawienie sprawy polskiej na porządku dziennym. Nie ułatwiał bowiem położenia Polski, podzielonej między trzy najpotężniejsze mocarstwa, fakt, żę dzięki nierównomierności zaborów, kwestya polska po 1831 r.[1] sprowadzona została przedewszystkiem do sporu Narodu Polskiego z Rosyą, która zagarnęła 4/5 dawnej Polski. Wobec stosunkowej szczupłości innych zaborów — w granicach jedynie zaboru rosyjskiego mogło powstać z części ziem jego państwo polskie. Jedynie również kompromis rozległych obszarów polskich z Rosyą i wytworzenie jakiejś symbiozy obu narodów w jednej państwowości były w stanie dać możność poruszenia sprawy polskiej z martwego punktu, na jakim utrzymywała ją solidarność trzech najpo-
- ↑ Przedtem, podczas panowania Prus i Austryi nad terytoryum Polski etnograficznej — front sprawy polskiej był skierowany wyłącznie nieomal przeciwko tym państwom. Przeciwko nim skierowana była akcya Legjonów włoskich, powstania 1806 i 1809 r., dyplomatyczne zabiegi Czartoryskiego i t. d. Przeciwko Rosyi nie udało się zorganizować powstania ani w 1807, ani w 1812 r. — w jej zaborze. Następuje zasadnicza zmiana po 1831 r., kiedy znowu nawet ogólne powstanie 1846 r. miało być skierowane przedewszystkiem przeciw Rosyi, tak samo, jak poznański ruch 1848 r.
